Ir al contenido

¿La kʼexom ri kʼo pa ri Biblia?

¿La kʼexom ri kʼo pa ri Biblia?

 No. Are chiʼ kqajunamaj ri Biblia rukʼ ri ojer taq wuj che xtzʼibʼaxik chilaʼ kqʼalajin wi che kʼo ta kʼexom che. Paneʼ pa kʼi taq junabʼ qʼaxem chi pa nikʼaj wuj.

¿La kraj kubʼij wariʼ che kʼo ta kʼexom che ri Biblia?

 E riqom kʼi taq ojer wuj re ri Biblia. E jujun kʼexom ri tzij chupam, wariʼ kukʼutu che xesach che ubʼanik copiar. Kʼi chke ri e tzij riʼ kukʼex ta ri kraj kubʼij ri texto. Are kʼu e kʼo chi nikʼaj che kukʼex ri chomanik che kʼo pa ri Biblia. Jujun chke ojer loq xkʼexik rech ketaʼmax ta ri qastzij che kʼo pa ri Biblia. Chqilaʼ kebʼ kʼutbʼal.

  1.   Pa jujun traducciones re ri Biblia che ojer tzʼibʼam kqariq ri e tzij riʼ pa 1 Juan 5:7: «Ri Tat, ri Verbo y ri Uxlabʼixel xa e jun». Are kʼu ri ojer taq wuj che kubʼij ri qastzij keriqitaj ta ri e tzij riʼ chupam. Xaneʼ kʼate chi xetzʼibʼaxik. a Rumal laʼ ri traducciones che e kʼo kimik y che kkibʼij ri qastzij kʼo ta ri e tzij riʼ chupam.

  2.   Ri ubʼiʼ ri Dios kʼi taq mul kqʼalajin pa ri ojer taq wuj re ri Biblia. Are kʼu, kʼi taq traducciones kikʼexom rukʼ títulos junam rukʼ «Señor» o «Dios».

¿Y jasche qetaʼm che kʼo ta chi más kʼexom che ri Biblia?

 Kimik kʼo kʼi chi taq copias re ri Biblia che kubʼano che kʼax ta kqabʼan che uriqik jawchiʼ xesach wi. b Are chiʼ kqajunamaj ri taq wuj riʼ, ¿jas kachomaj, la kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri e tzij che kʼo pa ri Biblia kimik?

  •   Are kʼu ri Escrituras Hebreas (che xuqujeʼ kbʼix Antiguo Testamento che), jun achi che nim retaʼmabʼal ubʼiʼ William Henry Green xubʼij che kʼo ta chi nijun wuj qʼaxem rukʼ tzʼaqatil.

  •   Ri biblista Frederick Bruce xutzʼibʼaj ri e tzij riʼ chrij ri Escrituras Griegas Cristianas, o Nuevo Testamento: «Kʼo kʼi pruebas chrij ri Nuevo Testamento [...] chuwach ri wuj che kitzʼibʼam chi nikʼaj winaq».

  •   Sir Frederic Kenyon, jun achi che kʼo retaʼmabʼal chrij ri ojer taq wuj re ri Biblia kubʼij che jun winaq «kkunik kukʼam ri Biblia pa uqʼabʼ y qas kukubʼsaj ukʼuʼx che are ri uTzij ri Dios y che kʼo ta kʼexom che pa ronojel ri junabʼ che qʼaxinaq».

¿Jas nikʼaj chi jastaq kkʼutuwik che kʼo ta kʼexom che ri Biblia?

  •   Ri copistas judíos y ri copistas cristianos xkitzʼibʼaj kanoq ri itzel jastaq che xubʼan ri utinamit ri Dios (Números 20:12; 2 Samuel 11:2-4; Gálatas 2:11-14). c Xuqujeʼ xkitzʼibʼaj kanoq ri kʼajisabʼal wachaj che xyaʼ chke ri israelitas rumal che xeniman taj, y xkiqʼalajisaj jujun jastaq che utz ta kril ri Dios (Oseas 4:2; Malaquías 2:8, 9; Mateo 23:8, 9; 1 Juan 5:21). Rukʼ wariʼ ri copistas xkikʼutu che xkibʼij ri qastzij y che nim xkil wi ri uTzij ri Dios.

  •   ¿La mat qastzij che ri Dios ukojom uchuqʼabʼ rech kkʼex ta ri e tzij che uyaʼom kan pa ri Biblia? (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:24, 25). d Ri Dios kraj che qonojel ri oj winaq xuqujeʼ kqariq utzilal pa ri Biblia, y man xiw ta ri winaq ojer kanoq (1 Corintios 10:11). Xaneʼ «konojel kʼu ri jastaq ri xetzʼibʼax uloq, xetzʼibʼax che qatijoxik, che ukubʼsaxik qakʼuʼx. Rech jeriʼ kqachʼij ri kʼax kkubʼiʼ qakʼuʼx chrij ri Dios» (Romanos 15:4).

  •   Ri Jesús y ri utijoxelabʼ jujun taq mul xechʼaw chrij jujun taq textos rech ri Escrituras Hebreas y kʼo ta jumul xkibʼisoj ri utzʼaqatil ri textos (Lucas 4:16-21; Hechos 17:1-3).

a Ri e tzij riʼ kʼo ta pa ri Códice Sinaítico, ri Códice Alejandrino, el Manuscrito Vaticano 1209, pa ri Vulgata latina original, ri versión siríaca Filoxeniana-Harclense ni pa ri Peshitta siríaca.

b Jun kʼutbʼal e riqom más che 5,000 ojer taq wuj rech ri Nuevo Testamento, o ri Escrituras Griegas Cristianas.

c Ri Biblia kubʼij taj che ri upatanelabʼ ri Dios kʼo ta kimak. Xaneʼ kubʼij: «Man kʼo ta jun ri ma ta kmakunik» (1 Reyes 8:​46).

d Ri Biblia kubʼij taj che ri Dios xuya ubʼixik ri utzij palabra por palabra chke ri xetzʼibʼanik, xaneʼ are xukʼam ubʼe ri kichomanik ri achijabʼ (2 Timoteo 3:16, 17; 2 Pedro 1:21).