Bai na kontenido

Bai na kontenido

Di Bèrdat Nos Idiomanan A Bini di e “Toren di Babel”?

Di Bèrdat Nos Idiomanan A Bini di e “Toren di Babel”?

“SEÑOR a plama nan for di einan riba superfisie di henter tera; i nan a stòp di traha e stat. P’esei su nòmber tabata Babel, pasobra einan SEÑOR a konfundí e idioma di henter tera.”—Génesis 11:8, 9.

TA MANERA Beibel ta trese dilanti a sosodé? Ta bèrdat ku hende a kuminsá papia diferente idioma diripiente, manera e relato ta mustra? Tin hende ta hasi chèrchi di e relato bíbliko ku ta splika kon idioma a yega di eksistí i plama riba tera. Un eskritor a bisa: “E mito tokante e Toren di Babel definitivamente ta un di e kuentanan di mas apsurdo ku hende a yega di konta.” Asta un Rabi hudiu a yam’é un “manera naïf pa splika orígen di nashonnan.”

Dikon tin hende ta rechasá e relato di Babel? Simplemente, pasobra e ta kontradisí algun teoria tokante e orígen di idioma. Por ehèmpel, algun spesialista riba e tereno akí ta bisa ku gruponan di idioma no a aparesé diripiente, sino ku nan a desaroyá gradualmente for di ún “idioma materno.” Otronan ta kere ku diferente idioma a desaroyá na un manera independiente for di otro, kuminsando ku zonidonan simpel pa forma bira lenganan kulto. E teoria akí i tambe otro ideanan kontradiktorio a pone hopi hende bai di akuerdo ku Profesor W. T. Fitch, kende a skirbi den su buki The Evolution of Language (E Desaroyo di Idioma): “Ainda nos no tin kontesta konvinsente.”

Kiko arkeólogonan i investigadónan a deskubrí enkuanto e orígen i desaroyo di idioma? Nan deskubrimentunan ta apoyá algun di e teorianan menshoná? Òf loke nan a haña ta apoyá e relato tokante Babel? Laga nos kuminsá na analisá e relato di Beibel un tiki mas djaserka.

NA UNDA I NA KI TEMPU EL A TUMA LUGÁ?

Beibel ta bisa ku Dios a konfundí e idioma di hende i a plama nan den e “tera di Sinar,” ku despues nan a yama Babilonia. (Génesis 11:2) Na ki tempu esei a tuma lugá? Beibel ta bisa: “E tera [esta, habitantenan di e tera] a keda dividí” den  e dianan di Peleg, kende a nase mas òf ménos 250 aña promé ku Abraham. Pues, e susesonan di Babel a tuma lugá rònt di 4.200 aña pasá.—Génesis 10:25; 11:18-26.

Algun spesialista ta bisa ku e idiomanan moderno a bini di un solo idioma—e asina yamá lenga materno ku nan ta pensa ku hende tabata papia un 100.000 aña pasá. * Otronan ta bisa ku e idiomanan djawe a bini di diferente idioma di ántes ku hende tabata papia kasi 6.000 aña pasá. Pero kon lingwistanan por rekonstruí e desaroyo di idiomanan ku no ta eksistí mas? E revista Economist ta bisa: “Esei ta difísil pasobra lingwistanan no ta manera biólogonan ku tin fosil ku por guia nan bai bèk den pasado.” E revista ta splika ku un lingwista a yega na su konklushonnan pa medio di “spekulashonnan matemátiko.”

Sinembargo, ta eksistí “fosil lingwístiko.” Kiko e fosilnan akí ta i kiko nan ta revelá tokante orígen di idioma? The New Encyclopædia Britannica ta splika: “E promé registronan di idioma skirbí, esta e úniko fosilnan lingwístiko ku hende por spera di topa, ta di mas ku 4.000 òf 5.000 aña pasá.” Na unda arkeólogonan a haña e “fosilnan lingwístiko” òf “registronan di idioma skirbí” akí? Na e partinan abou di Mesopotamia—kaminda Sinar di pasado tabata situá. * Pues, e úniko pruebanan ku nan a haña ta kuadra ku loke Beibel ta menshoná.

DIFERENTE IDIOMA, DIFERENTE MANERA DI PENSA

Beibel ta bisa di e hendenan di Babel ku Dios a “konfundí nan idioma pa nan no komprondé otro su idioma.” (Génesis 11:7) Konsekuentemente, e trahadónan a “stòp di traha e stat” di Babel i a plama “riba superfisie di henter tera.” (Génesis 11:8, 9) Pues, Beibel no ta bisa ku tur idioma moderno ta bini di un solo “idioma materno.” Mas bien, e ta deskribí kon diripiente vários idioma nobo, kompletamente diferente for di otro i aparentemente kada un kompletamente desaroyá, a yega di eksistí, di tal manera ku hende por ekspresá tur tipo di pensamentu i sintimentu.

Un tabla di klei grabá di Mesopotamia, terser milenio Promé ku Kristu

Kiko di e diferente grupo òf famia di idioma ku ta eksistí awe? Nan ta básikamente meskos òf nan ta diferente? Lera Boroditsky, un spesialista riba tereno di desaroyo di abilidatnan mental, a skirbi: “Segun ku lingwistanan a profundisá den idiomanan di mundu (mas o ménos 7.000, di kua algun so a ser analisá), bastante diferensia ku nan no a ferwagt a sali na kla.” Sí, maske idiomanan i dialektonan di e mesun famia di idioma, manera kantones i hakka na zùit di China, por parse otro, nan ta kompletamente diferente for di un otro famia di idioma, manera por ehèmpel, e idiomanan wèst katalan òf valensia na Spaña.

Idioma ta determiná kiko hende ta pensa di e mundu rònt di nan i kon nan ta deskribí koló, kantidat, lugá, direkshon, etcetera. Por ehèmpel, den un idioma un hende por bisa: “Tin un bákatòr riba bo man drechi.” Pero den un otro idioma kisas un hende lo bisa: “Tin un bákatòr riba bo man zùitwèst.” Sin eksagerá, e diferensianan ei  por konfundí hende. No ta nada straño anto ku e trahadónan na Babel no por a sigui ku nan proyekto.

NAN TABATA DJIS SAKA ZONIDO ÒF NAN TABATIN UN IDIOMA KULTO?

Kon e promé idioma ku hende a papia tabata? Beibel ta bisa ku e promé hòmber, Adam, tabata kapas pa krea palabra nobo ora el a duna tur e bestianan nòmber. (Génesis 2:20) Ademas, Adam a traha un poema pa ekspresá su sintimentunan pa su kasá, i su kasá a deskribí bon kla kiko Dios a taha nan di hasi i e konsekuensianan di nan desobedensia. (Génesis 2:23; 3:1-3) Nos por bisa anto ku e promé idioma a permití hende komuniká plenamente ku otro i ekspresá nan mes na un manera kreativo.

E konfushon di idioma na Babel a stroba hende di koordiná nan esfuersonan. Sinembargo, nan idiomanan nobo, meskos ku e promé idioma, a enserá un manera kulto di papia. P’esei, den un par di siglo hende tabata kapas pa konstruí statnan grandi, reuní ehérsitonan poderoso i hasi komèrsio internashonal. (Génesis 13:12; 14:1-11; 37:25) Nan lo por a logra esei sin un vokabulario i gramátika ekstenso? Segun e relato bíbliko, e idioma original di hende i e idiomanan ku a surgi na Babel no tabata djis un sakamentu di zonido sin nifikashon, sino idiomanan kulto.

Investigashonnan moderno ta konfirmá e konklushon ei. The Cambridge Encyclopedia of Language ta bisa: “Kada kultura ku a ser investigá, sin importá kon ‘primitivo’ e por ta den términonan kultural, tin un idioma kompletamente desaroyá i kompleho, komparabel ku esnan di e asina yamá nashonnan ‘sivilisá.’” Asina tambe, Steven Pinker, profesor di sikologia di Harvard, a sita den su buki Instinto di Idioma: “No ta eksistí idioma primitivo no-desaroyá.”

FUTURO DI IDIOMA

Despues ku nos a analisá e edat i lugá di e “fosilnan” lingwístiko, e diferensianan fundamental entre e gruponan di idioma i e komplehidat di idiomanan di antigwedat, na ki konklushon rasonabel nos por yega? Hopi hende ta konkluí ku e relato di Beibel di loke a tuma lugá na Babel ta un splikashon ku sin duda nos por kere.

Beibel ta konta nos ku Yehova Dios a konfundí hende su idioma na Babel pasobra nan a rebeldiá kontra dje. (Génesis 11:4-7) Sinembargo, el a primintí ku lo e “duna pueblonan e kambio pa un idioma puru, pa nan tur por invoká e nòmber di Yehova, pa nan sirbié skouder ku skouder.” (Sofonías 3:9NW) E “idioma puru” akí, esta, e bèrdat di e Palabra di Dios, ta uni hende di tur parti di mundu awe. Ta lógiko pa pensa ku den futuro Dios lo uni humanidat mas ainda dunando nan un solo idioma komun i deshasí di e konfushon ku a tuma lugá na Babel.

^ par. 8 E teorianan tokante idioma ta sali for di e punto di bista ku hende a evolushoná for di makaku. Pa mas informashon tokante e ideanan akí, wak página 27-29 di e foyeto na spañó, El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, publiká pa Testigunan di Yehova.

^ par. 9 Arkeólogonan a koba i haña vários tèmpel den forma di piramit ku tin trapi den bisindario di Sinar. Beibel ta bisa ku e hendenan ku a traha e toren di Babel a usa blòki, no piedra, i a pega nan na otro ku breu. (Génesis 11:3, 4) The New Encyclopædia Britannica ta bisa ku na Mesopotamia piedra tabata “masha skars òf asta imposibel pa haña,” pero breu sí tabatin na granèl.