Bai na kontenido

Bai na kontenido

TÓPIKO PRINSIPAL | SIENSIA A REMPLASÁ BEIBEL?

Ki Efekto Siensia Tin Riba Nos Bida?

Ki Efekto Siensia Tin Riba Nos Bida?

Un definishon di siensia ta “e esfuerso pa komprondé mihó kon e mundu físiko, es desir, tur loke nos por mira, ta hinká den otro a base di evidensia konkreto. E evidensia ei ta resultado di opservashon di fenómeno i eksperimento ku ta simulá eventonan bou di kondishonnan kontrolá.” Esaki ta eksigí hopi esfuerso i hopi biaha e ta frustrante. Sientífikonan ta dediká vários siman, luna i asta añanan largu na sierto eksperimento- i opservashonnan ku tin biaha no ta ni duna resultado. Pero hopi biaha sí e esfuersonan ei ta resultá den algu ku ta benefisiá humanidat. Laga nos wak algun ehèmpel.

Un kompania europeo a kombiná plèstik di bon kalidat i filter sofistiká pa traha un aparato ku ta purifiká awa pa hende por bebe i asina evitá di bira malu. E tipo di aparatonan akí a resultá masha útil durante desasternan natural, manera e temblor ku a sosodé na Haiti na 2010.

Den e espasio rònt di nos planeta tin retnan di satélite ku ta forma loke nos konosé komo GPS. Na promé instante, GPS a ser diseñá pa uso militar, pero awor e ta yuda outomobilista, piloto, kapitan i asta yagdó i subidó di seru haña nan kaminda. Pues, danki na e sientífikonan ku a diseñá GPS, awor ta mas fásil pa hende yega na nan destinashon.

Bo sa usa telefòn selular, kòmpiuter òf Internet? Bo a ripará ku bo salú a mehorá òf ku bo a kura di algun malesa debí na avanse riba tereno di medisina? Bo sa biaha ku avion? Si ta asina, bo tambe ta disfrutando di algun di e kosnan bon ku siensia a hasi pa humanidat. Pues siensia a benefisiá nos den vários manera.

SIENSIA MODERNO TIN SU LÍMITE

Awe, den un intento pa siña mas tokante nos universo i naturalesa, sientífikonan ta hasi mas i mas investigashon. Algun sientífiko riba tereno di físika nuklear ta investigá kon atom ta hinká den otro, i astrofísikonan ta purba di bai bèk míles di miónes di aña den historia pa komprondé orígen di universo. I algun sientífiko, segun ku nan ta eksplorá mas leu den universo, asta den e esferanan invisibel, ta pensa ku si di bèrdat e Dios ku Beibel ta papia di dje ta eksistí, nan mester por hañ’é.

Algun sientífiko i filósofo famoso ta bai mas aleu. Nan ta apoyá loke e outor sientífiko Amir D. Aczel a yama “un argumento sientífiko ku ta deskartá e eksistensia di Dios.” Por ehèmpel, un físiko renombrá a bisa: “E echo ku no tin evidensia di un Dios ku ta importante pa nos universo ta mustra bon kla ku un dios asina no ta eksistí.” Otronan ta pensa ku e obranan di e Dios ku Beibel ta papia di dje ta “magia” i “trikinan sobrenatural.” *

Awor, puntra bo mes: ‘Sientífikonan tin sufisiente konosementu pa nan yega na konklushonnan kontundente?’ E kontesta ta simpel: Nò. Siensia a bai hopi dilanti, pero hopi sientífiko ta atmití ku ainda tin demasiado kos ku nan no sa i ku kisas nan lo no haña sa nunka tampoko. E físiko i ganadó di premio Nobel, Steven Weinberg, a bisa relashoná ku nos komprondementu di naturalesa: “Nos lo no yega nunka na e rais di sierto kos.” E Astrónomo di e Kas Real Britániko, Martin Rees, a skirbi: “Kisas tin kosnan ku hende lo no komprondé nunka.” Echo ta ku tin hopi kos di naturalesa, for di e sèl di mas chikí te na e inmenso universo, ku siensia moderno no ta komprondé ainda. Wak e siguiente ehèmpelnan:

  • Biólogonan no por kaba di komprondé e prosesonan ku ta tuma lugá den un sèl bibu. Ainda siensia no por splika kon sèlnan ta usa energia, kon nan ta produsí proteina i kon nan ta multipliká.

  • Gravedat ta algu ku tin efekto riba nos tur ora, pero tòg e ta un misterio pa físikonan. Nan no por komprondé presis kon e forsa di gravedat ta trèk nos bèk na suela ora nos bula den laira òf kon e ta tene luna den un órbita rònt di nos planeta.

  • Kosmólogonan ta kalkulá ku 95 porshento di e universo ta invisibel, imposibel pa instrumentonan sientífiko detektá. Nan ta parti e área invisibel ei den dos kategoria: materia skur i energia skur. Pero te ainda niun hende no sa di kiko nan ta trahá.

Ainda tin mas kos ku ta konfundí sientífikonan. Un sientífiko famoso a komentá: “E kosnan ku nos no sa ta muchu mas tantu ku e kosnan ku nos sa. Na mi pareser, siensia mester yùist impreshoná nos i duna nos mas gana di siña en bes di hasi nos krítiko.”

Pues, si bo ta pensa ku siensia tin kontesta pa tur nos preguntanan i ku nos no mester di Dios ni Beibel, puntra bo mes: Si sientífikonan inteligente ku tur nan aparatonan sofistiká ainda no ta komprondé muchu di e mundu rònt di nos, ta lógiko pa nos rechasá tur loke siensia no por splika ainda? P’esei mes loke Encyclopedia Britannica ta bisa na final di un artíkulo largu tokante historia i desaroyo riba tereno di astronomia ta na su lugá: “Despues di kasi 4.000 aña di astronomia, e universo ta keda algu straño pa nos, meskos ku e tabata pa e babilonionan di antigwedat.”

Testigunan di Yehova ta respetá kada ken su derecho di tuma su mes desishon tokante e punto akí. Nos ta sigui loke Beibel ta bisa: “Laga tur hende mira ki rasonabel boso ta.” (Filipensenan 4:5) Ku esei na mente, nos ta animá bo pa analisá e armonia ku tin entre siensia i Beibel i kon nan ta komplementá otro.

^ par. 9 Tin hende ta rechasá Beibel pa motibu di sierto kreensia ku iglesianan a bin ta promové durante añanan, manera por ehèmpel ku tera ta e sentro di universo òf ku Dios a traha tera den seis dia di 24 ora.—Wak e kuadro “ Beibel i Echonan Sientífiko.”