CHAY k’ayraqa hukniraytan miran, Australia nacionpin tarikurqan, 2002 watamantan manaña kapunñachu. China kaq k’ayran runtunkunata oqoykun, soqta semana qhepamantaq uñankuna siminta lloqsimun.

Chay oqoykusqan runtukuna wiksanpi mana ñut’ukunanpaqqa, manan imatapas mikhunchu, chaymantapas manañan wiksanpi kacharinñachu mikhunakunata ñut’uq liquidota. Yaqachus hina runtukuna wiksanpi kasqanrayku chay liquidoqa manaña wiksanpi lloqsinñachu.

Chay k’ayrakunaqa 24 runtukunata hinan wiksanpi wiñachinku. Uñankunaqa k’ayraq llapa pesasqanmantan yaqa kuskan hinataraq pesanku. Chayqa kanman 70 kilota pesaq warmipas 24 wawakunata wiksanpi apashanman hinan, llapa wawa apasqantaq 43 kilota pesanman hina. Chay k’ayraq uñankunaqa pisi-pisimantan wiksanpi wiñanku, chhaynapin pulmonninkuna qaqa mat’isqa kapun; chayraykun manaña senqantañachu saman, aswanpas qaranwanmi saman.

K’ayraq uñankunaqa wiñasqankuman hinan pisi-pisimanta mamankuq simin chayninta lloqsimunku. Ichaqa ima peligropas kaqtinqa, manaraq lloqsimunankupin aqtupun. Huk kutinmi chay k’ayramanta yachaq runakuna rikusqaku uñankunata imaynata aqtumusqanta; soqta uñankunatan yaqa huk metro hinaman aqtumusqa.

Chay k’ayra uñankunata imaynata wiksanpi wiñachisqantaqa wakinqa ninkun “evolucionarqanmi” nispa. Ichaqa, ¿imaraykun chay k’ayra uñankunata imaynata wiñachisqan allinta funcionan? Chay k’ayraq cuerpon imayna kasqanrayku, imakunata ruwasqanraykupiwanmi, chay iskaynin kaqkuna t’aqa-t’aqapi otaq pisi-pisimanta rikhuriqtinqa manan allintachu funcionanman. Ichaqa evolucionpi creeqkunaqa ninkun: “Evolucionpiqa imapas pisi-pisimantan rikhurin”, nispa. Chayraykun wakinqa ninku: “Chay k’ayraqa manan kikillanmantachu rikhurinman karqan, aswanpas kamasqan karqan” nispa. *

¿Ima ninkin chaymanta? Chay k’ayra uñankunata imaynata wiñachisqanqa admirakunapaqmi, ¿kikillanmantachu rikhurimurqan, icha kamasqachu karqan?