Bai na kontenido

Bai na kontenido

E Peshitta Siriako—Un Bista den e Promé Tradukshonnan di Beibel

E Peshitta Siriako—Un Bista den e Promé Tradukshonnan di Beibel

Na aña 1892, e rumannan oochi Agnes Smith Lewis i Margaret Dunlop Gibson a tuma nuebe dia pa krusa un desierto riba kamel pa yega na e Monasterio di Santa Catalina ku ta keda na pia di Seru Sinaí. Dikon e dos señoranan akí di kasi 50 aña di edat a hasi un biahe ku tabata asina peligroso den e Medio Oriente di e tempu ei? E kontesta riba e pregunta akí por yuda konvensé bo mas ainda kon eksakto Beibel ta.

Agnes Smith Lewis i e Monasterio di Santa Catalina

DJIS promé ku Hesus a bai shelu, el a enkargá su disipelnan pa duna testimonio tokante dje “na Herúsalèm, den henter Hudea i Samaria, i te na e parti mas leu di tera.” (Echonan 1:8) E disipelnan a hasi esaki ku selo i kurashi. Pero no a dura muchu ku nan a haña nan ku hopi oposishon na Herúsalèm i komo resultado, Esteban a pèrdè su bida komo mártir. Hopi di e disipelnan di Hesus a hui bai Antiokia, Siria, un di e statnan di mas grandi di e Imperio Romano, ku tabata keda un 550 kilometer nort di Herúsalèm.—Echonan 11:19.

Na Antiokia, e disipelnan a sigui prediká “e bon notisia” tokante Hesus i hopi hende ku no tabata hudiu a bira kreyente. (Echonan 11:20, 21) Aunke griego tabata e idioma komun na Antiokia, pafó di e stat ei i den kunuku, e hendenan tabata papia siriako.

E BON NOTISIA TRADUSÍ NA SIRIAKO

Den siglo 2, e kristiannan ku tabata papia siriako a oumentá i p’esei tabata nesesario pa tradusí e bon notisia den nan idioma. Pues ta parse ku e promé idioma den kua parti di e Skritura Griego Kristian a ser tradusí tabata siriako i no latin, ya ku esei tabata e idioma di e pueblo komun.

Den kareda di aña 170 despues di Kristu, e eskritor sirio Tasiano (rònt di aña 120 pa 173 despues di Kristu) a kombiná  e kuater evangelionan ku a ser aseptá komo bukinan inspirá di Dios den un solo obra ku el a produsí na griego òf siriako. E obra akí ta konosí komo e Diatessaron. Diatessaron ta un palabra griego ku ta nifiká “di [e] kuater [Evangelionan].” Mas despues, e sirio Efrem (rònt di aña 310 pa 373 despues di Kristu) a produsí un obra ku komentarionan riba e Diatessaron, konfirmando asina ku e kristiannan di Siria por lo general tabata papia e idioma akí.

Dikon e Diatessaron ta di gran interes pa nos tempu awe? Pasobra den siglo 19, algun analista di Beibel tabata bisa ku e Evangelionan a ser skirbí durante siglo 2, entre añanan 130 i 170 despues di Kristu, pues ku nan lo no por tabata relatonan outéntiko di Hesus su bida. Pero e manuskritonan antiguo di e Diatessaron ku a ser deskubrí mas despues ta demostrá ku pa meimei di siglo 2 despues di Kristu ya e Evangelionan di Mateo, Marko, Lukas i Huan tabata sirkulá tur kaminda. Pues, e Evangelionan lo mester tabata skirbí muchu mas promé. Fuera di esei, ora Tasiano a kompilá e Diatessaron, el a preferá di usa e kuater evangelionan outéntiko i no e asina yamá evangelionan apókrifo, esta, relatonan di entre otro e bida di Hesus ku no tabata inspirá. Esei ta demostrá anto ku e evangelionan apókrifo akí no tabata konfiabel.

Peshitta siriako di e Pentateuko, e promé sinku bukinan di Beibel, di aña 464 despues di Kristu, ta e di dos manuskrito di mas antiguo di Beibel

Na prinsipio di siglo 5, a kuminsá sirkulá un tradukshon di Beibel na siriako den nort di Mesopotamia. Posiblemente e tradukshon akí a ser trahá durante e di dos òf e di tres siglo despues di Kristu. E tabata kontené tur e bukinan di Beibel ménos 2 Pedro, 2 i 3 Huan, Hudas i Revelashon. E ta konosí komo e Peshitta, ku ta nifiká “Simpel” òf “Kla.” E Peshitta ta un di e tradukshonnan di mas antiguo i mas importante ku ta duna nos un idea kon e manuskritonan di Beibel a yega te den nos tempu.

Ta interesante pa sa ku un di e manuskritonan di e Peshitta tin un fecha ku ta korespondé ku e aña 459/460 despues di Kristu, loke ta hasié e manuskrito bíbliko di mas antiguo ku tin un fecha spesifiko. Alrededor di aña 508 despues di Kristu, un revishon di e Peshitta, ku a bira konosí komo e vershon Filoxeniano, a ser trahá. E vershon akí a inkluí e sinku bukinan ku tabata falta.

A DESKUBRÍ MAS MANUSKRITO SIRIAKO

Kasi tur e kopianan griego di e Skritura Griego Kristian ku tabata konosí te ku siglo 19 tabata di siglo 5 òf mas despues. P’esei analistanan di Beibel tabatin interes spesial den e vershonnan antiguo manera e Vulgata latin i e Peshitta siriako. E tempu ei, algun hende tabata kere ku e Peshitta tabata e resultado di e revishon di un vershon siriako mas antiguo. Pero te asina leu nan no a haña e vershon ei. Deskubrimentu di un vershon asina akí lo tabata di gran balor pa analistanan di Beibel, pasobra e tradukshonnan di Beibel siriako ta data for di siglo 2 i esaki lo a duna nan un idea kon e promé tradukshonnan di Beibel a tuma lugá. Di bèrdat tabata eksistí un vershon asina? Nan lo a hañ’é?

E Sináitiko Siriako. Na banda bo por mira e Evangelio ku a ser di veeg

Klaru ku sí! De echo, nan a haña dos di e manuskritonan siriako akí di hopi balor. E promé ta un manuskrito di siglo 5. Nan a hañ’é entre un gran kantidat di manuskrito siriako ku Museo Britániko a haña na 1842 for di e monasterio ku tabata keda den e desierto di Nitria, Egipto. E yama Siriako Curetoniano, pasobra esun ku a deskubrié i publik’é tabata William Cureton, e asistente ku tabata kuida e manuskritonan di e museo. E dokumento balioso akí ta kontené e kuater Evangelionan den e siguiente órden: Mateo, Marko, Huan i Lukas.

E di dos manuskrito ku ta eksistí te awe ta e Sináitiko Siriako. Ta esaki ta e manuskrito ku e ruman muhénan oochi menshoná na kuminsamentu di e artíkulo akí a deskubrí. Maske Agnes no tabatin un grado universitario, el a siña ocho idioma,  entre otro, siriako. Na aña 1892, Agnes a hasi un deskubrimentu remarkabel den e monasterio di Santa Catalina na Egipto.

Einan, den un kashi skur, el a haña un manuskrito siriako. Agnes a bisa: “E tabata mustra manera algu desagradabel pa mishi kuné pasobra e tabata hopi sushi i su blachinan tabata tur di plak na otro pasobra [pa hopi siglo] niun hende no a habri e manuskrito akí.” Tabata trata aki di un manuskrito palímpsesto * for di kua e teksto original a ser di veeg, i riba e mesun papelnan nan a skirbi algu otro. Den e kaso akí nan a skirbi algu siriako ku tabata papia di muhénan santu. Sinembargo, Agnes a ripará ku te ariba di e páginanan tabatin e palabranan “di Mateo,” “di Marko” i “di Lukas” bou di e lèternan skirbí. Loke e tabatin den su man tabata un kodèks siriako di e kuater Evangelionan ku tabata kasi kompleto! Ekspertonan ta kere ku e kodèks akí a ser skirbí na fin di siglo 4.

E Sináitiko Siriako ta ser konsiderá un di e manuskritonan bíbliko di mas importante ku a yega di ser deskubrí, huntu ku manuskritonan griego manera e Kodèks Sináitiko i e Kodèks Vaticano. Tin hende ta kere ku tantu e manuskrito Curetoniano komo e manuskrito Sináitiko ta kopianan di e Evangelionan siriako antiguo ku ta data for di fin di siglo 2 òf komienso di siglo 3.

“E PALABRA DI NOS DIOS TA PERMANESÉ PA SEMPER”

E manuskritonan akí por ta balioso pa studiantenan di Beibel awe? Sin duda! Tuma komo ehèmpel e asina yamá konklushon largu di e Evangelio di Marko, ku den algun Beibel ta sigui despues di Marko 16:8. Nos por mira esaki entre otro den e Kodèks Alejandrino griego di siglo 5, e Vulgata latin i den otro manuskritonan. Pero e dos manuskritonan konfiabel di siglo 4, esta, e Kodèks Sináitiko i Kodèks Vaticanus, ta kaba na Marko 16:8. E Sináitiko Siriako tampoko no tin e konklushon largu akí. Esaki ta mustra anto ku e konklushon largu no ta forma parti di e Evangelio original di Marko.

Laga nos wak un otro ehèmpel. Den siglo 19 kasi tur tradukshon di Beibel a agregá un frase pa apoyá e doktrina falsu di trinidat na 1 Huan 5:7. Sinembargo, e frase akí no ta aparesé den e manuskritonan griego di mas antiguo. Tampoko e no ta aparesé den e Peshitta. Pues, esaki ta mustra ku e teksto na 1 Huan 5:7 a ser kambiá.

Klaramente anto, manera Yehova a primintí, el a konserbá su Palabra Santu. Den dje e ta duna nos e siguransa akí: “Yerba ta seka, flor ta marchitá, ma e palabra di nos Dios ta permanesé pa semper.” (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:25) E vershon konosí komo Peshitta ta hunga un ròl chikí pero importante den pasa e mensahe di Beibel na un manera eksakto pa henter humanidat.

^ par. 15 E palabra griego palímpsestos ta nifiká “bolbe veeg.”