Bai na kontenido

Bai na kontenido

Un Tesoro Skondí pa Hopi Siglo

Un Tesoro Skondí pa Hopi Siglo

E profèser no por a kere su bista. Kada bes e tabata bolbe analisá e mesun porshon di un teksto antiguo kuidadosamente. E kaligrafia i e gramátika a konvens’é ku su dilanti e tabatin fragmentonan di e tradukshon di mas bieu di Beibel ku tabata konosí e tempu ei na e idioma georgiano.

E TESORO ei a ser deskubrí na fin di desèmber 1922 ora Ivané Javakhishvili, un profèser di Georgia, tabata investigando kon e álfabèt georgiano a desaroyá. Durante su investigashon el a bin topa ku un ehemplar di e Talmut di Herúsalèm, i el a ripará ku bou di e teksto hebreo di e Talmut tabatin algu skirbí ku lèter georgiano ku e no por a lesa bon debí ku a raspa e teksto. *

E teksto ku tabata skondí, na moda di papia, bou di e teksto hebreo di e Talmut ta un manuskrito di un porshon di e buki bíbliko di Yeremías di siglo 5 di nos era. Promé ku e deskubrimentu akí, e manuskrito di Beibel na georgiano mas bieu ku tabata konosí e tempu ei ta di siglo 9 di nos era. Djis despues, nan a deskubrí partinan di otro bukinan di Beibel di siglo 5 di nos era, òf asta di promé ku e tempu ei. Imaginá bo kon emoshonante lo mester tabata pa deskubrí manuskritonan di Beibel ku ta data di apénas un par di shen aña despues di e tempu di Hesus i su apòstelnan.

Ken a tradusí e partinan ei di Beibel? Nan tabata obra di un hende so òf di un grupo di traduktor deboto? Te awe, nan no a haña nada ku ta kontestá e preguntanan ei. Sea loke sea e kaso, tin prueba ku a tradusí Beibel, òf por lo ménos algun parti di dje, na georgiano for di siglo 4 kaba; i ku desde e tempu ei padilanti e pueblo georgiano tin e Palabra di Dios den nan lenga materno.

Den e buki The Martyrdom of St. Shushanik the Queen, ku probablemente a ser skirbí na fin di siglo 5, bo ta haña un relato ku ta mustra kon bon e georgianonan tabata konosé e Skritura. Segun ku e outor tabata skirbi e historia trágiko di e reina, el a sita direktamente òf indirektamente for di e Salmonan, e Evangelionan i otro partinan di Beibel. El a skirbi tambe ku Varsken, e esposo di Shushanik kende tabata un mandatario importante di e reino georgiano di Kartli, a sali for di “kristianismo” i a drenta e religion zoroastro pasobra e kier a haña fabor serka e gobernantenan perso. Varsken a eksigí su esposa pa hasi meskos. Pero segun e buki, Shushanik a nenga di bandoná su fe i a haña konsuelo for di Beibel promé ku nan a mat’é.

Desde siglo 5 padilanti, tin evidensia ku hende a sigui ku e trabou di tradusí i kopia Beibel na georgiano. E gran kantidat di manuskrito di Beibel na e idioma georgiano ta duna prueba ku traduktornan i kopistanan deboto a traha duru. Laga nos trata dos aspekto di e historia fasinante akí: tradukshon i imprenta di Beibel.

TRADUKSHON DI BEIBEL NA GRANÈL

“Ami, Giorgi, un mònik humilde, a tradusí e buki di Salmonan for di griego moderno pa georgiano ku hopi esfuerso i diligensia.” E palabranan ei ta di un mònik georgiano di siglo 11 ku yama Giorgi Mtatsmindeli. Dikon mester a tradusí Beibel siendo ku pa algun siglo kaba tabatin un tradukshon na georgiano?

Durante siglo 11 tabatin masha poko manuskrito di Beibel na georgiano; algun di nan a bai kompletamente pèrdí. Ademas, e idioma a kambia, p’esei tabata difísil pa lesa i komprondé e manuskritonan antiguo. Maske vários traduktor a hasi esfuerso pa bini ku un vershon nobo di bukinan di Beibel na georgiano, Giorgi su aporte na e trabou ei tabata eksepshonal. El a kompará vershonnan georgiano eksistente ku manuskritonan griego i a tradusí porshonnan ku tabata falta, i asta bukinan kompleto di Beibel. Durante dia, e tabata kumpli ku su responsabilidatnan komo kabes di un monasterio i parti anochi e tabata tradusí Beibel.

Giorgi su kontemporáneo Ephrem Mtsire a bai un tiki mas leu ku Giorgi ya ku el a traha un guia pa yuda traduktornan. E obra akí ta kontené prinsipionan básiko di tradukshon. Un di e prinsipionan ta pa tradusí mas tantu posibel for di e idioma original i siguié kuidadosamente sin sakrifiká naturalidat. Ademas, e tabata e promé persona ku a inkluí nota na pia di página i referensia marginal den e tradukshonnan na georgiano. Ephrem a tradusí vários buki di Beibel kompletamente di nobo. Loke Ephrem i Giorgi a hasi a pone un fundeshi sólido pa futuro traduktornan.

Durante e siguiente siglo, nan a produsí tur sorto di buki na Georgia. I den e stat Gelati i Ikalto a establesé skolnan di enseñansa superior. Mayoria di erudito ta kere ku e asina yamá Biblia de Gelati ta un vershon di Beibel kompletamente nobo ku sea un erudito di Gelati òf Ikalto a tradusí. Aktualmente e Beibel akí ta na e Sentro Nashonal di Manuskrito di Georgia.

Ki efekto e tradukshon di Beibel akí tabatin riba e pueblo georgiano? Den siglo 12, e poeta georgiano Shota Rustaveli a skirbi e obra Vepkhis-tqaosani (Kabayero den Kueru di Tiger) ku atraves di siglonan tabatin asina tantu influensia riba e pueblo ku el a ser yamá e segundo Beibel di e georgianonan. E erudito georgiano di tempu moderno K. Kekelidze a bisa ku maske e poeta no a sita direktamente for di Beibel, tin bes bo ta ripará ku “su manera di pensa ta un refleho di loke bo ta haña den vários pasashi di Beibel.” Maske e poema ta yen di fantasia, hopi biaha tópiko manera berdadero amistat, generosidat, rèspèt pa hende muhé i amor sin egoismo pa estranhero ta bini padilanti. Esakinan i hopi norma i balor mas ku Beibel ta siña hende a hasi un impakto riba e manera di pensa di e pueblo georgiano durante hopi generashon, i te awe e prinsipionan moral ei tin efekto riba nan.

IMPRENTA DI BEIBEL—UN ASUNTU DI FAMIA REAL

Na fin di siglo 17, e famia real di Georgia tabata ansioso pa laga imprimí Beibel. Pa nan logra e meta ei, Rei Vakhtang VI a traha un imprenta den e siudat kapital, Tbilisi. Sinembargo, e teksto di Beibel no tabata kla ainda pa ser imprimí. Ta komo si fuera e Beibel na georgiano tabata skondí atrobe. Solamente manuskritonan inkompleto di algun parti di Beibel tabata disponibel, i e idioma ku nan a usa no tabata al dia mas. Sulkhan-Saba Orbeliani, un lingwista ábil, a haña e enkargo pa revisá i drecha e teksto di Beibel.

Orbeliani a hasi su trabou ku henter su alma. Komo ku e tabata sa vários idioma, entre otro griego i latin, e por a konsultá diferente fuente di informashon fuera di e manuskritonan eksistente na georgiano. Pero e echo ku e tabata habrí pa ideanan nobo no a kai den bon tera serka e Iglesia Òrtodòks di Georgia. E kleronan a akusá Orbeliani di traishon kontra iglesia i nan a logra konvensé Rei Vakhtang pa stòp e trabou di revisá Beibel ku Orbeliani tabata hasi. Segun un fuente georgiano, na un konsilio di iglesia, e kleronan a obligá Orbeliani pa kima e Beibel ku el a traha duru riba dje pa añanan largu.

Ta interesante pa sa ku e ehemplar di e Manuskrito di Mtskheta (Mcxeta), konosí tambe komo Biblia de Saba, ku a keda te awe ta kontené komentarionan ku Orbeliani a skirbi na man. Sinembargo, tin hende ta duda ku esaki tabata e Beibel ku kleronan kier a eliminá. Ta e informashon di e apèndiks so nan tin sigur ku Orbeliani a skirbi.

Apesar di tur e kontratempunan, imprenta di Beibel a keda un prioridat pa algun miembro di e famia real. Entre aña 1705 i 1711 a imprimí algun parti di Beibel. Danki na esfuerso di e prensnan georgiano Bakari i Vakhushti, henter e Beibel por fin a keda imprimí na aña 1743. E tesoro no tabata skondí mas.

^ par. 3 Den antigwedat, material pa skirbi riba dje tabata skars i kostoso. P’esei tabata komun pa raspa e teksto bieu kita for di un manuskrito i usa e mesun material atrobe pa skirbi un otro teksto riba dje. E tipo di manuskritonan ei yama palimpsesto. E palabra ei ta bini di un palabra griego ku ta nifiká “bolbe raspa.”