Julani

Kumbi Ntchinthu Wuli cho Chinguchitikiya Akaboni aku Yehova pa Nyengu yo Ŵanthu Anandi Abayikanga mu Ulamuliru wa Chipani cha Nazi ku Germany?

Kumbi Ntchinthu Wuli cho Chinguchitikiya Akaboni aku Yehova pa Nyengu yo Ŵanthu Anandi Abayikanga mu Ulamuliru wa Chipani cha Nazi ku Germany?

 Pa Akaboni aku Yehova akukwana 35,000 wo ajanga ku Germany kweniso mu vyaru vinyaki vo valamulikanga ndi chipani cha Nazi, Akaboni pafufupi 1,500 akubayika pa nyengu ya ulamuliru wankhaza wa chipani cha Nazi ku Germany. Kweni vo vinguchitiska kuti ŵanthu yaŵa ŵafwi viziŵika cha. Pakuti kufufuza kweche mukati, panyaki chiŵerengeru chenichi chikwerengi kweniso tiziŵengi vinthu vinyaki.

 Kumbi angufwa wuli?

  • Machini ngakubayiya ŵanthu ngo chipani cha Nazi chagwiriskiyanga ntchitu

      Kubayika: Akaboni pafufupi 400 akubayika ku Germany ndipuso mu vyaru vinyaki vo valamulikanga ndi chipani cha Nazi. Anandi mwa ŵanthu ŵenaŵa ambikanga mulandu ku khoti, ayeruzgikanga kuti abayiki ndipu anyaki abayikanga mwakuchita kudumulika mutu. Kweni anyaki abayikanga ndi futi pamwenga kunyongeka, khoti lechendayeruzgi mulandu wawu.

  •   Asuzgikanga ukongwa mujeri: Akaboni akujumpha 1,000 angufwa mu misasa ya Nazi kweniso mu majeri. Yiwu angufwa chifukwa cha kutombozgeka, nja, kuzizira, kutamatama, kugwira ntchitu zakuvukiska pamwenga chifukwa chakusoŵa chovyu chakwenere cha munkhwala. Chifukwa chakuti aŵachitiyanga nkhaza ukongwa, anyaki angufwa ŵati atuwa ŵaka mujeri, Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi yati yamala.

  •   Vinthu vinyaki vo vachitiskanga kuti afwengi: Akaboni aku Yehova anyaki afwanga chifukwa chakuti aŵaŵikanga muchipinda cho mwenga mphepu ya poyizoni. Kweniso madokotala asani ngakhumba kuyesa munkhwala unyaki wakubaya ngayesiyanga pa akaboni pamwenga aŵahomanga tholola kuti ŵafwi.

 Ntchifukwa wuli atombozgekanga?

 Akaboni aku Yehova atombozgekanga chifukwa chakulondo vo Bayibolu lisambiza. Asani ŵaraŵara a chipani cha Nazi akambiya Akaboni kuti achiti vinthu vo Bayibolu likana, Akaboni akananga. Yiwu asankhanga “kuvwiya Chiuta nge wakuwusa kuluska ŵanthu.” (Machitidu 5:29) Wonani mo achitiyanga venivi mu vigaŵa viŵi ivi.

  1.   Achitangaku cha vandali. Nge mo Akaboni pacharu chosi achitiya mazuŵa nganu, Akaboni aku Yehova wo ŵengaku pa nyengu ya ulamuliru wa chipani cha Nazi, nawu achitangaku cha vandali. (Yohane 18:36) Mwaviyo, yiwu akananga kuchitaku vinthu ivi:

  2.   Achitanga vo agomezga. Chinanga kuti Akaboni aku Yehova akanizgikanga kuchita vo agomezga, kweni yiwu alutirizganga kuchita vinthu ivi:

    •   Kuwungana pamoza kuti apempheri ndipuso kusopa Yehova.​—Aheberi 10:24, 25.

    •   Kupharazga uthenga wa mu Bayibolu ndipuso kugaŵiya mabuku ngo ngakonkhoska Bayibolu.​—Mateyu 28:19, 20.

    •   Kuchitiya lisungu anyawu, kusazgapu ŵanthu achiyuda.​—Mariko 12:31.

    •   Kulutirizga kuja akugomezgeka mwakukana kusayina makalata ngakulongo kuti aleka chisopa chawu.​—Mariko 12:30.

 Pulofesa munyaki zina laki Robert Gerwarth wangukamba kuti Akaboni aku Yehova “ndi gulu lija pe lo latombozgekanga mu ulamuliru wachitatu ku Germany chifukwa cha vo agomezga.” a Akayidi anyaki aŵakhumbiranga Akaboni aku Yehova chifukwa cha kugomezgeka kwawu. Mwakuyeruzgiyapu, mkayidi munyaki waku Austria wangukamba kuti: “Yiwu achitaku cha nkhondu. Ndipu azomerezeka kubayika m’malu mwakuti abayi munthu munyaki.”

 Kumbi angufwiya pani?

  •   Mumisasa yakutombozgiyaku ŵanthu: Akaboni aku Yehova anandi angufwiya mumisasa yakutombozgiyaku ŵanthu. Yiwu aŵaŵikanga mumisasa nge ya ku Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, ndipuso ku Sachsenhausen. Pe ukaboni wakuti ku Sachsenhausen pe, Akaboni aku Yehova pafufupi 200 akufwa.

  •   Kujeri: Anyaki mwa Akaboni atombozgekanga mpaka kufwa. Ndipu anyaki angufwa chifukwa chakupwetekeka ukongwa pa nyengu yo afumbikanga mafumbu.

  •   Malu ngakubayiyaku ŵanthu: Akaboni aku Yehova angubayika ukongwa ku majeri nga ku Berlin-Plötzensee, Brandenburg, ndipuso ku Halle/Saale. Pasonu panu, akuchita kafukufuku asaniya kuti pe malu nganyaki so ngakukwana 70 ngo Akaboni abayikiyangaku.

 Anyaki mwa ŵanthu wo akubayika

  •  Zina: Helene Gotthold

     Malu ngo wangubayikiya: Plötzensee (ku Berlin)

     Helene yo wenga ndi ŵana ŵaŵi, wangumangika kananandi waka. Mu 1937, apolisi angumuchitiya nkhaza ukongwa mwakuti mpaka wangufyoka nthumbu. Pa 8 December 1944, iyu angumudumuwa mutu mwakugwiriskiya ntchitu machini ngakubayiya ŵanthu ngo nge ku jeri la Plötzensee ku Berlin.

  •  Zina: Gerhard Liebold

     Malu ngo wangubayikiya: Ku Brandenburg

     Gerhard, mnyamata wa vyaka 20 wangudumulika mutu pa 6 May 1943, pati pajumpha waka vyaka viŵi awisi ŵati adumulika so mutu mujeri lenili. Iyu wangulemba kalata yakulayirana ndi anyina, mzichi waki ndipuso chibwezi chaki, ndipu wangulemba kuti: “Kwambula kuwovyeka ndi nthazi ya Ambuya, ndatingi ndifiskengi cha kuja wakugomezgeka.”

  •  Zina: Rudolf Auschner

     Malu ngo wangubayikiya: Ku Halle/Saale

     Rudolf, wenga waka ndi vyaka 17 pa nyengu yo wangudumulika mutu. Mu kalata yaki yo walayirananga ndi anyina wangulembamu kuti: “Abali anandi afiska kuja akugomezgeka, ndipu nani ndikhumba kuchita viyo.”

a Wonani buku lakuti Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, peji 105.