JESÚS niraj janaj pachaman kutipushaspa yachachisqasninman nerqa “Jerusalenpi, tukuy Judea jallpʼapi, Samariapi, tukuy kay pachaj kʼuchusninkama” paymanta runasman willamunankuta (Hechos 1:8).Yachachisqasnintaj, mana manchachikuspa runasman willarqankupuni. Jerusalenpitaj may qhatiykachasqa karqanku, Estebantapis wañucherqanku, payqa uj cristiano karqa. Chayrayku ashkha cristianos waj llajtasman chʼeqerarqanku, wakintaj Antioquía (Siria) llajtaman riporqanku. Chay llajtaqa romanospa ujnin kaj jatun llajtan karqa. Jerusalenmantataj 550 kilometrospi jina kasharqa (Hechos 11:19).

Antioquiapi cristianos Jesusmanta willallarqankupuni, ashkha mana judío kajkunataj Jesuspi creerqanku (Hechos 11:20, 21). Chay llajtapi griegota parlaj kanku chaypis, Siria suyuntinpeqa siriacota parlaj kanku.

Kay (101-200) watas chaynejpi siriacota parlaj cristianos ashkhayarqanku. Chayrayku Bibliata chay qalluman tijrachikorqa. Ichá griegopi qhelqasqasmanta wakinta, siríaco qallumanraj tijrachikorqa, manataj latín qallumanchu.

 Kay (120-173) watas chaynejpi, nisunman kay 170 wata chayta siríaco parlaypi qhelqaj runa Tacianoqa, Bibliamanta tawantin Evangeliosta ujllaman ujchaykorqa, chaytataj Diatesarón nispa ninku. Chay palabraqa, griegopi “tawantin [Evangeliosmanta]” niyta munan. Chaytaj ichá siríaco chayri griego parlaypi qhelqasqa karqa. Kay (310-373) watas chaynejpitaj, Siriamanta Efrenqa qhelqasqasninpi chay Diatesarón nisqamanta parlarqa. Chaytaj rikuchin Diatesarón nisqaqa, Siriamanta cristianospaj may rejsisqa kasqanta.

Chantapis chay Diatesarón sumajta yanapawanchej. Sutʼincharina kay (1801-1900) watas chaynejpi, Bibliamanta yachaj runas nerqanku: “Evangeliosqa Jesús wañupusqanmanta unayninmanraj qhelqakorqanku, kay (130-170) watas chayta”, nispa. Jinapis Diatesarón qhelqasqasta tarikusqanwan sutʼinchakorqa, kay tawa Evangelios Mateo, Marcos, Lucas, Juan ima chay tiempo runaspaj, may rejsisqaña kasqanta. Chayrayku nisunman Evangeliosqa, aswan ñaupajtaña qhelqakusqanta. Chantapis Diatesarón rikuchillantaj wakin Evangelios mana Diospa yuyaychasqanchu kasqanta, chayrayku Tacianoqa chay 4 Evangeliosllamanta Diatesarón nisqata qhelqarqa.

Ichá kay (101-300) watas chaynejpi Bibliata siríaco qalluman tijrachikorqa. Kay (401-500) watas chaynejpitaj Mesopotamiamanta wakin runaspa Bibliasninkoqa siríaco qallupiña karqa. Chay Bibliapeqa 2 Pedro, 2 Juan, 3 Juan, Judas, Apocalipsis ima mana karqachu. Chay Bibliataqa Peshitta nispa ninku. Chaytaj “sutʼi” niyta munan. Kay qhelqasqaqa, imaynatachus chay tiempopi Bibliata waj qallusman tijrachikusqanta rikuchin.

Kay Peshitta qhelqasqasmanta ujnin kajqa, 459 chayri 460 watapi qhelqasqa kasqanta nishan. Chayrayku nisunman may unayniyojña kasqanta. Kay 508 wata chaynejpitaj faltasqan 5 librosta churaporqanku. Chay Bibliaqa Versión Filoxeniana nisqa.

Kay (1801-1900) watas chaynejkama yachakorqa griegopi qhelqasqasqa kay (401-500) watas chaynejmanta kasqankuta. Chayrayku Bibliamanta yachaj runasqa kay Vulgata latina chantá Peshitta siríaca nisqa Bibliasmanta mayta yachayta munarqanku. Chay tiempomanta wakin runasqa yuyarqanku Peshitta nisqaqa, siríaco qallupi aswan ñaupa qhelqasqamanta allinchaykusqalla kasqanta. Jinapis mana yacharqankuchu mayqenmantachus kasqanta. Chay aswan ñaupa qhelqasqata tarikojtenqa, Bibliamanta yachaj runaspaj, may sumaj yanapa kanman karqa. Imajtinchus aswan sumajta yachankuman karqa, imaynatachus Bibliata siríaco qalluman tijrachisqankuta. Nerqanchej jina siríaco qallupi Bibliaqa kay (101-200) watas chaynejpi karqaña. Jinapis chay ñaupa qhelqasqas, ¿karqapunichu? ¿Tarerqankuchu?

Arí, tarerqanku. Manataj ujllatachu, manaqa iskayta. Ujnin kajqa (401-500) watasmanta karqa, ashkha siríaco qhelqasqas chaupipi kashasqa. Kay qhelqasqataqa Museo Británico nisqa 1842 watapi, uj monja wasimanta rantikapusqa. Chay monja waseqa Egiptopi, Nitriaj chʼin pampanpi kashan. Chay qhelqasqasta William Cureton tarisqanrayku Siríaco Curetoniano ninku. Payqa Museo Británico nisqapi, ñaupa qhelqasqasta qhawaj. Chay qhelqasqapeqa tawa Evangeliosta kay jinamanta churasqanku: Mateo, Marcos, Juan, Lucas ima.

Iskay kaj qhelqasqataj kunankama kakushan, Sinaítico Siríaco sutikun. Kay 1892 watapitaj Egiptopi, Santa Catalina monja wasipi Agnes chay qhelqasqasta tarerqa. Payqa kay yachaqanaj qallariyninpi parlarerqanchej chay gemelasmanta ujnin karqa. Agnesqa mana universidadman rispapis, 8 qalluspi parlayta yacharqa chaykunamanta ujnintaj siríaco karqa.

Agnesqa chay qhelqasqata, librosta jallchʼakun chaypi tarerqa. Pay nin: “Chay qhelqasqasta ni pi qhawaykusqanrayku, chʼichi kasharqa hojasninpis  machʼaykukusqankuña”, nispa. Unayqa wakin qhelqasqasta khiturpaytawan patanpi watejmanta qhelqaykoj kanku. Agnes tarerqa chay qhelqasqasmanpis, patanman siríaco qallupi qhelqaykusqanku, chaypitaj virgencitasta yupaychasqankumanta parlasharqa. Chaywanpis Agnesqa chay qhelqasqasta qhawarispa, chay khitusqa qhelqasqata rikuyta aterqa. Chay hojaspa pata kantusninpi “Mateomanta”, “Marcosmanta”, “Lucasmanta” ima qhelqasqa kashasqa. Payqa siríaco qallupi chay 3 Evangeliosmanta unayniyoj qhelqasqasta japʼisharqa. Bibliamanta yachaj runas yuyanku chay qhelqasqasqa kay (301-400) watas chaynejpi qhelqakusqanta.

Códice Sinaítico nisqa, Códice Vaticano nisqawan ima griego qallupi unay qhelqasqas kasqankurayku, may valorniyoj kanku. Kay Sinaítico Siríaco qhelqasqapis ajina valorniyojllataj. Wakin runasqa yuyanku Siríaco Curetoniano chantá Sinaítico Siríaco qhelqasqasqa, siríaco qallupi Evangeliosmanta uj copia kasqankuta. Chaykunataj kay (101-300) watas chaynejmanta kanku.

Chay qhelqasqasqa Bibliamanta yachakojkunata yanapan. Sutʼincharina ashkha Bibliaspi, kay Marcos Evangelioqa, Marcos 16:20 versiculopi tukukun. Chaytaj rikukun, kay Códice Alejandrino qhelqasqapi, mayqenchus kay (401-500) watas chaynejpi qhelqakorqa. Kay Vulgata latina, qhelqasqapipis kikillantaj kashan. Chaywanpis kay Códice Sinaítico chantá Códice Vaticano qhelqasqaspi, kay Marcos Evangelioqa Marcos 16:8 versiculollapi tukukun. Chay qhelqasqasqa may unayniyoj kanku. Chantá kay Siríaco Curetoniano qhelqasqapipis, Marcos Evangelioqa, Marcos 16:8 versiculollapitaj tukukun. Chaytaj sutʼita rikuchin kay Marcos 16:9-20 versiculostaqa aswan qhepataña yapaykusqankuta.

Sutʼincharinallapuni, kay (1801-1900) watas chaynejpi wakin Bibliasmanqa kay 1 Juan 5:7, 8 versiculosman waj palabrata yapaykorqanku Trinidad yachachiyta cheqata jina rikuchinankupaj. Jinapis chay yapaykusqankoqa, unayniyoj Griego Qhelqasqaspi chayri Peshitta qhelqasqapipis, mana kanchu. Chaytaj rikuchin Bibliaman wakin cheqaspi yapaykusqankuta.

Jehová Diosqa Palabranta waqaycharqapuni. Chayrayku Biblia nin: “Qhora chʼakipun, tʼikapis qawipun; Diosninchejpa palabranrí wiñaypa wiñaynintimpaj sayallanqapuni”, nispa (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:25). Siríaco qallupi ñaupa qhelqasqasqa, Biblia maychus qhelqakusqanman jina runasman chayananpaj yanapan.