Ir al contenido

Ir al índice

Kebʼ achijabʼ che xkiya ri ubʼiʼ ri Dios pa ri Nuevo Testamento

Kebʼ achijabʼ che xkiya ri ubʼiʼ ri Dios pa ri Nuevo Testamento

 Jun chke ri chʼawem che ri winaq kketaʼmaj are ri padrenuestro. Wajun chʼawem riʼ che xukʼut kan ri Jesús chke ri utijoxelabʼ kriqitaj pa ri Nuevo Testamento, kubʼij wariʼ: «QaTat ri kʼo la pa ri kaj, chtastaj ri bʼiʼ la [o chyoq uqʼij ri abʼiʼ]» (Mateo 6:9). Are kʼu ri ubʼiʼ ri Dios che kbʼix «Jehovah» che pa inglés y jujun taq mul kbʼix «Yahweh» che (pa español kbʼix «Jehová» che y jujun taq mul «Yahvé»), kriqitaj ta pa ri traducciones che bʼanom re ri Nuevo Testamento pa inglés. Are kʼu pa ri traducciones riʼ keriqitaj ri kibʼiʼ dioses che e qastzij taj, junam rukʼ Zeus, Hermes y Ártemis. Rumal laʼ, ¿la mat rajawaxik kkoj ri ubʼiʼ ri qastzij Dios, ri ajchaqʼe ri Biblia? (Hechos 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16).

Pa ri Nuevo Testamento xuqujeʼ keriqitaj ri kibʼiʼ dioses che e qastzij taj. ¿La mat rajawaxik kkoj ri ubʼiʼ ri qastzij Dios?

 Ri Lancelot Shadwell y ri Frederick Parker, kebʼ traductores re Inglaterra, xkichomaj che ri ubʼiʼ ri Dios rajawaxik kyaʼ pa ri Nuevo Testamento. ¿Y jasche kqabʼij che rajawaxik kyaʼik? Rumal che xkilo che ri ubʼiʼ ri Dios kʼo pa ri texto original are kʼu xchupik are chiʼ xqʼax ri tiempo. ¿Jas xkibʼan che retaʼmaxik wariʼ?

 Ri Shadwell y ri Parker ketaʼm che kʼo traducciones ri kbʼix Antiguo Testamento che che tzʼibʼatal pa ri chʼabʼal hebreo y che kʼi mul kʼo ri ubʼiʼ ri Dios chupam. Rumal laʼ xechoman chrij jasche xesax ri ubʼiʼ ri Dios pa ri Nuevo Testamento. a Xuqujeʼ, ri Shadwell xrilo che are chiʼ ri Nuevo Testamento kukoj ri textos che e tzʼibʼam pa ri Antiguo Testamento, junam rukʼ ri jun texto riʼ «ri utaqoʼn ri Ajawaxel», ri ubʼiʼ ri Dios, Jehová, kʼo ta chi pa wajun texto riʼ. Ri xetzʼibʼan ri Nuevo Testamento pa ri chʼabʼal griego xkikʼex ri ubʼiʼ ri Dios y che ukʼexwach xkikoj kan ri tzij Kýrios, che kraj kubʼij «Ajawaxel» (2 Reyes 1:3, 15; Hechos 12:23).

Ri ubʼiʼ ri Dios pa hebreo.

 Are chiʼ ri Shadwell y ri Parker majaʼ kkesaj lo ri kitraducciones pa inglés, nikʼaj chi traductores kikojom chi ri ubʼiʼ ri Dios pa ri kitraducciones re ri Nuevo Testamento che xkibʼan pa inglés. Are kʼu pa ronojel ta ri textos che rajawaxik kbʼe wi xkiya wi. b Kʼo ta nijun traductor xkunik xuya ri ubʼiʼ ri Dios jawiʼ rajawaxik pa ri Nuevo Testamento junam rukʼ ri xubʼan Parker, pa ri junabʼ 1863 are chiʼ xresaj lo ri wuj A Literal Translation of the New Testament (Una traducción literal del Nuevo Testamento). ¿E jachin riʼ ri Lancelot Shadwell y ri Frederick Parker?

Ri Lancelot Shadwell

 Ri utat ri Lancelot Shadwell (1808-1861), are ri qʼatal tzij Lancelot Shadwell re Inglaterra. Ri traductor Lancelot Shadwell xuqujeʼ abogado y xkʼojiʼ pa ri Iglesia anglicana. Paneʼ kkojon chrij ri Trinidad, nim kril wi ri ubʼiʼ ri Dios y xubʼij «ri nimalaj ubʼiʼ ri JEHOVÁ» che. Pa ri traducción che xubʼano ubʼiʼ The Gospels of Matthew, and of Mark (Los Evangelios de Mateo y de Marcos) 28 mul xukoj ri bʼiʼaj Jehová pa ri textos y 465 mul xukoj pa ri notas.

 Ri Shadwell xretaʼmaj ri ubʼiʼ ri Dios are chiʼ xusikʼij ri Antiguo Testamento pa hebreo. Xubʼij che ri winaq che xkiqʼaxej ri Antiguo Testamento pa ri chʼabʼal griego «tzʼaqat ta xkibʼan che ri kichak» rumal che xkikoj ri tzij Kýrios che ukʼexwach ri ubʼiʼ ri Dios.

The Gospel according to Matthew rendered into English with notes, by L. Shadwell (1859), provided by the Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted.

Ri texto re Mateo 1:20 pa ri traducción che xubʼan Shadwell.

 Pa ri traducción che xubʼan ri Shadwell, pa Mateo 1:20 xukoj wi nabʼe mul ri bʼiʼaj Jehová. Ri nota re wajun versículo kubʼij: «Ri tzij [Kýrios] che kriqitaj pa wajun versículos riʼ y pa nikʼaj chik pa ri N. T. [Nuevo Testamento] kojom che ukʼexwach ri bʼiʼaj JEHOVÁ, ri ubʼiʼ ri Dios, y rajawaxik kesax wajun tzij riʼ y kkoj ri ubʼiʼ ri Dios pa ri traducción pa inglés». Xuqujeʼ xubʼij: «Rajawaxik kqabʼan wariʼ rech kyaʼ uqʼij ri Dios. Ri areʼ ubʼim che ri ubʼiʼ are JEHOVÁ, rumal laʼ nim ubʼanik che kqakoj wajun bʼiʼaj riʼ». Chrij ri Biblia, King James Version o Authorized Version (Versión Autorizada), ri Shadwell xubʼij wariʼ: «Ri bʼiʼaj JEHOVÁ qas ta kriqitajik [...]. Kʼexom ri ubʼiʼ ri Dios y are kojom ‹el Señor› chukʼexwach». Chuwach ri Shadwell ri tzij «el Señor» kumaj ta che kkoj chukʼexwach ri ubʼiʼ ri Dios, rumal che xuqujeʼ ri Shadwell kbʼix «el Señor» che pa ri rachoch.

«Ri [Dios] ubʼim che ri ubʼiʼ are JEHOVÁ, rumal laʼ nim ubʼanik che kqakoj wajun bʼiʼaj riʼ» (Lancelot Shadwell)

 Ri Shadwell xresaj lo ri traducción re Mateo pa ri junabʼ 1859 y pa ri junabʼ 1861 xeresaj lo ri kebʼ Mateo y Marcos. Are kʼu, 52 ujunabʼ are chiʼ xkam pa ri 11 re enero 1861. Ri chak che xubʼano sibʼalaj nim ubʼanik.

Ri Frederick Parker

 Ri Frederick Parker (1804-1888), jun qʼinom achi re Londres, utz xril ri traducción che xubʼan Lancelot Shadwell re Mateo. Are chiʼ Parker 20 ujunabʼ, xumaj uqʼaxexik ri Nuevo Testamento pa ri chʼabʼal inglés. Are kʼu, ri areʼ xkojon ta chrij ri Trinidad, junam rukʼ ri xubʼan Shadwell xuqujeʼ xutzʼibʼaj chke konojel ri cristianos che rajawaxik «rukʼ ronojel kanimaʼ kkikoj ri qastzij [...] y kkiqʼijilaj ri Jehová che kʼo Nimalaj uchuqʼabʼ». Xuqujeʼ xuchomaj che ri Nuevo Testamento che kukoj ri tzij Kýrios are chiʼ kchʼaw chrij ri Dios y are chiʼ kchʼaw chrij ri Jesús, wariʼ kuqʼalajisaj taj che ri Dios y ri Jesús e junam taj. Rumal laʼ utz xrilo are chiʼ ri Shadwell xukoj ri bʼiʼaj «Jehová» che ukʼexwach ri tzij Kýrios.

 ¿Jas xubʼan ri Parker che retaʼmaxik wariʼ? Rumal che xutijoj ribʼ che ri chʼabʼal griego, xeʼutzʼibʼaj kʼi wuj che kchʼaw chrij gramática griega. Xuqujeʼ xkʼojiʼ pa ri Anglo-Biblical Institute, che are jun institución che krilo che qas utz kbʼan che ubʼanik traducir ri Biblia pa inglés. Ri Parker xresaj lo ri traducción re ri Nuevo Testamento pa taq chʼaqataʼq, pa ri junabʼ 1842. c

Traducción del Nuevo Testamento re Parker (Heinfetter).

Ri chuqʼabʼ che xukoj Parker rech kkoj chi jumul ri ubʼiʼ ri Dios

 Pa jujun taq junabʼ kanoq, ri Parker xutzʼibʼaj jujun preguntas junam rukʼ wariʼ: ¿jampaʼ kkoj ri tzij Kýrios are chiʼ kchʼaw chrij ri Jesús y are chiʼ kchʼaw chrij ri Dios? y ¿jasche jujun taq mul kkoj ri tzij Kýrios che bʼiʼaj y che ta título?

 Are chiʼ ri Parker xril ri traducción re ri Evangelio de Mateo che xubʼan Shadwell pa ri junabʼ 1859 y ri xutzʼibʼaj chrij ri tzij Kýrios, rukʼ wariʼ xretaʼmaj che pa jujun taq textos che rajawaxik kkoj ri bʼiʼaj «Jehová» che ukʼexwach ri tzij Kýrios. Rumal laʼ xunikʼoj ri traducción re ri Nuevo Testamento che ubʼanom chik, y are chiʼ krilo che rajawaxik kbʼe ri bʼiʼaj Jehová kuya kanoq. Rumal laʼ, jun chke ri edición re ri A Literal Translation of the New Testament che xresaj lo ri Parker pa ri junabʼ 1863, kʼo 187 mul ri ubʼiʼ ri Dios chupam. Weneʼ are waʼ ri nabʼe traducción che xesax lo pa inglés y che kukoj ri ubʼiʼ ri Dios pa ronojel ri Escrituras Griegas Cristianas. d

Nabʼe uxaq re ri traducción del Nuevo Testamento che xresaj lo ri Parker pa ri junabʼ 1864.

 Pa ri junabʼ 1864, ri Parker xuqujeʼ xresaj lo ri A Collation of an English Version of the New Testament [...] With the Authorized English Version (Una comparación entre una versión del Nuevo Testamento en inglés [...] y la Versión Autorizada en inglés). Xa jun xubʼan chke ri kebʼ Nuevos Testamentos riʼ rech kukʼutu jas kejunamataj ta wi. e

 Rech kuqʼalajisaj jasche nim ubʼanik che kkoj ri ubʼiʼ ri Dios pa taq ri versículos, ri Parker xukoj nikʼaj chi versículos re ri Versión Autorizada, junam rukʼ Romanos 10:13, che kubʼij: «Konojel ri kkitaʼ ri utobʼanik ri Ajawaxel [Señor], kekolotaj na» (traducción re ri Versión Autorizada). Ri Parker xubʼij wariʼ: «Are chiʼ ksikʼix wajun versículo re ri Versión Autorizada pa inglés, kchʼobʼotaj taj we chrij ri Jehová o chrij ri Jesucristo, ri uKʼojol tajin kchʼaw wi».

Ri texto re Romanos 10:13 pa ri King James Version (ajsik) y pa ri traducción che xubʼan ri Parker pa ri junabʼ 1864.

 Ri Parker xusach kʼi pwaq (pa ri tiempo riʼ are nimalaj pwaq) che resaxik lo ri wuj che xubʼan traducir, ri tratados y nikʼaj chik. Xa pa jun junabʼ xusach 800 libras, che weneʼ kimik are más che 100,000 libras esterlinas (132,000 dólares). Xuqujeʼ xutaq bʼi jujun copias chke ri winaq che kuchʼobʼ kiwach y chke ri sacerdotes che kʼo nim taqanik pa kiqʼabʼ.

 Jujun chke ri winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal nim ta xkil ri traducción re ri Nuevo Testamento che xubʼan Parker, rumal laʼ kʼi taj xebʼan imprimir. Ri e achijabʼ riʼ nim ta xkil ri utzalaj chak che xkibʼan ri Parker xuqujeʼ ri Shadwell y nikʼaj chik rech kkoj ri ubʼiʼ ri Dios pa ri Nuevo Testamento pa inglés.

 Weneʼ kawaj kawil wajun video re 10 minutos: Visitas a las exposiciones de Warwick: «La Biblia y el nombre divino».

a Jah, are jun abreviatura re ri bʼiʼaj Jehová, kriqitaj pa Apocalipsis 19:1, 3, 4, 6, pa ri tzij «Aleluya» che kraj kubʼij ¡Chnimarisax uqʼij ri Jah!.

b Ri Shadwell are ta xbʼanow traducir ronojel ri Nuevo Testamento. Ri nikʼaj chik che xebʼanowik are Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor y Gilbert Wakefield.

c Ri Parker xukoj jun chi ubʼiʼ are chiʼ xubʼan ri investigación chrij ri Biblia, xukoj ri bʼiʼaj Herman Heinfetter pa ri wuj che xubʼano xuqujeʼ ri Biblia. Wajun bʼiʼaj riʼ kʼi mul kriqitaj pa ri apéndices re La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo.

d Pa ri junabʼ 1864, ri Parker xresaj lo ri An English Version of the New Testament (Una versión del Nuevo Testamento en inglés), che 186 mul kriqitaj ri ubʼiʼ ri Dios chupam.

e Are chiʼ majaʼ kubʼan ri utraducciones ri Parker, kʼi chke ri traducciones re ri Nuevo Testamento che kʼo pa hebreo kʼi mul kriqitaj ri ubʼiʼ ri Dios chupam. Xuqujeʼ pa ri junabʼ 1795, ri Johann Jakob Stolz xresaj lo jun traducción pa ri chʼabʼal alemán che más che 90 mul kʼo ri ubʼiʼ ri Dios chupam che kumajij pa Mateo kopan Judas.