OLAGNE: Maro ty mpitondra fanjakagne naho ty mpitarike fivavahagne nampiasa ty fahefa’e mba hikalagnagne o ndatio tsy hanagne ndra hamoake ndra handika Baiboly. Faie mifanohetse amy izay ty raha rehafe ty Baiboly. Dineho ty ohatse retoa:

• Taogne 167 Taloha i Kristy (T.K.) tagne ho agne: Te hamorese o Jiosio hagnorike ty fivavahagne grike ty mpanjaka syriana atao tihoe Antiokosa Epifana, le nampipotehe’e iaby ze boke agnisa ty Soratse Hebreo. Hoe ty Heinrich Graetz, mpahay tantara miomba ty ndaty firahe i mpanjakay: “Riniatse naho noroagne ze horognagne nisy Lalàna ndra taia ndra taia ty nahatreavagne aze. Ze tratse namaky irey mba hahazoagne hery naho fampionognagne, le vinono.”

• Tagnelagnela ty taogne 500 naho 1500 tagne ho agne: Boseke ty mpitarike fivavahagne katolika ila’e, satria nisy mpivavake nitory ty raha rehafe ty Baiboly fa tsy ty fampianara o Katolikao. Nirehafe iareo ho mpivali-pinoagne ze mpivavake katolika nanagne boke amy Baiboly ao ankoatse ty boke Salamo amy ty rehake latinina. Nitapahegne tamy ty fivoriagne raike natao o Eglizio fa hisy lahilahy “hampipaliaegne ze toeragne misy o mpivali-pinoagne reo. Hanao izay mateteke iareo sady tena tsy hitsisy. Le ho kotsokotsohe iareo ty sava ze tragno naho ze lakale ahiehiegne fa misy i mpivali-pinoagne rey. ... Harodagne ze tragno ahatreavagne iareo.”

Naho vita iareo ty namoagne o Baibolio, le tsy ho nisy ka ty hafatse tagnate’e tao.

NAGNINO RO TSY NIFOAGNE O BAIBOLIO? O Jiosy ta Israely agneo ro tena sinere i Antiokosa Mpanjaka hagnorike ty fivavahagne grike. Faie fa niparitake nagneragne firenena maro o Jiosio. Mirehake o manam-pahaiagneo fa losotse ty 60 isan-jato ty mipetrake ivela Israely agne tamy ty taonjato voaloha’e. Nitamirie o Jiosio ta synagoga agne o boke agnisa ty Soratse Masigneo. Irey ty nampiasae ty taranake tafara tatoy agnisa izay o Kristianao.​—Asan’ny Apostoly 15:21.

Natahotse fagnenjehagne o ndaty tea Baiboly tagnelagnela ty taogne 500 naho 1500 tagne ho agne reo. Nadika iareo avao o Soratse Masigneo sady nahere iareo sinoratse. Va’e fa nisy tamy ty firehake 33 ty tapatapa’e amo o Baibolio tamy ty taogne 1450 tagne ho agne, ndra tie mbe tsy nisy aza ty masina fanoagne pirinty. Vao mainke nihamaro ty Baiboly nadika naho namboaregne tafara izay.

INO TY VOKA’E? O Baibolio ro boke tena miparitake sady nadika tamy ty firehake maro hatrake amy izay ndra tie nikezake namoagne aze aza ty mpanjaka mahery naho ty mpitarike fivavahagne. Nisy voka’e tamy ty lalàna naho ty firehake tamy ty tane ila’e io sady tamy ty fiaigna o ndaty an-tapetrisa’e.