Na ngu 2012, azo so ayeke gi nda ti aye so ayeke na gbe ti sese awara afango ta ti sese so asara ngu 3000 awe. Terê ti azo ti gingo nda ti ye ni anzere lani mingi. Ngbanga ti nyen? A yeke pëpe ngbanga ti afango ta ni me ndali ti mbeti so ayeke na terê ti ta ni.

Na ngoi so ala tingbi afango ta ni kue, ala diko mbeti so azo ti Canaan asû lani na terê ti ta ni. Mbeti ni atene: “Eshba’al Ben [molenge ti] Beda’.” A yeke kozo ti tene ala wara iri ni so na terê ti mbeni ye ti giriri la.

Biani, a sara tënë ti mbeni Eshbaal na yâ ti Bible; lo yeke lani mbeni oko ti amolenge ti Gbia Saül (1 Chron. 8:33; 9:39). Yosef Garfinkel, mbeni oko ti wandara so awara ta ni, atene: “A yeke nzoni mingi ti bâ so iri Eshba’al ayeke na yâ ti Bible, na a yeke fadeso na yâ ti aye so azo so ayeke gi nda ti aye na gbe ti sese awara gï na ngoi ti lengo gbia ti Gbia David.” So ayeke mbeni ye so afa tongana nyen la azo ti gingo nda ti aye so ayeke na gbe ti sese ayeda na atënë ti Bible.

Na yâ ti Bible, a iri nga Eshbaal, molenge ti Saül, Ish-Bosheth (2 Sam. 2:10). Ngbanga ti nyen la a zia “bosheth” na place ti “baal”? Azo ti gingo nda ti ye afa so peut-être zo ti sungo use mbeti ti Samuel asara kua na iri Eshbaal ape ndali ti so adabe ti azo ti Israël lani na Baal, nzapa ti ngu-nzapa so azo ti Canaan ayeke voro lo lani. Ye oko, iri Eshbaal angbâ na yâ ti kozo mbeti ti Chronique.