Julani

Lutani pa vo ve mukati

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Muziŵa?

Kupatuwaku vo Bayibolu likamba, kumbi pe ukaboni so unyaki wo ulongo kuti Ayisirayeli ŵenga nadi akapolu ku Ijipiti?

Bayibolu likamba kuti Amidiyani ŵati aluta ndi Yosefi ku Ijipiti, Yakobe ndi banja laki nawu angusamiya ku Ijipiti kutuwa ku Kanani. Yiwu anguzenga muchigaŵa cha Gosheni ko Msinji wa Nile udira munyanja. (Chiya. 47:1, 6) Ayisirayeli “angulutirizga kuyandana ndi kuja anthazi ukongwa.” Mwaviyo, ŵanthu a ku Ijipiti angwamba kuchita mantha ndipu Ayisirayeli anguŵasambusa akapolu.​—Chitu. 1:7-14.

Ŵanthu anyaki asuska nkhani ya mu Bayibolu yeniyi ndipu akamba kuti ndi nthanu waka. Kweni pe ukaboni wo ulongo kuti ŵana aku Shemu * ŵenga akapolu ku Ijipiti.

Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali, angufukuwa mu malu nganandi mo mwajanga ŵanthu kumpotu kwa charu cha Ijipiti. Dr. John Bimson wangukamba kuti pe ukaboni wo ulongo kuti mumalu 20 pamwenga kujumpha, mwajanga nadi ŵana aku Shemu kumpotu kwa Ijipiti. Wakulemba mbiri munyaki wa ku Ijipiti, zina laki James K. Hoffmeier, wangukamba kuti: “Kutuliya mu 1800 kuzifika mu 1540 B.C., ŵana aku Shemu ayanjanga kutuwa kuzambwi kwa Asia kuluta ku Ijipiti.” Iyu wangukamba so kuti: “Nyengu yeniyi yiyanana ŵaka ndi nyengu yo Abrahamu, Isaki ndi Yakobe angujaliyaku ndi umoyu kweniso yiyanana ndi nyengu ndipuso nkhani zo zikonkhoskeka mu buku la Chiyambo.”

Pe ukaboni so unyaki wo ungusanirika kumwera kwa charu cha Ijipiti. Mu mpukutu wa gumbwa wo ungusanirika mu vyaka va pakati pa 2000 ndi 1600 B.C.E., mwenga mazina nga akapolu wo agwiranga ntchitu zapanyumba kumwera kwa Ijipiti. Pa mazina yanga, mazina ngakujumpha 40 ngenga ngamphapu ya ŵana aku Shemu. Akapolu ŵenaŵa abikanga, asonanga vakuvwala kweniso agwiranga ntchitu zinyaki zakusuzga ukongwa. Hoffmeier wangukamba so kuti: “Chifukwa chakuti ŵanthu akujumpha 40 amphapu yaku Shemu agwiranga ntchitu pa nyumba ya munthu yumoza kumwera kwa Ijipiti, vilongore limu kuti mucharu chosi cha Ijipiti, ukongwa ko Msinji wa Nile udira munyanja, mwajanga ŵanthu anandi amphapu yaku Shemu.”

Munthu munyaki yo wafukuwa vinthu vakali, zina laki David Rohl, wangukamba kuti mazina nganyaki nga akapolu ŵenaŵa “ngayanana ndi mazina ngo ngazumbulika mu Bayibolu.” Mwakuyeruzgiyapu, mazina ngenanga ngayanana ndi mazina nge Isakara, Ashere ndi Shifara. (Chitu. 1:3, 4, 15) Rohl wangumaliza ndi fundu yakuti: “Uwu mbukaboni wambula kususkika wakuti Ayisirayeli ŵenga nadi akapolu ku Ijipiti.”

Dr.Bimson wanguti: “Vo Bayibolu likamba kuti Ayisirayeli ŵenga akapolu ku Ijipiti kweniso kuti anguwere ku Kanani, vikoliyana ndi vo akulemba mbiri akamba.”

^ ndimi 4 Anyaki mwa ŵana aku Shemu atenere kuti ŵenga Aelamu, Asiriya, Akadiya, Ayisirayeli ndi mitundu yinyaki ya ku Arabia.