Bo-mma Bao ba Phetšego Gabotse, Bana Bao ba Phetšego Gabotse

A KGOTSOFETŠE e bile a phetše gabotse mmeleng, ngwana yo a sa tšwago go belegwa o ka diatleng tša mmagwe. Tatagwe o thabile kudu. Ka ge tiragalo ye yeo e thabišago e direga gantši ngwaga le ngwaga, go bonolo go lebelela tiragalo ya go belegwa ga ngwana e se bohlokwa. Go ba gona, ke tiragalo ya tlhago—ka gona, ke’ng seo re swanetšego go tshwenyega ka sona?

Lega go le bjalo, gantši go belega ke tiragalo yeo e atlegago, eupša e sego ka mehla. Ka gona, batho bao ba tlago go ba le ngwana ba bontšha bohlale ka go dira sohle seo ba ka se kgonago go efoga mathata a go belega. Ka mohlala, ba ithuta ka mathata ao a sepedišanago le go belega, ba nyaka go itlhokomela pele ba belega gomme ba gata megato e bonolo go fokotša dikotsi nakong ya pelego. A re hlahlobeng dintlha tše ka botlalo.

Dibaki tša Mathata a go Belega

Sebaki se sengwe sa mathata a go belega bakeng sa mma le ngwana ke go hloka tlhokomelo nakong ya boimana. Dr. Cheung Kam-lau, moeletši wa malwetši a bana bakeng sa tlhokomelo ya bana bao ba sa tšwago go belegwa wa Sepetleleng sa Prince of Wales kua Hong Kong, o itše “go hloka tlhokomelo nakong ya ge motho a imile go ka  bea mma le ngwana kotsing.” Le gona o bolela gore “bontši bja bo-mma ba ba letetše go belega bana ba phetšego gabotse ba nonnego, eupša ga se ka mehla dilo di diregago kamoo ba nagannego ka gona.”

Kgatišo ya Journal of the American Medical Women’s Association e hlalosa mabapi le mathata ao a ka kgomago bo-mma gore “selo se segolo seo se bolayago mma nakong ya pelego” ke go lahlegelwa ke madi a mantši, go šitišwa ga pelego, go fetelwa ke malwetši, le kgatelelo ya madi a magolo (high blood pressure). Lega go le bjalo, kgatišo yeo e tlaleletša ka gore, dikalafo tšeo di atlegago di tsebja gabotse gomme mabakeng a mantši “mokgwa wa mehleng yeno wa tša kalafo . . . ga o nyake megato e raraganego.”

Tlhokomelo e hwetšagalago e ka thuša bana ba bantši. UN Chronicle e bega gore “pedi-tharong ya mahu a masea a sa tšwago go belegwa e ka efogwa ge e ba bo-mma ka moka le masea” ba hwetša kalafo yeo e “tsebjago kudu, yeo e kgonegago le yeo e newago go sa dirišwe thekinolotši e raraganego.” Lega go le bjalo, Philippines News Agency e bega gore, ka manyami go hloka tsebo le go se šetše ga bo-mma nakong ya ge ngwana a sa imilwe go tlwaelegile.

Tlhokomelo e Feletšego ya Mma le Ngwana Nakong ya Boimana

UN Chronicle e bolela gore: “Bo-mma ba phetšego gabotse ba ba le bana ba phetšego gabotse.” Le gona e hlalosa gore ge mosadi a sa hwetše tlhokomelo e swanetšego ya tša kalafo goba a sa e hwetše nakong ya ge a imile, ya ge a belega le nakong ya ka morago ga go belega, ngwana wa gagwe le yena o hwetša tlhokomelo e nyenyane goba ga a e hwetše.

Dinageng tše dingwe go ka ba thata gore mosadi yo a imilego a hwetše tlhokomelo e swanetšego. Mohlomongwe ke ka gobane a swanetše go sepela leeto le letelele, goba a sa kgone go lefelela ditshenyagalelo tša tša kalafo. Lega go le bjalo, ge e ba go kgonega, mosadi yo a imilego o swanetše go leka go hwetša bonyenyane tlhokomelo ya tša kalafo ya ditsebi nakong ya ge a imile. Se se bohlokwa kudu bakeng sa mosadi yoo a phelago ka dithuto tša ka Beibeleng e Kgethwa, yeo e bolelago gore bophelo bja motho ke bjo bokgethwa, go akaretša le bja ngwana yo a sego a hlwa a belegwa.—Ekisodo 21:22, 23; * Doiteronomio 22:8.

Na tlhokomelo e swanetšego ya tša kalafo e bolela gore go bonwe ngaka beke le beke? Aowa, ga se gore go bjalo. Mabapi le mathata a mangwe a tlwaelegilego ao a tšwelelago nakong ya boimana le nakong ya go belega, Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo (WHO) “o lemogile gore basadi bao ba ilego ba bona dingaka tša bona gane nakong ya ge ba imile” ba ile ba ba le dipoelo tšeo di “swanago le tša bao ba ilego ba bona dingaka tša bona ga 12 goba go feta moo.”

Seo Dingaka di ka se Dirago

E le gore di kaonefatše boemo bja mma gotee le ngwana yo a sego a hlwa a belegwa, ditsebi tša tša kalafo, kudu-kudu tšeo di šomago ka mo go kgethegilego ka tša pelego le kgodišo ya masea, di latela megato e latelago:

▪ Di hlahloba pego ya nakong e fetilego ya molwetši gomme tša dira nyakišišo go bona dikotsi tšeo di ka tšwelelago gomme tša thibela dikotsi tšeo di ka welago mma goba leseana leo le golago.

▪ Di ka tšea madi goba mohlapologo go bona mathata a bjalo ka go se be le madi a lekanego, phetetšo ya malwetši, go se swane ga Rh, le malwetši. Malwetši a ka akaretša bolwetši bja swikiri, mooko, malwetši a fetetšwago ka thobalano le bolwetši bja dipshio, e lego ao a ka gakatšago kgatelelo ya madi.

▪ Ge molwetši a rata bjalo e bile a dumela, di ka šišinya dikalafi bakeng sa malwetši a bjalo ka mpshikela, tetanus le go se swane ga Rh.

▪ Di ka šišinya ditlaleletši tša bithamine, kudu-kudu folic acid.

 Ge dingaka di lemoga dikotsi tšeo di sepedišanago le mma yo a imilego gomme di gata megato e swanetšego ya go di thibela—goba go thuša mma go dira bjalo—di dira gore yena le ngwana ba be le mafelelo a kgahlišago.

Go Fokotša Dikotsi Nakong ya Lešoko le Pelego

Joy Phumaphi, yoo e bego e le motlatša-mookamedi-pharephare wa Family and Community Health wa mokgatlo wa WHO, o bolela gore: “Nako e kotsi kudu go basadi bao ba imilego ke nako e hlobaetšago ya lešoko le go belega.” Go ka dirwa’ng go thibela mathata a magolo, gaešita le ao a bolayago, nakong ye yeo e lego thata? Ge e le gabotse, megato ye e bonolo, eupša e swanetše go gatwa pele mathata a ka tšwelela. * Se se bohlokwa kudu bakeng sa bao ba ganago go tšhelwa madi ka mabaka a theilwego Beibeleng goba bao ba ganago madi ka baka la mathata a magolo a tša kalafo.—Ditiro 15:20, 28, 29.

Balwetši ba bjalo ba swanetše go dira seo ba ka se kgonago go kgonthiša gore mohlokomedi wa tša kalafo, go sa šetšwe gore ke ngaka goba mmelegiši, o na le bokgoni le phihlelo go tšheleng didirišwa tše di nyakegago go e na le go tšhela madi. Le gona, batswadi bao ba imilego ba dira gabotse ge ba kgonthiša gore sepetlele goba lefelo leo ngwana a tlago go belegelwa go lona le ikemišeditše go dirišana le bona gabotse. * Tše ke dipotšišo tše pedi tše dibotse tšeo di ka botšišwago ngaka: 1. O tla dira’ng ge mma yo a imilego goba ngwana a lahlegelwa ke madi a mantši goba ge go tšwelela mathata a mangwe? 2. Ge o ka se be gona ge ngwana a belegwa, o tla dira’ng go kgonthišetša gore dikgahlego tša-ka di a phethwa?

 Go ba gona, mosadi yo bohlale o tla boledišana le ngaka go kgonthišetša gore tekanyo ya gagwe ya madi e phagame ka mo go swanetšego ge go bapišwa le pele ga lešoko. Go oketša madi a molwetši, ngaka e ka šišinya gore a nwe folic acid le dibithamine tše dingwe tša legoro la B gotee le dilo tše dingwe tšeo di tlaleletšago tšhipi.

Ngaka le gona e ka ela hloko dintlha tše dingwe tše mmalwa. Ka mohlala, na ge molwetši a be a tlile pele ga lešoko go ile gwa bonwa mathata a tša kalafo ao a nyakago tlhokomelo? Na mosadi yo a imilego o swanetše go efoga go ema ka maoto lebaka le letelele? Na o swanetše go khutša nako e telele? Na o swanetše go oketša boima bja gagwe bja mmele goba a bo fokotše goba a itšhidulle kutšwanyana? Na o swanetše go hlokomela mmele wa gagwe ditabeng tša bohlweki, go akaretša le ka ganong?

Dinyakišišo di bontšha gore malwetši a marinini basading bao ba imilego a sepedišana le bothata bja preeclampsia, e lego bolwetši bjo bogolo bjoo, gare ga dilo tše dingwe, bo hlaolwago ka go phagama ga kgatelelo ya madi, go opša ke hlogo o šoro, le ka edema (go kgobokana ga diela ditlhalenameng). * Preeclampsia e ka dira gore ngwana a belegwe pele ga nako le gona ke selo se segolo seo se ka bolayago ngwana le mma, kudu-kudu dinageng tšeo di hlabologago.

Go ba gona, ngaka e šetšago e tla hlokomela seka le ge e le sefe sa go fetetšwa ke bolwetši go mosadi yo a imilego. Le gona ge a swarwa ke lešoko pele ga nako, ngaka e tla mo romela sepetlele kapela-pela, e lego seo se ka phološago bophelo bja gagwe.

Dr. Quazi Monirul Islam, molaodi Lefapheng la WHO la Making Pregnancy Safer o re: “Basadi ba ipea kotsing ya lehu e le gore bana ba phele.” Eupša tlhokomelo e botse ya tša kalafo nakong ya boimana, nakong ya pelego le ka morago ga moo e ka thuša go fokotša mathata a mantši, gaešita le lehu. Go ba gona, se bohlokwa le go feta ke gore o katanele go phela gabotse mmeleng. Ka morago ga tšohle, ge e ba o nyaka ngwana yo a phetšego gabotse mmeleng, o swanetše go dira seo o ka se kgonago go phela gabotse mmeleng.

[Mengwalo ya tlase]

Blurb on page 17]

Go ya ka dipalo-palo tšeo di lokolotšwego ka October 2007, mosadi o tee o hwa motsotsong o mongwe le o mongwe—ba 536 000 ba hwa ka ngwaga—ka baka la mathata ao a sepedišanago le boimana. —United Nations Population Fund

[Ntlhakgolo go letlakala 18]

“Ngwaga o mongwe le o mongwe bana ba dimilione tše 3,3 ba belegwa ba hwile gomme ba fetago dimilione tše 4 bao ba sa tšwago go belegwa ba hwa nakong ya ka tlase ga matšatši a 28.”—UN Chronicle

[Lepokisi go letlakala 19]

 GO ITOKIŠA NAKONG YA BOIMANA

1. Kgetha sepetlele, ngaka, goba mmelegiši ka bohlale ka go dira nyakišišo e sa le pele.

2. Bona ngaka goba mmelegiši leboelela, o age tswalano ya segwera le ya potego.

3. Hlokomela boemo bja gago bja tša maphelo ka kelohloko. Ge e ba go kgonega, e-nwa dibithamine tše di swanetšego, eupša o se ke wa diriša dihlare (gaešita le tšeo o ithekelago tšona) ntle le ge ngaka ya gago e di dumeletše. Ke gabohlale go se nwe bjala. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism e bolela gore: “Gaešita le ge kotsi e kgolo e lebane le masea ao batswadi ba ona ba nwago kudu, ga se gwa hlwa go tsebja gabotse ge e ba go e-na le tekanyo e itšego ya tagi yeo e ka dirišwago nakong ya boimana.”

4. Ge e ba o swarwa ke lešoko la pele ga nako (pele ga beke ya bo-37), ikopanye le ngaka ya gago gatee-tee goba ba phapoši ya baimana sepetlele. Go hlokomela boemo kapejana go ka thuša go thibela go belega pele ga nako le mathata ao a ka tšwelelago. *

5. Ngwala diphetho tša gago mabapi le tlhokomelo ya tša kalafo. Ka mohlala, ba bantši ba bone go thuša go tlatša karata ya durable power of attorney (DPA) pele ga nako. Nyakišiša gore go dirišwa eng le seo se amogelegago ka molao nageng ya geno.

6. Ka morago ga pelego gopola go hlokomela boemo bja gago bja tša maphelo le bja ngwana wa gago, kudu-kudu ge e ba ngwana a belegwe pele ga nako. Ge o lemoga mathata, boledišana le ngaka yeo e alafago malwetši a bana.

[Mongwalo wa tlase]