Ir al contenido

Ir al índice

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Ulrico Zuinglio Bibliata sumajta entiendenanpaj kallpachakorqa

Ulrico Zuinglio Bibliata sumajta entiendenanpaj kallpachakorqa

 Kay tiempopi ashkha runasqa qhawaykuriyta atillanku creenciasninku Bibliaman jinachus manachus kasqanta. Jinapis mana chayta ruwayta atikullarqachu 1500 watas chayta. Imaraykuchus ashkha runaspataqa mana parlayninkupi Biblia karqachu. Chayrayku pisi runaslla qhawaykuriyta aterqanku Iglesia catolicapi yachachisqanku Bibliaman jinachus manachus kasqanta. Tata curaspis mana runas entiendenankupaj jinachu yachachej kanku. Iglesia cristianamanta parlaj libropi jinata nin: “Suiza nacionmanta Iglesia catolicata ñaupajman apajkunaqa, suwas karqanku [...], Bibliamantapis mana sumajtachu yachaj kanku, imaymana creenciasniyoj kaj kanku, khuchichakojtaj kanku”, nispa (History of the Christian Church). a

 Chay tukuy ima kashajtin Ulrico Zuinglioqa Bibliata aswan sumajta entiendeyta munarqa. Chanta, ¿imatataj Bibliapi tarerqa? ¿Imaynatataj chay yachakusqanta wajkunaman willarerqa? ¿Imatataj kausayninmanta yachakusunman, imatachus Bibliapi tarisqanmantapis?

Bibliata sumajta entiendenanpaj kallpachakorqa

 Zuinglioqa 20 watasniyoj jina kashaspa tata cura kayta munarqa. Chay tiempopi pipis tata cura kananpajqa, estudianan karqa kay filosofía nisqata, Iglesia catolicaj costumbresninta, tata curaspa ruwasqanku librostawan. Bibliatataj mana estudiajchu kanku.

 Zuinglioqa Suizamanta Basilea universidadpi kashaspa, Tomás Wyttenbach yachachisharqa chay clasesman rerqa. Tomasqa manapuni allinpajchu qhawaj Iglesia católica indulgencias b nisqata vendesqankuta, chayta yachachisqankutapis. Zuingliomanta parlaj libropi nisqanman jina (Zwingli—Godʼs Armed Prophet), c Zuinglioqa “Wyttenbachmanta yachakorqa Cristoqa juchasrayku uj kutillata wañusqanta” (1 Pedro 3:18). Zuinglioqa sutʼita entienderqa Jesuspa wañuyninraykulla juchasninchejmanta perdonasqa kayta atisqanchejta. Chayrayku payqa Iglesia catolicata ñaupajman apajkuna mana allintachu ruwashasqankuta nerqa. Paykunaqa nej kanku runaspa juchasninkuta perdonayta atisqankuta qolqeta qojtinku (Hechos 8:20). Chaywanpis Zuinglioqa cura kananpaj sigue estudiallarqapuni, 22 watasniyojtaj Iglesia catolicamanta cura karqa.

 Chay wataspi Zuinglioqa sapallanmanta griego parlayta yachakorqa, aswan sumajta Nuevo Testamentota entiendenanpaj. Chantapis Erasmo de Rotterdampa librosninta estudiarqa, ajinapitaj yachakorqa Bibliapi nisqanta Jesusnejllata Diosman qayllaykuyta atisqanchejta (1 Timoteo 2:5). Catolicostaj yachachej kanku Dioswanqa santosnejta parlayta atisqanchejta. Zuingliotaj chay yachachiywan as manaña de acuerdochu kasharqa.

 Zuinglioqa 30 watasninta juntʼaytawan Bibliata astawan entiendenanpaj kallpachakorqa. Jinapis Europa, Italiata japʼikapunanpaj guerrapi kashajtin, ejercitoj tata curan karqa. 1515 watapitaj Marignano guerrapi rikorqa may chhika catolicospura wañuchinakusqankuta. Watasninmantaj Nuevo Testamentota makinwan copiarqa, ashkha versiculostataj umanpi de memoria yachakaporqa. 1519 watapitaj Zúrich llajtapi tiyakorqa, chay llajtamantapacha Suizamanta autoridades kamachej kanku. Chaypiña kaspataj Zuinglioqa sutʼita repararqa Iglesia catolicaqa manaña waj yachachiykunata yachachinanchu kasqanta, manaqa Bibliaman jinalla yachachinan kasqanta. Chanta, ¿imatataj ruwarqa imatachus entiendesqanta wajkunapis entiendenankupaj?

“Ni jaykʼajpis chaytaqa uyarerqaykuchu”

 Zuinglioqa sutʼita yacharqa runas Bibliaj nisqasninta entiendespa religionespa llulla yachachiykunasninkuta saqepunankuta. Ajinallapi paytaqa Zúrich llajtapi Grossmünster templopi sacerdote kananpaj ajllarqanku. Chaypachataj uj imata ruwananpaj sumajta yuyaychakorqa. May chhika watasta tata curasqa, latinpi kaj leccionario d nisqa libromanta misaspi leej kanku. Zuingliotaj chayta leenanmantaqa misaspi Bibliamanta sapa capitulota leej, qallariymanta tukukuykama. Niñataj tata curaspa yachachisqankuta yachachejchu, astawanpis saqerqa Biblia leekusqanman jina sapitan sutʼinchakunanta. Mayqen versiculoschus mana facilta entiendekojchu chaykunaqa, waj versiculosta leespa entiendekoj (2 Timoteo 3:16).

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Grossmünster iglesia, Zúrich llajtapi.

 Zuinglioqa misata ruwashaspa runasta sumajta reparachej Bibliaqa sapa día kausayninkupi yanapayta atisqanta. Chantapis yachacherqa Bibliapi llimphu kausayniyoj kananchejta nisqanta, mana Jesuspa maman Mariata yupaychanachu kasqanta, mana santosman orakunachu kasqanta, nitaj indulgencias nisqata vendenachu kasqanta, chantapis sutʼiman orqhomorqa tata curas khuchichakusqankuta, chaytataj mana allinpajchu qhawarqa. Runasrí, ¿imatá nerqanku? Chayta primera vez misapi uyarispa wakin runas jinata nerqanku: “Ni jaykʼajpis chaytaqa uyarerqaykuchu”, nispa. Ñaupa tiempomanta qhelqaj runaqa, Zuingliota uyarej catolicosmanta jinata nerqa: “Wakin runasqa manaña misasman rejchu kanku sacerdotes, curas chʼichi kausayniyoj kasqankurayku, mana ruwanasta ruwasqankurayku. Jinapis Zuinglioj yachachisqanta uyarispa kunan watej iglesiasman rishanku”, nispa.

 1522 watapi, Iglesia catolicata ñaupajman apajkunaqa, autoridadesta nerqanku imatapis ruwanankuta runas mana waj yachachiykunasta japʼikunankupaj. Chayrayku nerqanku Zuinglio Iglesia catolicaj contranta sayaykusqanta. Jinapis Zuinglioqa imatachus Bibliamanta yachakusqanta mana qonqayta munarqachu, chayrayku sacerdote puestonta saqeporqa.

¿Imastataj Zuinglio ruwarqa?

 Zuinglioqa manaña sacerdote kaspapis, imatachus yachakusqanta sigue yachachishallarqapuni wajkunapis chaypi creenankupaj. Yachachiykunasninta ashkhas japʼikusqankurayku may rejsisqaman tukorqa. Zúrich llajtamanta autoridadespis payta respetaj kanku, ajinata respetasqankuraykutaj chay llajtamanta religionespi ashkha cambiosta ruwarqa. 1523 watapi Zúrich llajtamanta autoridadesta convencerqa uj leyta orqhonankupaj. Chay leyman jinaqa tukuypis Bibliaman jinapuni yachachinanku karqa, waj jinasta yachacheyqa prohibisqa karqa. 1524 watapitaj autoridadesta convencerqa niña pipis santosta yupaychanankupaj. Runas chaywan de acuerdo kasqankurayku autoridadesqa, religionesta ñaupajman apajkunaj yanapayninwan encargakorqanku tukuynejpi tʼunata ruwanankupaj altaresta, lantista, santosta, yupaychanapaj cuadrosta, waj imastawan. Chaymanta parlaspa Zuingliomanta parlaj libropi nin: “Ni jaykʼaj jina iglesiaspi altaresta, lantista, waj imastawan may tʼunata ruwarqanku. Chay jinataqa vikingoslla aswan ñaupajta yupaychana lugaresta mayta saquearqanku”, nispa (Zwingli—Godʼs Armed Prophet). 1525 watapajtaj Zuinglioqa autoridadesta convencellarqataj Iglesia catolicaj japʼiyninpi kaj wasista hospitalesman tukuchinankupaj, curaspis monjaspis casarakuyta atinankupaj. Chantapis nerqa misaqa Biblia nisqanman jinalla ruwakunanta, pisi imasllawan (1 Corintios 11:23-25). Ñaupa tiempomanta qhelqajkunaqa ninku, Zuinglio tukuy chaykunata ruwasqanrayku Zurichmanta autoridadesta, religionta ñaupajman apajkunatawan ujchaykusqanta. Chantapis paykunaqa kamachiykunata churarqanku religionespi cambios kananpaj, protestante religionpis rikhurinanpaj.

Kayqa Biblia de Zúrich, 1536 watapitaj orqhokorqa. Jehovaj Testigosninpa centralninkupitaj kashan (Warwick, Nueva York).

 Zuinglioj tukuy ruwasqanmanta aswan sumajqa karqa Bibliata traducisqan. 1520 watas chaytataj, payqa sumajta yachaj runaswan Bibliata traducerqa. Traducinankupajqa sapa versiculota leej kanku, mayqen parlaykunapichus Biblia qhelqakorqa chaykunata, nisunman hebreo parlaypi, griego parlaypi. Chantapis leellajtaj kanku sumaj traducisqa Bibliasta, Septuaginta griega nisqata, Vulgata latina nisqatawan. Chantá imatachus sapa versículo niyta munasqanta ukhuncharej kanku, chay entiendesqankutataj qhelqaj kanku. Tukuy chayta ruwasqankutawan 1531 watapi Biblia de Zúrich nisqata orqhorqanku.

 Zuinglioqa allin imasta ruwayta munaspapis mana wajkunaj creenciasninkuta respetajchu, piwanpis japʼinarpakullaj. 1525 watapitaj Zuinglioqa uj juicio parte karqa. Anabaptistastaqa demandasharqanku uña wawitasta mana bautizakunankuta munasqankurayku. Aswan qhepamantaj, tribunalesmanta juecesqa nerqanku, piskunachus uña wawitas mana bautizakunankuta munankuchu chaykunaqa, wañuchisqa kanankuta. Zuingliotaj chaywan de acuerdo kasharqa. Chantapis sapa kuti kamachejkunata nerqa runasman soldadosta kachaykunankuta mosoj yachachiykunata japʼikunankupaj. Chaywanpis Suizamanta ashkha lugaresmanta catolicosqa mana chaywan de acuerdochu kasharqanku. Chaynejta uj guerra civil karqa, Zuingliotaj Zurichmantapacha soldadoswan khuska rerqa maqanakoj, chaypitaj wañorqa, 47 watasniyoj.

¿Imasta ruwasqanmantataj Zuingliota yuyarikunchej?

 Protestante religión ukhupeqa Martín Lutero, Juan Calvinowan may rejsisqas kanku. Zuingliorí mana paykuna jina may rejsisqa kaspapis ashkha imasta ruwarqa. Zuinglioqa Martín Luteromanta nisqa aswan sutʼita, sinchʼitataj catolicospa yachachiyninkuman churanakorqa. Chayta ruwasqanraykutaj runasqa Calvinoj yachachiyninta japʼikuyta atillarqanku. Chayrayku Zuinglioqa may rejsisqa karqa protestante religionta rikhurichejkunamanta kinsa kaj kasqanrayku.

 Zuinglio wakin imasta allinta ruwajtinpis, wakin ruwasqasnenqa mana allinchu karqa. Yachachiykunasninta tukuynejman chayachinanpajqa politicaman satʼikorqa, guerraspipis maqanakorqa. Chayta ruwaspataj, mana Jesús jinachu ruwarqa. Jesusqa mana politicaman satʼikojchu, discipulosninmanpis yachacherqa enemigosninkuta munakunankuta, nitaj wañuchinankutachu (Mateo 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

 Chaywanpis Zuinglioqa Bibliata sumajta estudiarqa, yachakusqantataj mana manchachikuspa wajkunaman willarqa. Llulla yachachiykunatapis sutʼiman orqhomorqa, mana Biblia nisqanman jinachu kasqanta reparachispa. Wajkunatapis pay jina ruwanankupaj yanaparqa.

a Philip Schaff sutiyoj ruwarqa.

b Indulgencias nisqaqa uj documento jina kaj, chaypitaj Iglesia catolicata ñaupajman apajkuna kamachiykunata churaj kanku. Paykunaqa creej kanku chayta japʼejkuna wañupuspa purgatoriopi mana anchata sufrinankuta chayri ni mashkhitata sufrinankuta.

c Bruce Gordon sutiyoj ruwarqa.

d Uj leccionarioqa uj libro, chaypitaj churasqa kashan Bibliamanta ajllasqa versículos watantinpi leekunanpaj.