Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

Ӕлыгӕй конд документ Фафнайы номимӕ

Ноджыдӕр ма иу бӕлвырдгӕнӕн

Ноджыдӕр ма иу бӕлвырдгӕнӕн

Библийы цы фыст ис, уый раст кӕй у, уымӕн археологтӕ исты бӕлвырдгӕнӕнтӕ ссардтой? 2014 азы иу журналы уыди фарста: «Дзуттаг Фыстыты кӕй кой ис, уыдонӕй археологтӕ цал адӕймаджы тыххӕй ссардтой бӕлвырдгӕнӕнтӕ?» (Biblical Archaeology Review). Ӕмӕ йын радтой ахӕм дзуапп: «Ӕппынкъаддӕр, 50 адӕймаджы тыххӕй!» Фӕлӕ уыцы хыгъды нӕ уыд иу нӕлгоймаджы ном, Фафнай, зӕгъгӕ. Цымӕ чи уыд? Ӕркӕсӕм-ма, Библи цы зӕгъы, уымӕ.

Кӕддӕр Иерусалим хауди Персы паддзахадмӕ. Горӕт цы бынаты уыд, уый персайнӕгтӕ хуыдтой Стыр цӕугӕдон, уыди Евфратӕй ныгуылӕнырдӕм. Персайнӕгтӕ Вавилони куы бацахстой, уӕд дзуттӕгты уацарӕй ссӕрибар кодтой ӕмӕ сын бар радтой, цӕмӕй Иерусалимы Йегъовӕйы кувӕндон ногӕй сарӕзтаиккой (Ездрӕ 1:1–4). Фӕлӕ дзуттӕгты се знӕгтӕ къуылымпы кодтой ӕмӕ сӕ аххосджын кодтой, зӕгъгӕ, Персы паддзахады ныхмӕ цӕуынц (Ездрӕ 4:4–16). Паддзах Дарийы рӕстӕг (паддзахиуӕг кодта н. э. размӕ 522–486 азты) уыцы хъуыддаг равзарын бахӕс кодтой персайнаг хицау Фафнайӕн. Библи йӕ хоны, «Стыр цӕугӕдоны иннӕ фарс цы зӕххытӕ ис, уыдоны хицау» (Ездрӕ 5:3–7).

Нӕ рӕстӕгмӕ ӕрхӕццӕ, Фафнайы ном фыст кӕм ис, ахӕм документ, ӕлыгӕй конд. Кӕддӕр, ӕвӕццӕгӕн, уыдысты цавӕрдӕр бинонты архивы. Уыдонӕй иуӕй бӕрӕг у, Библийы Ездрӕйы чиныджы цы Фафнайы кой ис, уый кой дзы кӕй цӕуы. Уыцы фыст хауы, Дарий ссӕдзӕм аз куы паддзахиуӕг кодта, уыцы рӕстӕгмӕ (н. э. размӕ 502 аз). Фыст ыл ис, чидӕр кӕмӕйдӕр хӕс кӕй райста, ӕмӕ йын ӕвдисӕн кӕй уыд, «Стыр цӕугӕдоны иннӕ фарс цы зӕххытӕ уыд, уыдоны хицау Фафнайы» лӕггадгӕнӕг.

Фафнай цы куыст кодта? Н. э. размӕ 535 азы паддзах Кир баиу кодта, цы бӕстӕтӕ бацахста, уыдон ӕмӕ сӕ сарӕзта облӕсттӕ (сатрапитӕ). Уыдонӕй иу хуынд Вавилон ӕмӕ Стыр цӕугӕдоны иннӕ фарс. Фӕстӕдӕр уыцы облӕст дыууӕ дихы акодтой, ӕмӕ дзы иу хай схуыдтой Стыр цӕугӕдоны иннӕ фарс. Хаудысты йӕм Келесири, Финики, Самари ӕмӕ Иудӕ, сӕ хицауад та, ӕвӕццӕгӕн, уыди Дамаскы. Фафнай уыцы бӕстӕйы хицау уыд н. э. размӕ 520 азӕй 502 азмӕ.

Фафнай ӕрцыд Иерусалиммӕ, цӕмӕй базыдтаид, дзуттӕгтӕ ӕцӕгдӕр паддзахы ныхмӕ цӕуынц, ӕви нӕ. Уый фӕстӕ паддзах Дарийӕн фехъусын кодта, дзуттӕгты ныхӕстӕм гӕсгӕ сын Йегъовӕйы кувӕндон ногӕй саразыны бар паддзах Кир кӕй радта. Дзуттӕгтӕ раст кӕй дзырдтой, уымӕн бӕлвырдгӕнӕнтӕ ссардтой паддзахы архивы (Ездрӕ 5:6, 7, 11–13; 6:1–3). Уымӕ гӕсгӕ Фафнайӕн загъд уыд, цӕмӕй дзуттӕгты ма хъыгдардтаид, ӕмӕ уый дӕр уыцы бардзырдмӕ байхъуыста (Ездрӕ 6:6, 7, 13).

«Стыр цӕугӕдоны иннӕ фарс цы зӕххытӕ уыд, уыдоны хицау Фафнай» диссагӕй ницы сарӕзта. Фӕлӕ уӕддӕр Библийы йӕ кой ис, ӕмӕ Персы паддзахады цы бынат ахста, уый дӕр дзы бӕлвырдӕй фыст у. Уӕдӕ археологтӕ цы ссардтой, уый ма ноджыдӕр иу хатт бӕлвырд кӕны, Библийы цы фыст ис, уый раст кӕй у.