Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

FRAN PES STORI | LUKAUTIM HELT BILONG YU—5-PELA ROT BILONG MEKIM OLSEM

Rot Bilong Lukautim Helt Bilong Yu

Rot Bilong Lukautim Helt Bilong Yu

YUMI olgeta i no laik long kisim sik, long wanem, dispela i save kamapim bikpela hevi. Em ol hevi olsem, yumi inap tromoi bikpela mani long baim ol marasin samting we i gat bikpela pe, bodi i no gat strong, yu no inap long go long skul o long wok samting, na yu no inap long lukautim famili bilong yu. Na tu, ol narapela i mas lukautim yu long taim yu sik.

Olsem na em i bikpela samting long lukautim yu yet na bai yu no kisim sik. Maski i olsem, i gat sampela sik em yu no inap long abrusim. Tasol yu inap long mekim ol samting na bai yu inap daunim dispela sik o pasim dispela sik long kamap long yu. Bai yumi stori long 5-pela rot yu inap bihainim bilong lukautim helt bilong yu.

1 PASIN BILONG I STAP KLIN

Lain Mayo Klinik i tok pasin bilong wasim han i “gutpela rot bilong abrusim sik na bilong pasim sik long kalap long ol narapela.” Sapos han bilong yu i gat sampela baktiria long en na yu klinim nus o tatsim ai bilong yu, yu inap kisim sik kus. Olsem na oltaim yu mas wasim han bilong yu long abrusim ol dispela kain sik. Pasin bilong i stap klin inap helpim ol man long abrusim ol kain sik olsem numonia na pekpek wara samting. Long olgeta yia, winim 2 milion pikinini aninit long 5-pela krismas i save dai long dispela sik. Na tu, sik Ebola i kilim i dai planti man, tasol ol man inap long abrusim dispela sik sapos ol i gat pasin bilong wasim han.

Pasin bilong wasim han inap lukautim helt bilong yu na ol narapela tu. Olsem na yu mas wasim han bilong yu:

  • Bihain long yu go long toilet.

  • Bihain long yu senisim nepi bilong bebi o helpim pikinini long go long toilet.

  • Paslain na bihain long yu pasim wanpela sua long bodi.

  • Paslain na bihain long yu go lukim wanpela sikman.

  • Paslain long yu redim na skelim kaikai, na tu, long taim yu laik kaikai.

  • Bihain long taim yu kus o rausim kus samting.

  • Bihain long yu holim wanpela animal o rausim pekpek samting bilong en.

  • Bihain long taim yu rausim ol pipia.

No ken ting olsem pasin bilong wasim han i no bikpela samting. Ol wok painimaut i soim olsem planti man i yusim pablik toilet i no save wasim han o ol i no wasim gut han. Yu mas bihainim wanem kain pasin taim yu wasim han bilong yu?

  • Wasim han bilong yu long wara na sop.

  • Rapim tupela han bilong yu planti taim bilong kamapim sop, orait nau klinim kapa bilong ol pinga, na wasim baksait bilong han bilong yu, na namel long ol pinga.

  • Wok yet long rapim han bilong yu inap 20 seken samting.

  • Wasim han long klinpela wara i ran.

  • Draim han bilong yu long wanpela klinpela laplap.

Em i bikpela samting long bihainim ol dispela pasin bilong i stap klin na bai yu ken abrusim ol sik na i gat gutpela helt.

2 YUSIM KLINPELA WARA

Long sampela kantri, ol famili i mas painim rot bilong kisim klinpela wara long olgeta de. Maski i olsem, long olgeta hap bilong graun i hatwok long kisim klinpela wara bilong dring. Kain samting olsem i save kamap bihain long taim bilong tait wara, bikpela win, na long taim paip bilong wara i bruk samting. Sapos yumi kisim wara long hap we i no klin, orait em i isi long ol man i kisim ol kain sik olsem, hepataitis, kolera, pekpek wara, taifoit, na ol narapela sik. Long olgeta yia, klostu 1.7 bilion manmeri i save kisim ol kain sik pekpek wara, long wanem, ol i dring wara i no klin.

Yu inap mekim planti samting bilong pasim sik o pinisim sik

Planti taim, ol man i kisim sik kolera taim ol i dring wara o kisim kaikai i gat pipia bilong ol man i gat dispela sik. Yu inap mekim wanem bilong lukautim yu yet bihain stret long wanpela disasta? O long taim ol man i mekim ol narapela samting bilong bagarapim wara?

  • Taim yu laik brasim tit, putim wara long frisa, wasim kaikai na ol plet kap, o kukim kaikai samting, oltaim yu mas yusim klinpela wara. Yu inap mekim olsem long rot bilong pablik wara saplai, o baim ol botol wara long stua o kampani em planti man i save long en.

  • Sapos paip bilong wara saplai i no klin, orait i gutpela long boilim wara paslain o putim sampela marasin long en na bai wara i klin long yusim.

  • Sapos yu yusim ol marasin olsem klorin samting long klinim wara, orait bihainim gut instraksen long yusim dispela marasin.

  • Sapos yu inap long baim ol klinpela botol wara long stua samting, orait yu ken mekim olsem.

  • Sapos yu stap long hap we i nogat ol marasin samting bilong klinim wara, orait yu inap yusim marasin bilong klinim ol samting olsem snowait (bleach). Kapsaitim snowait long lid inap 2-pela taim long wanpela lita wara. Miksim gut snowait insait long wara na larim inap 30 minit, na bihain yu inap mekim wok long dispela wara.

  • Oltaim yu mas putim wara i gat marasin long klinpela kontena na pasim lid na bai pipia i no ken i go insait.

  • Ol kontena samting yu yusim bilong kisim wara i mas klin.

  • Long olgeta taim, han bilong yu i mas klin taim yu laik kisim o dring wara samting. Na no ken putim han i go insait long kontena wara bilong dring.

3 SKELIM GUT KAIKAI YU KISIM

Bilong i gat gutpela helt, yu mas skelim ol kaikai yu laik kisim. I gutpela long skelim gut hamas sol, gris, na suga samting em yu bai kaikai inap long skel stret. Na tu, kisim ol narapela narapela kaikai olsem ol prut na ol kaikai bilong gaden. Ritim ol rait i stap long karamap bilong ol kaikai olsem bret, pasta na rais samting, long wanem, ol i wokim ol dispela kaikai long wit i gat ol gutpela marasin nutrient long en. Na taim yu kaikai abus na kakaruk samting, i gutpela long kaikai liklik hap mit, tasol i gutpela tu long kaikai pis sampela taim long olgeta wik na dispela bai lukautim helt bilong yu. Long sampela kantri, ol man i save kisim kaikai bilong gaden we i gat ol marasin protin long en wankain olsem long ol abus.

Sapos yu kisim ol kaikai i gat planti suga o gris samting, dispela bai mekim yu pat tumas. Bilong daunim dispela hevi, dring wara na no ken kisim ol dring i gat planti suga long en. I gutpela long kaikai planti prut, na no ken kaikai ol kek samting. Na tu, no ken kaikai planti tumas ol kaikai i gat gris na suga, olsem ol mit, bata, kek, sis, na ol swit bisket samting. Na no ken yusim ol gris bilong abus samting bilong kukim kaikai, i gutpela moa long yusim oil i nogat planti gris.

Sapos oltaim yu kisim ol kaikai i gat planti tumas sol long en, dispela inap givim yu sik hai blut presa. Sapos yu gat dispela hevi, skelim gut ol rait long paket bilong kaikai bilong luksave long hamas sol yu bai kisim. I gutpela yu yusim ol liklik sayor na spais samting bilong mekim kaikai i swit, na no ken yusim sol.

Em i bikpela samting long kisim ol gutpela kaikai, tasol long wankain taim yu mas kisim kaikai inap long skel bilong yu. No ken fosim yu yet long kaikai sapos bel i pulap pinis.

Na tu, tingim olsem yu mas abrusim ol kaikai i bagarap pinis. Sapos yu no kukim gut kaikai o karamapim na putim long frisa samting, yu inap long kisim sik. Long olgeta yia long Amerika, 1-pela long olgeta 6-pela man i sik bikos ol i kisim kaikai i bagarap pinis. Planti man i kamap orait, tasol sampela i dai long dispela sik. Yu inap mekim wanem bilong abrusim dispela hevi?

  • Sampela taim ol i miksim marasin na pekpek bilong animal long graun bilong groim gaden kaikai. Olsem na em i bikpela samting long wasim gut kaikai taim yu laik kukim.

  • Taim yu laik redim kaikai, yusim hat wara i gat sop long en long wasim han bilong yu, ol liklik hap plang bilong katim kaikai, ol spun na fok samting, ol dis, na tebol.

  • Bilong ol binatang samting i no ken kalap long kaikai, wasim tebol o plet em yu bin putim ol kaikai olsem kiau, mit bilong kakaruk o pis samting.

  • Kukim kaikai inap long taim em i kuk gut, na no ken larim longpela taim. Na tu, hariap long putim ol kaikai we inap bagarap i go long frisa.

  • Sapos ol kaikai inap bagarap hariap i stap ausait winim 1-pela o 2-pela aua long ples i hot na tempresa i winim 32 digri Selsias, orait i gutpela long tromoi ol dispela kaikai.

4 MEKIM OL EKSASAIS SAMTING

Maski yu gat hamas krismas, oltaim yu mas eksasais, na bai dispela i lukautim bodi bilong yu. Tasol planti man long nau i no save mekim ol eksasais. Bilong wanem em i bikpela samting long eksasais? Long wanem, dispela bai helpim yu long:

  • Kisim gutpela slip.

  • Wokabaut na mekim ol wok samting.

  • Strongim ol bun na masol long bodi.

  • No ken pat tumas.

  • Daunim pasin bilong tingting planti na bel hevi.

  • Stap laip inap longpela taim.

Sapos yu no mekim ol eksasais, bai yu:

  • Kisim sik bilong klok.

  • Kisim sik daiabitis.

  • Kisim sik hai blut presa.

  • Gat bikpela gris kolestrol long bodi.

  • Kisim sik strok.

Ol man i gat narapela narapela krismas na helt, olsem na ol i mas mekim ol eksasais i stret long ol. Bilong mekim olsem, pastaim ol i mas lukim wanpela dokta long kisim tingting bilong en. Planti saveman i tok ol liklik pikinini na ol tineja i mas mekim ol eksasais i no strong tumas inap olsem 1-pela aua long olgeta de. Na ol man i bikpela pinis i mas mekim ol liklik eksasais inap olsem 2-pela aua na 30 minit, na ol strongpela eksasais inap 1-pela aua na 15 minit long olgeta wik.

Mekim ol samting yu amamas long en. Olsem, yu ken pilai basketbal, tenis, soka, raidim baisikol, wok long gaden, swim long wara, pul long kanu, wokabaut, ron, na ol narapela eksasais bilong strongim bodi. Olsem wanem yu inap save sapos eksasais yu mekim i strongpela eksasais o nogat? Wanpela gutpela rot bilong helpim yu luksave em olsem, strongpela eksasais bai mekim yu sotwin na yu no inap long toktok gut, na liklik eksasais bai mekim yu tuhat tasol.

5 KISIM GUTPELA SLIP

Ol man i narapela narapela, olsem na hamas aua ol i slip long wanpela de i no wankain. Ol nupela bebi i save slip inap 16 i go 18 aua, ol pikinini i no winim 3-pela krismas samting i save slip inap olsem 14 aua samting, na ol pikinini em krismas bilong ol i namel long 3-pela na 6-pela yia i slip inap olsem 11-pela o 12-pela aua samting long olgeta de. Ol pikinini em krismas bilong ol i namel long 7-pela na 12-pela yia i save slip 10-pela aua, ol tineja inap olsem 9-pela o 10-pela aua samting, na ol man i bikpela pinis i slip inap 7-pela o 8-pela aua long olgeta de.

Em i bikpela samting long kisim gutpela slip long olgeta de. Ol saveman i tok, pasin bilong kisim gutpela slip bai helpim:

  • Helt bilong ol pikinini na ol tineja, na tu, ol inap long wokim gut tingting.

  • Yu long kisim save long ol nupela samting na yu inap tingim gut ol samting yu lainim.

  • Ol homon long bodi long mekim gut wok bilong ol na bai yu stap helti.

  • Klok na blut bilong yu.

  • Yu long abrusim ol sik.

Planti taim, ol man i no kisim gutpela slip i bungim ol hevi olsem pat tumas, sik dipresen, sik bilong klok, daiabitis, na ol bikpela eksiden samting. Dispela i helpim yumi long luksave olsem em i bikpela samting long kisim gutpela slip.

Yu inap mekim wanem sapos yu luksave olsem yu no save kisim gutpela slip?

  • Long olgeta de, bihainim wankain taim bilong slip na kirap.

  • Bilong yu ken slip gut, ples i mas tudak, rum i no ken hat o kol tumas na i no gat nois.

  • Taim yu laik slip, no ken watsim TV o yusim ol mobail fon samting.

  • Putim gut ol pilo na betsit samting long bet.

  • Paslain long yu slip, no ken kaikai planti, o kisim alkohol na ol dring i gat kafin long en.

  • Sapos yu mekim olgeta dispela samting em yumi stori long en, tasol yu no kisim gutpela slip, olsem long san taim yu slip planti o yu sotwin long taim yu slip, orait i gutpela sapos yu lukim wanpela dokta bilong kisim helpim.