Skip to content

Skip to table of contents

Bweendelezi bwaAsiriya mbubo bwakali aanguzu munyika yoonse aachiindi eecho

Mwalizi Na?

Mwalizi Na?

Niinzi zyakachitika kumuunzi waNineve kakuli kwayinda chiindi kuzwa mumazuba aaJona?

KWEELEDE kuti mumunyaka wa670 B.C.E., Asiriya yakaba aanguzu kwiinda zisi zyoonse. Kweendelana amakani aajanika aawebbusayiti iitegwa The British Museum, chisi chaAsiriya “chakali kusaangunina kuCyprus kachisika kuIran alubo chimwi chiindi chakali kweendelezya nikuba Egepita.” Chisi chaAsiriya chakali aamuunzi mupati wakali kutegwa Nineve alubo muunzi ooyu nguwo wakali mupati munyika yoonse. Chisi eechi chakali aamabuwa miingi, maanda aabaami mapati amalayibbulali mapati. Malembe aajanika aamiduli yakuNineve atondeezya kuti Mwaami Ashurbanipal wakali kulyaamba kuti “mwaami wanyika yoonse” mbuli mbubakali kuchita bamwi baami bakuAsiriya. Aachiindi eecho, kwakali kubonekaanga taakwe muntu pe wakali kukonzya kuzunda Asiriya aNineve.

Muunzi waNineve wakali aamaanda mabotu amabuwa aakali aaminsamu mibotu

Asiriya niyakaba aanguzu loko mupolofita waJehova Zefaniya wakaamba kuti: ‘[Jehova] uyoonyonyoona . . . cisi ca Asuri. Eelyo uyoopa kuti munzi wa Nineve ube matongo, akuyuma mbuli cimpayuma.’ Alubo mupolofita waJehova Nahumu wakaambilizya kuti: “Amusaale nsiliva, amusaale ngolida! . . . Munzi taujisi cintu cili coonse, waba matongo alimwi wanyonyoonwa! . . . Boonse ibakubona bayootija alimwi banakwaamba kuti, ‘Nineve wanyonyoonwa!’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Bantu nibakamvwa atala abupolofita oobu, kweelede kuti bakagamba akulibuzya kuti: ‘Nga zilachitika biyeni kuti chisi chaAsiriya chili aanguzu chizundwe?’ Kweelede kuti zyakabayumina kusyoma makani aaya.

Nineve yakaba matongo

Nikuba boobo, Asiriya yakazoonyonyoonwa. Kakusyeede chiindi chifwiifwi kuti munyaka wa600 B.C.E., ukkwane, Asiriya yakazundwa abantu bakuBbabbiloni amaMede. Bantu teebakachili kukkala muNineve pe alubo bakazoosika mpubaluba biya atala amuunzi ooyu. Bbuku litegwa The Metropolitan Museum of Art lyakaamba kuti: “Muunzi waNineve wakaloba, bantu bakazooziba atala amuunzi ooyu kuzwa muBbayibbele luzutu.” Bbuku litegwa Biblical Archaeology Society lyakaamba kuti, “Taakwe muntu wakazi kuti muunzi mupati wakuAsiriya wakaliwo na choonzyo.” Mu1845, umwi sikulanga-langa zyachiindi uutegwa Austen Henry Layard wakasaanguna kusya matongo aamuunzi waNineve. Nzyaakajana zyakali kutondeezya kuti muunzi waNineve wakali mupati alubo wakali mubotu.

Kuzuzikizigwa kwabupolofita buli atala amuunzi waNineve kutupa choonzyo chakuti bupolofita buli muBbayibbele buli atala amaami aalikweendelezya mazubaano buyoozuzikizigwa.​—Dan. 2:44; Ciy. 19:15, 19-21.