Aver yem sha atineakaa

Aver yem sha mver u atineakaa

Kwagh u Elias Hutter man Ubibilo mba Yange Gber ken Zwa Heberu Doo Tsung La

Kwagh u Elias Hutter man Ubibilo mba Yange Gber ken Zwa Heberu Doo Tsung La

U FATYÔ u ôron Bibilo i ken zwa Heberu kpa? Alaghga u fatyô ga. Adooga je yô, u ngu a nenge a Bibilo i ken zwa Heberu sha ashe a ou tsô kpaa ga. Nahan kpa, aluer u time sha kwagh u orfantakerada ugen, Elias Hutter, kua Ubibilo mba uhar mba yange gber ken zwa Heberu anyom a kar er 500 nahan hegen la yô, kôpi u Bibilo u u lu a mi la una seer gban we kwagh.

Yange i mar Hutter ken inyom i 1553 hen angeri ugen, mba yer ér Görlitz, ken tar u Jamani, ikyua a ijiir i hegen i lu boda u tar u Jamani vea tar u Poland man Czech Republic la. Hutter yange hen ijô i akuraior a sha ityoughkitaregh ki veghertar u Ashia la ken yunivasiti i hen geri u Jena, i i yilan ér Lutheran University la. Yange lu anyom 24 tseegh maa i na un profesô u tesen zwa Heberu hen yunivasiti i hen geri u Leipzig. Er lu or u dughun atesen yô, yange va bugh makeranta ugen hen geri u Nuremberg, ape mbayevmakeranta vea fatyô u henen zwa Heberu man Grika man Latin man Jamani ken anyom anyiin yô. Hen shighe ne, makeranta shin yunivasiti igen i môm lu i henen ijô ne her ga.

“BIBILO NE DOO TSUNG”

Igbende i Bibilo i Hutter yange gema ken zwa Heberu, ken inyom i 1587 la

Ken inyom i 1587 la, Hutter gber Bibilo i ken zwa Heberu i̱ ior kpishi ve yer ér Ikyuryan i Tse la. I yilan Bibilo ne ér Derekh ha-Kodesh, i tôô iti ne ken Yesaia 35:8, man inja na yô ér “Icighangbenda.” Gbenda u yange i nger asangaabaacaa a ken Bibilo ne la na yô, i ôr kwagh u i̱ i kaa ér, “hanma kwagh sha mgber u Bibilo ne doo tsung.” Kpa kwagh u yange na ve Bibilo ne lu a inja kpishi yô, ka sha ci u yange i gber i sha gbenda u mbayevmakeranta vea fatyô u henen zwa Heberu a mi tsembelee yô.

Kwagh u una wase se u fan er i hii ve Bibilo i Hutter yange gber ken zwa Heberu ne i lu a inja kpishi yô, nenge ase mbamtaver uhar mba or u henen zwa Heberu yange nan tagher a mi shighe u nan lu nôngon ér nana ôr Bibilo i ken zwa Heberu yô. Hiihii yô, asangaabaacaa a ken zwa Heberu kaha kposo, ka i hii u yilan ishemberti ken iyan i hide ken imese. Sha uhar yô, yange a̱ tôô ma iti a̱ zor sha iti igen ken mhii shin ken mkur u i yô, i taver u kaven iti shon. U tesen ikyav yô, nenge ishemberti i ken zwa Heberu i נפשׁ (i i gem ér ne’phesh) shin “uma” la. Ape i nger ishember ne ken Esekiel 18:4 la, i hii ngeren ishemberti i ה (ha) la cii ve i mase ngeren ishemberti i ne’phesh la ye, maa hingir הנפשׁ (han·ne’phesh). Or u nan fe u ôron zwa Heberu ga yô, nana tôô ér ishember i הנפשׁ (han·ne’phesh) ne ngi kposo a ishember i נפשׁ (ne’phesh).

Hutter yange due a gbenda u gberen kwagh u ua wase mbayevmakeranta nav u kaven zwa Heberu yô. Yange a gber atiakaa a ken zwa Heberu sha asangaabaacaa a ilen man a ilen ga. Nahan atiakaa a yange i zor ati agen sha mi la cii, yange a nger a sha asangaabaacaa a ilen. A gema a nger ati a yange a zor sha atiakaa shon la sha asangaabaacaa a ilen ga. Gbenda u gberen kwagh ú taver ga ne na yô, kera luun mbayevmakeranta ican u kaven ati a ken zwa Heberu, a i zor ati agen sha mi la ga. Nahan vea nguren henen zwa Heberu yô, kwagh la a wase ve kpishi. Bibilo i New World Translation of the Holy Scriptures—With References la kpa ka gbenda u i nger ati a shin kpe, a a zor sha atiakaa a ken avur a Bibilo je la. Ka i nger asemberatii a ken zwa Heberu a i zor iti igen sha mi ga la sha asangaabaacaa a ilen, ati a i tôô i zor sha mi ken mhii shin mkur u a la di i nger a i ile ga. Ajiir a a kungu ken ufoto mba ve lu sha heen ne tese asangaabaacaa a ken zwa Heberu a Hutter yange nger ken Bibilo na i ken zwa Heberu, ken Esekiel 18:4 la, man er Reference Bible kpa a dondo gbenda shon hen ngeren u shin kpe u sha ivur shon la yô.

YANGE GBER “IKYURYAN I HE” KEN ZWA HEBERU

Hutter shi yange gber vegher u Bibilo u ior kpishi ve yer ér Ikyuryan i He la, nger hanma ivur ker ken ijô kposo kposo 12. Yange i gber Bibilo ne hen geri u Nuremberg ken inyom i 1599, nahan mba hembe yilan i ér Nuremberg Polyglot. Hutter yange soo ér Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika u i gem ken zwa Heberu kpa u lu ken Bibilo ne, nahan a ker Ikyuryan i He i ken zwa Heberu , kpa zua a mi ga. A kaa ér yange una “ne hanma kwagh u injaa” u un lu a mi cii sha u keren ér una zua a Ikyuryan i He la ken zwa Heberu kpa, ma saa un dang. * Maa a kange ishima ér una gema Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika (Ikyuryan i He) la, ken zwa Heberu iyol na. Hutter yange de akaa agen cii, hide ver ishima er tom ne bee ken atô u inyom i môm tseegh!

Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika u Hutter gema ken zwa Heberu la yange doo nan je? Ken inyom i 1891 la, Orheberu u fan takerada ugen, iti na ér Franz Delitzsch, yange nger kwagh kaa ér: “Bibilo i [Hutter] a gem ken zwa Heberu la tese er yange fa zwa la hemba Mbakristu mbagenev yô, shi zan zan hegen kpa i̱ doo u tôvon kwagh a mi, sha ci u ka a hemba geman kwagh sha ishember i vough i pasen inja i kwagh jighilii.”

IWASEN I BEEN MAYANGE GA

Hutter yange hingir ornyar sha tom na u geman Bibilo la ga; ikyav tese ér yange ior yam Ubibilo mba yange gber la kpishi ga. Nahan kpa, tom u a er la ngu a iwasen zan zan nyian. U tesen ikyav yô, orgen iti na ér William Robertson, yange sôr Ikyuryan i He i Hutter gema ken zwa Heberu la, hide gber ken inyom i 1661 la. Shi ken inyom i 1798 la, orgen shi sôr i gber, iti na ér Richard Caddick. Er Hutter lu nengen ken Bibilo i i hii ngeren ken zwa Grika la geman ken zwa Heberu yô, hanma ijiir i a nenge i nger ér Kyʹri·os (Ter) man The·osʹ (Aôndo) yô, a gema ken zwa Heberu ér “Yehova” (יהוה, JHVH), sha ajiir a i ter mkaanem ma ken Ruamabera u ken Zwa Heberu, shin sha ajiir a a nenge ér i ôr kwagh u Yehova her yô. Kwagh ne wase kpishi sha ci u Ubibilo mba Ikyuryan i He mba i gem la kpishi mba a iti i Aôndo kpôô kpôô ker ga, kpa Bibilo i Hutter gema la yô, i lu a mi, nahan kwagh ne seer tesen er i doo u a hide a nger iti i Aôndo ken Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika la her yô.

Aluer u ngu ôron Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika la man u za nenge a iti i Aôndo, i i yer ér Yehova la yô, umbur tom u Elias Hutter kua Ubibilo mba doon tsung mba yange gber ken zwa Heberu la.

^ par. 9 Ikyav tese ér mbafantakerada mbagenev kpa yange ve vande geman Ikyuryan i He ken zwa Heberu. Or môm u er kwagh ne yô, lu Simon Atoumanos, ken inyom i 1360. Ugen la di lu Oswald Schreckenfuchs, orfantakerada u ken Jamani, ken inyom i 1565 la. Ubibilo mba yange ve gema la cii i gber ve ga, shi or kera fa ape ve lu hegen ga.