Kéyah ayóó áhonóolin! Naaltsoos doodaiiʼ níłchʼi naalkidí biiʼ kéyah dooládóʼ dahózhónígi jiiłtséehgo ákwii nijigháa leʼ jiniizįįh. Ákweʼé háájílyı̨́įh doo, áádóó nihichʼįʼ anáhóótʼiʼígíí beezhdiyoonah. Ákondi hooghandi níjídáahgo, tʼah ndi tʼáá ákóhootʼée łeh.

Kéyah ayóó áhonóolingi baa hózhǫ́ǫgo baa nitsídeikees łeh. Díí shı̨́ı̨́ baa nitsídeikees łeh: ‘“Kéyah ayóó áhonóolingi” tʼóósh nihił átʼı̨́? Ákoshąʼ, haʼátʼíí biniinaa nihił yáʼátʼéehgo baa nitsídeikees? Áádóó tʼáásh aaníí dooleeł?’

Ląʼí nááhaigo diné kéyah ayóó áhonóolingi dooládóʼ bił yáʼádahootʼéehgo yaa tsídadeezkééz. Biniinaaígíí éí Diyin Bizaad biiʼdę́ę́ʼ ání: “Haʼaʼaahjígo Ííden hoolyéedi dáʼákʼehgo” ályaa. Haitʼéego dáʼákʼeh bóhoneedlı̨́įgo dayooʼı̨́? Diyin Bizaad nihił halneʼ: “God éí tsin ałʼąą ádaatʼéii yáʼátʼéehgo danílʼíinii índa yáʼátʼéehgo bąąhdóó daʼadáanii hainííłtʼą́.” Éí dáʼákʼehgi hózhónígo dóó yáʼátʼéehgo hazʼą́ą́ ńtʼééʼ. Áádóó “éí dáʼákʼehgi iiná tsin ałdóʼ . . . hainíísą́.”—Genesis 2:8, 9.

Dáʼákʼehgi bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ dı̨́įʼgo tooh danílı̨́įgo naaltsoos Genesis yaa halneʼ. Dííshjı̨́įdi tooh naakigo nílínígíí nihił béédahózin. Díí Yufréítiiz dóó Hídikel tooh nílínígíí, éí Táígris tooh nílínígíí woosyeʼgo diné bił béédahozin. (Genesis 2:10-14) Díí tʼáá áłah tooh éí Iraq (éí ałkʼidą́ą́ʼ Pérzha woosyeʼ ńtʼééʼ) bitaʼ góneʼ Persian Gulf biih yílı̨́.

Pérzha dineʼé bibee ádaʼoolʼįįłígíí éí nahasdzáán bikááʼ ayóó áhonóolin yę́ę bił aheełtʼé nahalin. Éí diyogí łaʼ 1,500 biiʼ yihah yę́ędą́ą́ʼ yéédaʼiidlaa, éí dáʼákʼehgi tsin naazkaadígíí dóó chʼilátah hózhóón bee bikááʼ nidaashchʼąąʼgo bee ályaa. Kʼad éí Philadelphia Museum of Art, Pennsylvania, U.S.A.di dah siłtsooz. Pérzha bizaad kʼehjí diyogí bikáaʼgi naʼazhchʼąąʼgo éí kéyah ayóó áhonóolin ałdóʼ jiníigo óolyé. Áádóó Diyin Bizaad Ííden dáʼákʼehgi ayóó hózhónígo yaa halneʼígi, éí diyogí nizhónígíí bił aheełtʼé.

Daʼníłtsʼą́ą́dę́ę́ʼ ałʼąą dineʼé kéyah ayóó áhonóolin daaníigo yaa dahalneʼ. Bílaʼashdlaʼii náánáłah kéyahgóó dah diinéehgo, díí haneʼígíí yéédaalniih dóó náánáłaʼ saad yidayiiníiłgo yaa náádahalneʼ. Dííshjı̨́įdi ałdóʼ kéyah ayóó áhonóolingi hózhónígo hazʼą́ągi diné yaa dahalneʼ.

Łaʼ explorers kéyah ayóó áhonóolin yę́ęgi yikʼídaneeztą́ą́ʼ dazhniizı̨́ı̨́ʼ ńtʼééʼ. Charles Gordon, British siláo aláahgo jílínígíí, éí 1881 yę́ędą́ą́ʼ Seychellesgóó tázhdííyá. Vallée de Mai (kʼad éí World Heritage site) ayóó hózhónígo jiiłtsą́ągo, Ííden dáʼákʼeh bee jíízhiʼ. Traveler léiʼ Christopher Columbus joolyéego 1,400 biiʼ yihah yę́ędą́ą́ʼ, éí Ííden dáʼákʼeh bikʼízhníyá jiniizı̨́ı̨́ʼ. Ndi, Hispaniola kéyah táyiʼ siʼánídi chʼízhníyá. Ákweʼé éí kʼad Dominican Republic dóó Haiti hoolyé.

Naaltsoos Mapping Paradise wolyéhígíí éí tʼóó ahayóí ałkʼidą́ą́ʼ kéyah nidaashchʼąąʼígíí biiʼ hólǫ́, éí ląʼígo Ádam dóó Íiv Íídendi yiiʼ naaʼaashgo nideizhchʼąąʼ. Kéyah naʼashchʼąąʼígíí łaʼ éí Beatus of Liébana naaltsoos 1,200 biiʼ yihah yę́ędą́ą́ʼ ályaa. Naaltsoos bikáaʼdi áłtsʼíísígo éí kéyah ayóó áhonóolin bitahgi akʼeʼashchı̨́. Bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ tooh dı̨́įʼgo “Táígris,” “Yufréítiiz,” “Páísan,”dóó “Geon” danílı̨́. Tʼáá ákótʼéego Daʼoodlání nihookááʼ kʼeeʼąą dadeeshzhiizh. Azhą́ shı̨́ı̨́, díí Kéyah Ayóó Áhonóolin yę́ęgi doo nihił bééhózin da ndi, díí ndaʼashchʼąąʼígíí tʼóó bee béédeilniih.

John Milton éí English poet jílínígíí, 1,600 biiʼ yihah yę́ędą́ą́ʼ łaʼ naaltsoos Paradise Lost yikʼeʼashchı̨́. Éí Ádam ajisiih dóó Íídendę́ę́ʼ chʼíbiʼdineelchą́ą́ʼ  yę́ęgi, bee bééhoʼdílzin. Éí bílaʼashdlaʼii iiná doo ninítʼiʼii yikááʼ áyiilaa, dóó ání: “Nahasdzáán éí ayóó áhonóolin doo.” Áádóó Milton éí Paradise Regained łaʼ naaltsoos ánááyiidlaa.

Níléédę́ę́ʼ dóó dííshjı̨́įjįʼ diné éí kéyah ayóó áhonóolin yę́ęgi, yídaneedlı̨́įgo yaa nitsídadeezkééz. Ákondi kʼad haʼátʼíí biniinaa doo baa náʼadaʼahojiltʼı̨́į da? Naaltsoos Mapping Paradise ání: “theologians . . . kéyah ayóó áhonóolin yę́ęgi, tʼóó nahjįʼ yaa tsídadeezkééz.”

Ląʼí churchgóó nidaakaígíí yáʼąąshgóó nihá ahóótʼiʼ danízingo dayoodlą́, doo éí tʼáá nahasdzáán ayóó áhonóolingo bikááʼ dahiniiʼnáa da doo danízin. Ákondi, Diyin Bizaad Psalm 37:11 ání: “Aʼohgo ádaatʼéii nahasdzáán daabííʼ dooleeł, áádóó tʼáá ałtsoní bee hashtʼehodítʼé baa bił nidahoozhǫǫh doo.” Kʼad nihił hoogáłígíí éí doo kéyah ayóó áhonóolingi nahalin da, ákondi tʼáásh aaníí díí yee ádee haadzíʼígíí ákóhodoonííł? *

Jiihóvah God, áłtséédą́ą́ʼ Kéyah Ayóó Áhonóolingi yę́ę hashtʼenéídoodlííł. Haitʼéegoshąʼ? Shą́ą́ʼ Jesus ákótʼéego sodadołzin, ní: “Bee nóhólníihii náásgóó kʼeeʼąą yilzhish leʼ. Áádóó bee íinínízinii tʼáá yáʼąąshdi ááníłígi átʼéego nahasdzáán bikáaʼgi ááníił leʼ.” (Matthew 6:10) Éí God biNahatʼaʼ tʼáá ałtso nihookáaʼgi Jesus Christ binaatʼáanii íidoolííł. (Daniel 2:44) Díí God íinízinígíí biNahatʼaʼ binahjįʼ nahasdzáán ayóó áhonóolingo bikáaʼgi íidoolííł.

Halneʼii Aizéíyah éí Kéyah Ayóó Áhonóolingi ákóhootʼéego yee haadzííʼ. (Isaiah 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Díí saad dashijaaʼígíí yíníłtaʼgo, haitʼéego God bidineʼé yikʼihozhdoodliił baa íhodiilʼááł. Azhą́ shı̨́ı̨́ Ádam éí iiná doo ninítʼiʼii yóóʼajííłdéél ndi, díí diné kéyah ayóó áhonóolingi beʼiiná nizhóní doo bee nídaʼdoołdįįł. Áko tʼáá ałtso tiʼhoonííh ádaadin doo.—Revelation 21:3.

Kéyah Ayóó Áhonóolingi tʼáá aaníí átʼé, haitʼéego nihił béédahózin? Diyin Bizaad nihił halneʼ: “Yáʼąąsh bił hiníláii éí Bóhólníihii bí, nidi nahasdzáán éí dadineʼé badaʼáłchíní yeidiníʼą́.” Kéyah Ayóó Áhonóolingi nihił chohooʼı̨́: “God, tsʼídá doo biyoochʼíidii, tʼah doo hahalzhíísh yę́ędą́ą́ʼ . . . ił chohooʼíinii yee nihoníʼą́.” (Psalm 115:16; Titus 1:2) Dooládóʼ Diyin Bizaad yaa chʼíhoníʼánígíí nihił chohooʼı̨́—éí hoolʼáágóó Kéyah Ayóó Áhonóolin doo!