Guruka oze aha biriho

Saayansi Neikirizana na Baibuli?

Saayansi Neikirizana na Baibuli?

Eki Baibuli erikugarukamu

 Eego, n’obu Baibuli eraabe etari kitabo kya saayansi, kwonka neeba ehikire yaagamba aha nshonga z’ebya saayansi. Teekateeka aha by’okureeberaho ebirikworeka ngu saayansi neikirizana na Baibuli, kandi ebi erikugamba nibitaanira kimwe n’ebi abantu baingi baabaire nibaikiriza obu yaabaire neehandiikwa.

  •   Ensi aine obutandikiro. (Okutandika 1:1) Okutaana n’ekyo, ebitebyo bingi ebya ira nibigira ngu ensi terahangirwe, kureka ngu ekabaho bubaho. Abababulooni bakaba nibaikiriza ngu baaruhanga baabo nibo baareeteire ensi kubaho kuruga omu nyanja ibiri mpango. Emigane endiijo neegira ngu ensi ekabaho erikuruga omu ihuri rihango.

  •   Buri izooba ensi neeba ekwatiriirwe amaani g’obuhangwa, beitu batari baaruhanga abarikuramibwa. (Yobu 38:33; Yeremia 33:25) Ebitebyo ebiijwire omu nsi nibyegyesa ngu abantu tibarikubaasa kuhunga ebikorwa bimwe eby’obwinazi ebi baaruhanga babateekateekiire kubahikaho.

  •   Ensi tihaine eki ehanikirweho. (Yobu 26:7) Abantu aba ira bakaba nibaikiriza ngu ensi yoona etereire kandi eyemereire aha kintu kihango nari enyamaishwa, nk’embogo nari akanyankogote.

  •   Emigyera n’ebidiba nibibaisibwaho orwoya rw’amaizi orurikuruga omu nyanja empango n’omu maizi agandi reero rugaruka rugwa ahansi nk’enjura, ebirika, nari nk’orubaare. (Yobu 36:27, 28; Omubuurizi 1:7; Isaaya 55:10; Amosi 9:6) Ira Abagriika bakaba nibateekateeka ngu enyanja empango nizitwara amaizi omu migyera, kandi emiteekateekyere egi ekagumizamu kuhika omu kyasha kya 18.

  •   Enshozi niziimuka kandi zigaruka ahansi, kandi enshozi eziriho obunaku obu zikaba ziri ahansi y’enyanja empango. (Zaaburi 104:​6, 8) Okutaana n’ekyo, ebitebyo bingi nibigira ngu enshozi zikareetwaho baaruhanga.

  •   Okuba abeecumi nikirinda amagara. biragiro ebyahairwe eihanga rya Israeli bikaba nibitwariramu okwoga waaheza kukwata omutumbi, okushoroora abaine endwara zirikuturira n’okushweka gye obubi. (Abaleevi 11:28; 13:1-5; Eky’Ebiragiro 23:13) Okutaana n’ekyo, ogumwe aha mubazi ogu Abanyamisri baabaire nibata aha kironda, bakaba nibajwanzyamu obubi bw’abantu.

Haine ebiri omu Baibuli ebitarikuhikaana na saayansi?

 Okucondooza ahari Baibuli kworekire ngu ni ngaaha. Yetegyereze ebitahikire ebimwe ebirikworeka ngu Baibuli terikwikirizana na saayansi:

 Okuhabisibwa: Baibuli neeyegyesa ngu ensi ekahangwa omu biro mukaaga eby’eshaaha 24.

 Ekihikire: Kurugiirira ahari Baibuli, Ruhanga akahanga ensi kumara obwire obutarikumanywa. (Okutandika 1:1) Kandi, ebiro by’okuhanga ebirikugambwaho omu shuura 1 ey’Okutandika kukaba kuri okuhinguraho kw’obwire obutarikumanywa gye. Nangwa, obwire bwona obwahangiirwemu ensi n’eiguru nibwetwa “ekiro.”​—Okutandika 2:4.

 Okuhabisibwa: Baibuli neegira ngu ebimera bikahangwa eizooba ritakabaireho kubaasisa ebimera kukora eby’okurya byabyo.​—Okutandika 1:​11, 16.

 Ekihikire: Baibuli neeyoreka ngu eizooba, emwe aha enyonyoozi z’omu iguru ekabandiza ebimera kuhangwa. (Okutandika 1:1) Amaranzi g’eizooba gakahika omu nsi aha itaka aha kiro ky’okubanza nari obwire bw’okuhanga. Aha iguru ku haagumire nihakiinguuka kuhwezika gye, aha “kiro” kya kashatu ky’okuhanga hakabaho ekyererezi ky’amaani kubaasisa ebimera kukora eby’okurya byabyo. (Okutandika 1:​3-5, 12, 13) Bwanyima y’okuhinguraho obwire eizooba rikaba nirihwezika gye kwakira ensi.​—Okutandika 1:​16.

 Okuhabisibwa: Baibuli neegira ngu eizooba riryetoorora ensi.

 Ekihikire: Omubuurizi 1:5 nihagira ati: ‘Eizooba nirituruka, kandi rirenga, Bwanyima rirahuka kugaruka ei ririkuruga.’ Kwonka, ebigambo ebyo nibishoboorora oku eizooba ririkuguma niryetoorora waarireebera aha omu nsi. Nangwa ebiro ebi, omuntu naabaasa kukoresa ekigambo ‘okuturuka n’okurenga,’ kwonka nabwo naaba naamanya ngu ensi niyo erikwetoorora eizooba.

 Okuhabisibwa: Baibuli neegira ngu ensi etereire.

 Ekihikire: Baibuli neekoresa ebigambo “aha muheru gw’ensi” kumanyisa “ekicweka kya hare eky’ensi” eki tikirikumanyisa ngu ensi etereire nari ngu eine ahu erikuhenderera. (Ebyakozirwe 1:8) Nikyo kimwe, ekigambo “enshonda ina ez’ensi” n’ebigambo bw’akamanyiso kumanyisa ensi yoona, obunaku obu noobaasa kukoresa embaju ina eziri aha kampasi kumanyisa ekintu nikyo kimwe.​—Isaaya 11:12; Luka 13:29.

 Okuhabisibwa: Baibuli neegira ngu obuhango bw’ekintu nigwingana emirundi eshatu n’obwemi bwakyo, kwonka ekipimo ekihikire ni pi (π), nari nka 3.1416.

 Ekihikire: Endengo ‘y’ekitanka ky’amaizi’ erikugambwaho omu 1 Abagabe 7:​23 na 2 Obusingye 4:2, nikyoreka ngu kikaba kiri emikono 10 oburaingwa kandi ‘okwehinguririza omugoma gwakyo emikono makumi ashatu.’ Ebipimo ebi bishemereire kuba byabaire nibyenda kwingana bityo kwonka bitari byenyini. Kandi nabwo nikibaasika ngu omugoma gw’ekitanka n’okwehinguririza bakaba nibapima omunda yaakyo.