Skip to content

AJUDA BA FAMÍLIA | HABOOT OAN

Oinsá atu fó matadalan ba oan

Oinsá atu fó matadalan ba oan

 Buat neʼebé Ita presiza hatene

 Iha kultura balu, oan sira iha relasaun besik tebes ho inan-aman no buka matadalan husi sira. Maibé, iha kultura seluk, oan sira gosta buka matadalan husi kolega sira.

 Kuandu oan sira buka matadalan husi kolega sira, bainhira sai joven, karik sira ladún respeitu ona sira-nia inan-aman nia matadalan, no neʼe bele halo inan-aman sente katak sira labele ajuda ona sira-nia oan. Tanba kuandu oan gasta tempu barak liu ho kolega sira seluk, sira sente besik liu sira-nia kolega duké sira-nia inan-aman rasik.

 Tanbasá fasil liu ba oan sira atu sente besik liu kolega sira duké sira-nia inan-aman? Hanoin kona-ba razaun balu tuirmai.

  •   Eskola. Kuandu oan gasta tempu barak liu ho kolega sira, sira iha hakarak makaʼas atu kolega simu sira no ladún hanoin barak kona-ba sira-nia inan-aman nia hanoin. Bainhira sai joven, hakarak neʼe bele sai makaʼas liu.

    Oan presiza hafolin liu sira-nia inan-aman nia hanoin duké sira-nia kolega nia hanoin.

  •   Tempu hamutuk família menus. Iha família barak, oan sira fila husi eskola no sira-nia uma mamuk, karik tanba inan-aman sei serbisu hela.

  •   Joven nia toman. Bainhira oan sai joven, baibain sira halo tuir joven seluk nia toman, hatais, dalan koʼalia, jeitu no hahalok. Ita bele dehan joven sira iha sira-nia kultura rasik. Ba sira, buat neʼebé importante liu mak sira-nia kolega simu sira duké sira-nia inan-aman.

  •   Komérsiu. Iha kompañia sira neʼebé faʼan sasán no halo filme no programa sira ba joven deʼit. Neʼe halo susar liu ba oan no inan-aman atu komprende malu. Doutór ida naran Robert Epstein hatete: “Se joven nia kultura lakon, kompañia barak mós sei lakon.” a

 Saida mak Ita bele halo

  •   Hametin nafatin Ita-nia relasaun diʼak ho oan.

     Bíblia dehan: “Liafuan sira neʼebé haʼu fó sai ba imi ohin tenke rai iha imi-nia laran, no imi tenke hanorin liafuan sira-neʼe ba imi-nia oan no koʼalia kona-ba buat sira-neʼe kuandu imi tuur iha imi-nia uma, kuandu imi laʼo iha dalan, kuandu imi toba, no kuandu imi hadeer.”—Deuteronómio 6:6, 7.

     Ema seluk bele sai belun ho Ita-nia oan maibé sira labele hadau inan-aman nia pozisaun atu hanorin oan. Matenek-naʼin sira dehan katak maioria labarik no joven respeitu sira-nia inan-aman no hakarak halo sira kontente. Se Ita nafatin iha relasaun neʼebé besik ho Ita-nia oan, Ita bele ajuda sira liu fali sira-nia kolega sira.

     “Ita presiza gasta tempu ho oan, no halo buat oioin hamutuk, maski buat baibain deʼit hanesan teʼin, hamoos, no halo TPC. Bele mós halimar hamutuk, halo desportu, nonton filme ka televizaun. Keta hanoin katak Ita bele gasta tempu uitoan deʼit. Ita labele iha relasaun diʼak ho Ita-nia oan se Ita la gasta tempu barak hamutuk!”—Lorraine.

  •   Oan sira presiza mós habelun ho ema neʼebé idade liu.

     Bíblia dehan: “Hahalok beik mak metin iha labarik nia laran.”—Provérbios 22:15.

     Inan-aman balu kontente ona atu haree katak sira-nia oan iha belun barak. Maibé presiza hatene katak, maski ita-nia oan iha relasaun diʼak ho sira neʼebé idade hanesan, nia mós presiza sai belun ho sira neʼebé idade liu atu nia bele sai maduru liu. Belun sira neʼebé idade hanesan labele fó konsellu no matadalan neʼebé oan ida presiza husi inan-aman neʼebé hadomi nia.

     “Oan ida nia kolega sira karik iha matenek kona-ba buat balu, maibé sira ladún iha esperiénsia kona-ba moris, ka matenek atu ajuda labarik seluk halo desizaun neʼebé diʼak. Kuandu labarik sira halo tuir sira-nia inan-aman nia matadalan, sira bele sai maduru tuir sira-nia tinan.”—Nadia.

  •   Fó matadalan neʼebé diʼak.

     Bíblia dehan: “Ema neʼebé laʼo hamutuk ho ema matenek sei sai matenek.”—Provérbios 13:20.

     Nuʼudar Ita-nia oan sai boot, sira bele hetan buat diʼak tanba gasta tempu hamutuk ho Ita. Hakaʼas an atu sai ezemplu diʼak ba sira.

     “La iha ema seluk bele hatudu ezemplu diʼak ba oan liu fali inan-aman. Kuandu oan aprende atu hafolin no respeitu sira-nia inan-aman, bainhira sira boot sira mós hakarak sai hanesan sira-nia inan-aman.”—Katherine.

a Husi Livru Teen 2.0—Saving Our Children and Families From the Torment of Adolescence.