Bai na kontenido

Kiko Torá Ta?

Kiko Torá Ta?

E kontesta ku Beibel ta duna

 E palabra “Torá” ta bini for di e palabra hebreo to·rá, ku por ser tradusí komo “instrukshon,” “siñansa” òf “lei.” a (Proverbionan 1:8; 3:1; 28:4, Beibel Santu) E siguiente ehèmpelnan ta mustra kon e palabra hebreo akí ta ser usá den Beibel.

  •   To·rá hopi biaha ta referí na e promé sinku bukinan di Beibel: Génesis, Éksodo, Levítiko, Numbernan i Deuteronomio. Nan ta ser yamá tambe e Pentateuko, ku ta bini for di un palabra griego ku ta nifiká “tomo di sinku pida.” Ta Moises a skirbi Torá, p’esei e ta ser yamá “e buki di lei di Moises.” (Hosue 8:31; Nehemías 8:1, Beibel Santu) Aparentemente Torá a ser skirbí originalmente komo ún buki, pero despues el a ser partí den sinku buki ku ta mas fásil pa usa.

  •   To·rá por referí tambe na e leinan ku e Israelitanan a haña tokante tópikonan spesífiko, manera “e lei [to·rá] di ofrenda pa piká,” “e lei di lepra” i “e lei pa e nazareo.”—Levítiko 6:25; 14:57; Numbernan 6:13, Beibel Santu.

  •   To·rá tin biaha ta referí na instrukshon i siñansa, sea di mayornan, hendenan sabí òf di Dios mes.​—Proverbionan 1:8; 3:1; 13:14; Isaías 2:3, nota.

Kiko tin skirbí den Torá, òf Pentateuko?

  •   Dios su trato ku hende for di kreashon te na e morto di Moises.​—Génesis 1:27, 28; Deuteronomio 34:5.

  •   E reglanan di e Lei di Moises. (Éksodo 24:3) E Lei akí ta kontené mas di 600 mandamentu. Un di esnan di mas importante ta e Shemá, òf e deklarashon di fe hudiu. Un parti di e Shemá ta bisa: “Stima SEÑOR bo Dios ku henter bo kurason, ku henter bo alma i ku tur bo forsa.” (Deuteronomio 6:4-9, Beibel Santu) Hesus a bisa ku esaki ta “e mandamentu di mas grandi i esun di promé.”—Mateo 22:36-38.

  •   E nòmber divino, Yehova, ku ta aparesé mas o ménos 1.800 biaha. En bes di prohibí e uso di e nòmber di Dios, Torá ta kontené mandamentu ku a pone e pueblo di Dios pronunsiá su nòmber.​—Numbernan 6:22-27; Deuteronomio 6:13; 10:8; 21:5.

Ideanan robes tokante Torá

 Idea robes: E leinan ku tin den Torá ta pa semper i nunka lo no ser remplasá.

 E bèrdat: Ta bèrdat ku algun tradukshon di Beibel ta referí na sierto mandamentu spesífiko di Torá, por ehèmpel, esnan relashoná ku sabat, e saserdosio i e Dia di Ekspiashon, komo algu “pa semper” òf “eterno.” (Éksodo 31:16; 40:15, Beibel na papiamentu koriente; Levítiko 16:33, 34, Beibel Santu) Sinembargo, e palabra hebreo ku a ser usá den e tekstonan akí por nifiká tambe un periodo di tempu indefiní, no nesesariamente pa semper. b Despues ku e pakto di Lei di Moises tabata na vigor pa mas o ménos 900 aña, Dios a bisa di antemano ku lo el a remplas’é ku “un aliansa [òf pakto] nobo.” (Yeremías 31:31-33, Beibel Santu) “Ora [Dios] a bisa ‘un pakto nobo,’ el a hasi esun anterior antikuá.” (Hebreonan 8:7-13) Mas o ménos 2.000 aña pasá e morto di Hesukristu a pone e base pa e pakto nobo ku a remplasá esun promé.​—Efesionan 2:15.

 Idea robes: Tradishon hudiu oral i Talmut tin mesun outoridat ku Torá.

 E bèrdat: No tin prueba bíbliko ku Dios a duna Moises un lei oral huntu ku e Torá. Al kontrario, Beibel ta bisa: “SEÑOR a bisa Moises: ‘Skirbi e palabranan akí.’” (Éksodo 34:27, Beibel Santu) E lei oral, ku despues a ser skirbí i tabata konosí komo e Mishna i ku finalmente a bira e Talmut, ta konsistí di tradishonnan hudiu ku a kuminsá serka e fariseonan. E tradishonnan akí hopi biaha a kontradisí Torá. Pa e motibu akí, Hesus a bisa e fariseonan: “Boso a pone e palabra di Dios pèrdè su balor pa motibu di boso tradishonnan.”—Mateo 15:1-9.

 Idea robes: No tin mag di siña hende muhé Torá.

 E bèrdat: E Lei di Moises a manda henter e pueblo di Israel, inkluso hende muhé i mucha, skucha lesamentu di henter e lei. Dikon? “Pa nan tende i siña i teme SEÑOR [nan] Dios, i perkurá di kumpli ku tur e palabranan di e lei akí.”—Deuteronomio 31:10-12, Beibel Santu. c

 Idea robes: Torá tin mensahenan skondí.

 E bèrdat: Moises, kende a skirbi Torá, a bisa ku no ta nesesario desifrá su mensahe, pasobra e ta komprendibel i disponibel pa tur hende. (Deuteronomio 30:11-14) E teoria ku tin mensahe skondí den Torá a originá for di kabala, un tradishon místiko hudiu, ku ta usa métodonan “ingeniosamente inventá” pa interpretá Beibel. d​—2 Pedro 1:16.

a Wak e edishon revisá di The Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible, number 8451 den e sekshon “Hebrew-Aramaic Dictionary-Index to the Old Testament.”

b Wak Theological Wordbook of the Old Testament, Tomo 2, página 672-673.

c Na kontraste ku loke Torá mes ta siña, tradishon hudiu legal hopi biaha a prohibí hende muhé di studia Torá. Por ehèmpel, Mishna ta sita Rabi Eliezer ben Hyrcanus, kende a bisa: “Si un hòmber siña su yu muhé Torá, ta komo si fuera el a siñ’é kosnan vulgar.” (Sotah 3:4) E Talmut di Herúsalèm ta bisa: “Ta mihó kima e palabranan di Torá ku siña nan na hende muhé.”​—Sotah 3:​19a.

d Por ehèmpel, e Encyclopaedia Judaica ta deskribí e idea ku kabala ta duna di e Torá: “Torá no ta nifiká nada spesífiko. Realmente, e ta nifiká diferente kos, na un kantidat di nivel diferente.”—Di dos edishon, Tomo 11, página 659.