I se tasi o taimi a o iai Iesu i tua atu o tuaoi o Isaraelu i le itumalo o Roma o Suria, na faalatalata atu ai se fafine ma talosaga atu mo se fesoasoani. Na aofia i le tali a Iesu se talafaatusa na faamatalaina ai se faatusatusaga, i le va o tagata e lē o ni Iutaia ma “tamaʻi taʻifau.” I le Tulafono a Mose, na vaai i taʻifau o ni manu e lē mamā. (Levitiko 11:27) Po o lona uiga la na taufaifai Iesu i lenei fafine Eleni ma isi tagata e lē o ni Iutaia?

E leai. O le manatu autū na taumafai Iesu e faamatala atu i ona soo, o le mea sa sili ona tāua iā te ia i lenā taimi o le fesoasoani lea i tagata Iutaia. O lea na ia faamatala atu ai le talafaatusa i le fafine Eleni e faapea: “E lē tatau ona lafo falaoa a tamaiti i tamaʻi taʻifau.” (Mataio 15:21-26; Mareko 7:26) E masani lava o taʻifau o ni fagafao e pele i tagata Eleni ma tagata Roma, ma e i totonu o fale o aiga ma e taaalo faatasi ma tamaiti. O lea, o le faaupuga “tamaʻi taʻifau” atonu e manatua ai se vaaiga alofa ma māfana. Na malamalama le fafine Eleni i upu a Iesu ma tali mai: “E saʻo lava oe le Alii e, a o le mea moni, e ʻai e tamaʻi taʻifau fasi falaoa e paʻuʻū mai i laulau a o latou matai.” Na faamālō atu Iesu ona o lona faatuatua, ma faamālōlō le tama teine a le fafine.—Mataio 15:27, 28.

Sa faigatā ona folau i luga o le vasa le vaa lea sa malaga ai Paulo ona o matagi malolosi. Ina ua mālōlō le faigāmalaga, na fautua atu le aposetolo ina ia tolopō le folauga. (Galuega 27:9-12) Pe na iai se māfuaaga o lenā fautuaga?

Sa malamalama lelei tagata folau i aso anamua, e faigatā ona folau i le sami Metitirani i masina o le tau malūlū. Na tapunia alāvaa mai i le ogatotonu o Novema e oo i le ogatotonu o Mati. Ae o le vaitaimi o le folauga lea sa taʻua e Paulo o Setema po o Oketopa. I lana tusi Epitome of Military Science, na faamatala ai e le tusitala Roma o Vegetius (senituri lona fā T.A.) folauga i lenā sami e faapea: “E iai masina e talafeagai ai, o isi masina e lē mautinoa, ma o masina o totoe e matuā lē mafai.” Na taʻua e Vegetius o vaitaimi e saogalemu ai faigāmalaga e amata mai iā Me 27 e oo iā Setema 14. Ae o vaitaimi e lē mautinoa pe e lē saogalemu ai faigāmalaga e amata mai iā Setema 15 e oo iā Novema 11, ma Mati 11 e oo iā Me 26. E mautinoa sa malamalama lelei Paulo i na mea, ona o ia o sē ua masani i folauga i luga o le vasa. Sa iloa foʻi e le kapeteni ma lē e ona le vaa na mea, ae e la te leʻi amanaʻia le fautuaga a Paulo. O le iʻuga, na afātia le folauga.—Galuega 27:13-44.