DOREEN wanguguŵa ukongwa murumu waki Wesley, yo wenga ndi vyaka 54 ŵati amusaniya ndi khansa ya muwongu. * Madokotala ngangukamba kuti Wesley wajengi ndi umoyu kwa miyezi yimanavi ŵaka. Doreen wanguti: “Venga nge kutulu. Ndingutimbanyizika maŵanaŵanu kwa masabata nganandi. Ndavwanga nge kuti vichitikiya isi cha kweni ŵanthu anyaki. Ndivu ndalindizanga cha pa umoyu wangu.”

Ntchachitima kuti vo vinguchitikiya Doreen, vichitikiya so ŵanthu anandi. Munthu weyosi wangatama mwamabuchibuchi matenda ngakulu ngo wangatondeka kuchira. Chinanga kuti ve viyo, ŵanthu anandi atijipereka kuphwere abali ŵawu wo asanirika ndi matenda ngaviyo. Kweni kuphwere ŵanthu wo atama matenda ngakuti achirengi cha, ndi ntchitu yikulu. Kumbi ŵanthu m’banja angachita wuli kuti apembuzgi ndipuso aphwere mubali wawu yo watama matenda ngaviyo? Kumbi wo aphwere munthu yo watama angachita wuli kuti alekengi kusuzgika maŵanaŵanu? Kumbi ndi vinthu wuli vo vichitikiya munthu yo watama asani waja kamanavi kutayika? Chakwamba, tiyeni timuki dankha fumbu lakuti, ntchifukwa wuli kuphwere munthu yo watama matenda ngakuti wachirengi cha ndi ntchitu yikulu?

Nthowa zasonu zo achipatala agwirisiya ntchitu zitovya kuti ŵanthu alekengi kufwa liŵi. Mu vyaka pafupifupi 100 vo vajumpha, ŵanthu anandi afwanga liŵi chinanga ndi muvyaru vakukhupuka. Ŵanthu asweranga cha kufwa chifukwa cha matenda ngakupasirana ndipuso ngozi. Vipatala venga kutalikutali. Ivi vachitisanga kuti ŵanthu anandi atamiyengi kunyumba ndipuso afwiyengi kweniko.

Mazuŵa nganu, madokotala ngakusaniya nthowa zakuchizgiya matenda zo zitovya kuti munthu wajengi kwa nyengu yitali. Kali, matenda nganyaki ngabayanga liŵi munthu. Kweni mazuŵa nganu munthu wangaja kwa nyengu yitali chinanga wangatama matenda ngeningo. Chinanga kuti ve viyo, munthu wachiriya limu cha. Ŵanthu wo atama matenda ngaviyo, aja  so ndi masuzgu nganyaki ngo ngachitisa kuti atondekengi kujiphwere ŵija. Kuphwere ŵanthu ŵenaŵa, kukhumba vinandi ndipuso ija ntchitu yikulu ukongwa.

Mazuŵa nganu, ŵanthu anandi afwiya kuchipatala m’malu mwakufwiya kunyumba. Ndipu anandi aziŵa cha vo vichitika asani munthu watufwa ndipu mbamanavi ukongwa wo akuwonapu munthu wachifwa. Mwaviyo, ŵanthu wo aphwere mubali wawu yo watama matenda ngakuti wachirengi cha aja ndi mantha. Ndipu venivi vingachitisa kuti alekengi kumuphwere umampha. Nanga ntchinthu wuli cho chingaŵawovya?

Nge mo venge ndi Doreen, ŵanthu anandi aguŵa ukongwa asani mubali wawu amusaniya ndi matenda ngo wachirengi cha. Ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kunozgeke chinanga kuti mungasuzgika maŵanaŵanu, mungaja ndi mantha kweniso chitima? Mteŵeti wakugomezgeka waku Chiuta wangupemphera kuti: “Tisambizeni kuŵerenga mazuŵa ngidu kuti tisaniyi mtima wazeru.” (Sumu 90:12) Mumupemphengi Yehova Chiuta kuti wakuwovyeni ‘kuŵerenga mazuŵa nginu’ mwazeru kuti muziŵi mo mungangagwirisiya ntchitu mwakwenere, m’bali winu wechendafwi.

Mukhumbika kunozgeke kuti mufiski kuchita venivi. Asani mubali winu wafiska kulongoro, mungachita umampha kumupempha kuti wasankhiyi limu munthu yo wazakumusankhiyanga vakuchita asani iyu waziyamba kutondeka kulongoro. Mungachita umampha kumufumbiya so limu asani wangayanja kuzimuŵika pa okusijini, kuzija muchipatala kwa nyengu yitali pamwenga kuzipasika mtundu unyaki wa chovyu cha kuchipatala. Ivi vingawovya kuti abali ŵaki azilekengi kupwakasana pamwenga kujimba mulandu, chifukwa chakuŵanaŵana kuti amusankhiya uheni mubali wawu yo watama ukongwa ndipu watondeka kuchita chechosi. Kukambisana kweche nyengu kutovya kuti ŵanthu mubanja aziŵikengi maŵanaŵanu ngawu ngosi pa vo angachita kuti aphwere mubali wawu. Bayibolu likamba kuti: “Vinthu vifiskika cha asani ŵanthu akambisana cha.”—Nthanthi 15:22.

Chinthu chakukhumbika ukongwa cho mungachita pakuphwere munthu yo watama nkhumupembuzga. Munthu yo watama matenda ngo wachirengi cha, wakhumbika kumusimikiziya kuti mutimuyanja ndipu we yija cha. Kumbi mungachita wuli venivi? Mumuŵerengiyengi mabuku kweniso mumumbiyengi sumu. Musankhengi mabuku pamwenga sumu zakuchiska kweniso zo wangakondwa nazu. Ŵanthu anandi wo atama apembuzgika asani mubali wawu watiŵako janja kweniso wakamba nawu kamanakamana.

Mungachita umampha kumukambiya zina la munthu weyosi yo waza kuzimuwona. Lipoti linyaki  lingukamba kuti: “Kanandi, munthu [yo watama] waleka liŵi cha kuvwa. Iyu watuvwa umamphaumampha vo vichitika chinanga kuti mungawona nge kuti wagona. Mwaviyo, mutenere cha kukamba chinthu chechosi cho mwatingi mukambengi cha asani iyu wenga masu.”

Mupempherengi nawu. Bayibolu likonkhosa kuti nyengu yinyaki, Paulo ndi anyaki angukumana ndi masuzgu ngakulu mwakuti akayikanga kuti ajengi ndi umoyu. Kumbi yiwu angupempha chovyu wuli? Paulo wangupempha mabwezi ngaki kuti: “Namwi so mungatiwovya mwa kutiŵeyere kwaku Chiuta.” (2 Ŵakorinte 1:8-11) Pempheru lakutuliya pasi pa mtima asani tatama kweniso asani tasuzgika maŵanaŵanu ndakovya ukongwa.

Tingasuzgika maŵanaŵanu kuziŵa kuti mubali widu wafwengi nyengu yeyosi. Ve viyo chifukwa chakuti palivi munthu yo wakuyiziŵiriya nyifwa. Tisuzgika kuzomereza chifukwa taŵanthu tikulengeka kuti tingafwanga cha. (Ŵaroma 5:12) Mphaki Mazu Ngaku Chiuta ngakamba kuti nyifwa ndi “murwani.” (1 Ŵakorinte 15:26) Mwaviyo, mphakuvwika kuti tisuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuŵanaŵaniya kuti mubali widu wafwengi.

Chinanga kuti ve viyo, kuzomereza vo vachitika kungawovya ŵanthu mubanja kujalikisa mitima yawu pasi ndipuso kuŵika maŵanaŵanu ngawu ngosi pa vo angachita kuti awovyi yo watama. Vinthu vinyaki vo vichitika valembeka mu bokosi lakuti, “ Vo Vichitika Asani Kwaja Masabata Ngamanavi Kuti Munthu Watayiki.” Mbanthu wosi cha wo atama wo achita vinthu vo valembeka mu bokosi ili ndipuso anyaki vichitika pa nyengu zakupambanapambana. Kweni ŵanthu anandi wo atama, vinthu vinyaki vo valembeka mu bokosi lenili vitiŵachitikiya.

Asani mubali widu yo tamuphweriyanga watayika, tingachita umampha kudana mubwezi widu kuti wazitipembuzgi. Abali ndipuso ŵanthu wo aphweriyanga munthu yo watamanga, akhumbika kuŵasimikiziya kuti suzgu yo mubali wawu wakumananga nayu yamala kweniso wasuzgika cha. Mulengi widu watitisimikiziya kuti “akufwa aziŵa kanthu cha.”—Wakutaula 9:5.

Kuthemba Chiuta nkhwakukhumbika ukongwa. Titenere kuchita venivi pa nyengu yo tiphwere mubali widu yo watama matenda ngo wachirengi cha ndipuso asani watayika. Chiuta wangakuwovyani kuziya m’mazu ngakupembuzga kweniso vakuchita va ŵanthu anyaki. Doreen wanguti: “Ndinguwona kuti ndikhumbika cha kukana kuwovyeka ndi munthu weyosi. Tinguzizwa ukongwa kuwona mo ŵanthu angutiwovye. Ini ndi murumu wangu tinguwona kuti venivi valongonga kuti Yehova watitikambiya kuti, ‘Ndikulekeningi cha, ndikuwovyeningi.’ Ndiluwengi cha vo vingutichitikiya.”

Yehova Chiuta ndiyu wangatipembuzga ukongwa. Wavwisa urwirwi kweniso chitima cho tija nachu chifukwa ndiyu wakutilenga. Iyu watitiwovya kuti tikunthiyengepu ndipuso watitichiska. Pe so chinthu chinyaki chakukondwesa, iyu wakulayizga kuti pambula kuswera wamalisengi nyifwa ndipu yazamuŵapu so cha. Wazamuyuska ŵanthu mabiliyoni nganandi wo iyu watiŵakumbuka. (Yohane 5:28, 29; Chivumbuzi 21:3, 4) Pakumaliya, tosi tazamudaniriza mwanthazi mazu ngo Paulo wangukamba ngakuti: “Nyifwa, zepani nthazi zaku? Nyifwa, lepani liwoza laku?”—1 Akorinto 15:55.