Ir al contenido

¿La xaq junam kubʼij ri Biblia rukʼ ri ciencia?

¿La xaq junam kubʼij ri Biblia rukʼ ri ciencia?

Ri kuya ubʼixik ri Biblia

 Jeʼ junam. Paneʼ ri Biblia are ta jun wuj rech ciencia, are kʼu ronojel ri kuya ubʼixik are tzʼaqat. Kqanikʼoj na jujun jastaq che kubʼij ri Biblia, kawil na che ri kukʼutu kjunamataj rukʼ ri ketaʼmam ri científicos. Y che kjunamataj ta rukʼ ri chomanik che kʼo nabʼe are chiʼ tajin ktzʼibʼax ri Biblia.

  •   Ri kajulew kʼo umajtajik (Génesis 1:1). Junam ta rukʼ ri kkibʼij ri winaq ojer kanoq che xkichomaj che ri kajulew xa ta xbʼanik, xaneʼ xkʼojiʼk xa rumal che xkʼulmataj jun kʼax. Ri babilonios xkichomaj che ri dioses che xebʼanow ri kajulew pa kebʼ nimaʼq taq mar xepe wi. Nikʼaj chik kkibʼij che ri kajulew xpe pa jun nimalaj saqmoʼl.

  •   Ri Dios ukojom jujun taqanik puwiʼ ri kajulew (Job 38:33; Jeremías 33:25). Are kʼu jujun winaq cho ronojel ri uwach Ulew kkichomaj che ri oj winaq kojkun taj kqatoʼ qibʼ chuwach ri kʼax che kkitaq lo ri dioses pa qawiʼ.

  •   Ri uwach Ulew kʼo puwiʼ ri man kʼo taj (Job 26:7). Ojer kanoq ri winaq xkichomaj che ri uwach Ulew likʼilik che kʼo puwiʼ jun nimalaj winaq o puwiʼ jun awaj, junam rukʼ jun búfalo o jun tortuga.

  •   Are chiʼ ri mar ksosotik kqapiʼ pa ri kaj tekʼuriʼ kqaj lo ri jabʼ, ri tew o ri saqbʼach rukʼ wariʼ kekʼiy ri nimaʼ o ri jaʼ pa taq ri ulew (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Ri griegos ojer xkichomaj che ri nimaʼ kkʼiy pa ri ulew rumal ri mar, wajun chomanik riʼ xsach pa ri siglo 18.

  •   Ri juyubʼ keʼel loq y kesachik; ri kqil kimik weneʼ xekʼojiʼ na chuxeʼ ri mar (Salmo 104:6, 8). Are kʼu jujun winaq kkibʼij che ri juyubʼ che keqil kimik are ri dioses xebʼanowik.

  •   Ri taqanik che kchʼaw chrij ri chʼajchʼojil. Ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés kubʼij che ri israelitas rajawaxik keʼatinik are chiʼ kkichap jun kaminaq, kekiya ri winaq pa cuarentena che kiriqom jun yabʼil y che kkimuq ri kichul (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Ri egipcios kkikoj ri chulaj (excremento humano) che ubʼanik jun pomada y kkikoj che kunabʼal.

Jujun taq chomanik che kbʼix chrij ri Biblia

 Kʼo jujun kkichomaj che ri kubʼij ri Biblia junam ta rukʼ ri ciencia. Are kʼu xilik che ri kukʼut ri Biblia are qastzij. Chqilaʼ jujun taq molom taq tzij che kbʼix chrij ri Biblia:

 Molom tzij: Ri Biblia kubʼij che ri kajulew xbʼan pa 6 qʼij de 24 horas.

 Ri qastzij: Ri Biblia kubʼij che kʼo jun tiempo che ri Dios xubʼan ri kajulew (Génesis 1:1). Are kʼu kubʼij taj jampaʼ qʼij xubʼano junam rukʼ ri kubʼij pa ri capítulo 1 rech Génesis. Xuqujeʼ pa Génesis 2:4 kubʼij qʼij che ronojel ri tiempo che ri Dios xubʼan ri ulew y ri kaj.

 Molom tzij: Ri Biblia kubʼij che ri qʼayes y ri cheʼ nabʼe xebʼan chuwach ri Qʼij, ¿jasche xekʼasiʼ o xekʼiy ri qʼayes? (Génesis 1:11, 16).

 Ri qastzij: Ri Biblia kubʼij che are chiʼ ri Dios xubʼan ri qʼayes y ri cheʼ nabʼe xubʼan ri kaj, ri e chʼumil y ri Qʼij (Génesis 1:1). Pa ri nabʼe «qʼij» (tiempo), xqʼalajin jubʼiqʼ ri qʼij cho ri uwach Ulew. Pa ri urox «qʼij» xsaqʼijan ri kaj y xkaʼy más ri qʼij cho ri ulew. Je wariʼ xekʼiy jalajoj uwach qʼayes y cheʼ (Génesis 1:3-5, 12, 13, 16).

 Molom tzij: Ri Biblia kubʼij che ri Qʼij ksutin chrij ri uwach Ulew.

 Ri qastzij: Eclesiastés 1:5 kubʼij: «Kel uloq ri qʼij, kukʼuʼ ribʼ ri qʼij, chanim kʼut ktzalij pa ri ukʼolbʼal rech kel chi uloq jumul». Rukʼ wariʼ ri Biblia tajin kchʼaw chrij ri kqil cho ri uwach Ulew, che kqilo che ri Qʼij ksilabʼik. Y qonojel ri oj winaq kqabʼij: «xel lo ri qʼij» o «xqaj bʼi ri qʼij», are kʼu ri qastzij are ri uwach Ulew ksutin chrij ri Qʼij.

 Molom tzij: Ri Biblia kubʼij che ri uwach Ulew likʼilik.

 Ri qastzij: Are chiʼ ri Biblia kubʼij: «ri kʼa kʼisbʼal jutzʼ re ri uwach ulew» kchʼaw chrij ri lugar che naj kʼo wi che ri uwach Ulew, kraj ta kubʼij che likʼilik ri uwach Ulew y che kʼo kkʼis wi (Salmo 2:8; Hechos 1:8). Are chi ri Biblia kchʼaw chrij «ri elebʼal qʼij, pa ri uqajebʼal qʼij, pa ri uwikiqʼabʼ ri elebʼal qʼij, pa ri umox ri elebʼal qʼij» are tajin kchʼaw chrij ri uwach Ulew y junam rukʼ ri «cuatro puntos cardinales» (Isaías 11:12; Lucas 13:29).