Mohlomongwe ngwana wa gago o dutše ka gae, go se na selo seo a ka se dirago. O no kwa a go botša gore: “ke lewa ke bodutu.” Pele o ka mmotša gore a bogele thelebišene goba a bapale video game yeo a e ratago, thoma pele ka go dira dilo tše di latelago:

•   Nako yeo ngwana wa gago a e fetšago a le boithabišong bjo bo itšego e ka dira gore a lewe ke bodutu. Monna yo a bitšwago Robert o re: “Bana ba bangwe ba bona okare ge ba dula ba bogetše thelebišene le go bapala vidio game ba ka se lewe ke bodutu. Le gona go dira dilo tše go bonagala go ba thabiša kudu.

   Mosadi wa gagwe Barbara o dumelelana le yena. O re: “E le gore motho a ipshine ka bophelo go hlokega gore a nagane le gore a dire maiteko, eupša seo se ka tšea nako. Le gona go dira dilo tše go ka dira gore bana bao ba dulago ba bogetše thelebišene goba ba bapala vidio ­game, ba lewe ke bodutu.”

•   Go fetša nako e ntši o diriša social media go ka dira gore o ikwe o inyatša. Go lebelela diswantšho le dibidio tša dilo tšeo bagwera ba gago ba di dirago go ka dira gore o bone e ka bophelo bja gago bo a tšwafiša. Mofsa yo a bitšwago Beth o re: “Go bonolo go nagana gore, ‘batho ka moka ba ipshina ka bophelo, eupša nna ke dutše ka gae.’”

   Go oketša moo, nako yeo motho a e fetšago a diriša social media e ka mo dira gore a ikwe a se na mohola e bile a lewa ke bodutu. Lesogana leo le bitšwago Chris le re: “Social media e ka go tloša bodutu ka nako yeo o e dirišago, eupša ge o sa e diriše o tla bolawa ke bodutu.”

•   Ge o ikwa o lewa ke bodutu o ka dira dilo tše dingwe tše bohlokwa. Mosadi yoo a bitšwago Katherine o re, ge bana ba ikwa ba lewa ke bodutu ba ka nagana go dira dilo tše itšego tše dibotse. Ka mohlala, o re: “Ngwana a ka tšea lepokisana gomme a dira selo se sebotse kudu ka lona, a ka dira koloi, sekepe goba sefofane seo batho ba se dirišago ge ba ile go bona dipolanete tše dingwe. A ka dira tente ka gore a tšee lepai, gomme a le apeše godimo ga fenitšhara e itšego.”

   Sherry Turkle yoo e lego setsebi sa monagano o re ge motho a ikwa a lewa ke bodutu “a ka diriša nako yeo gore a nagane ka dilo tše dibotse tšeo a ka kgonago go di dira.” a Le gona, ga se gore go lewa ke bodutu ke phošo. Ge e le gabotse, puku ya Disconnected e re: “Ge o kuka dilo tše boima, mešifa ya gago e ba e matla, ka mo go swanago, ge o ikwa o lewa ke bodutu, o ka diriša nako yeo go nagana ka dilo tše dibotse tšeo o ka di dirago.”

 Seo o ka se dirago: Ge o bona gore bana ba gago ba lewa ke bodutu, o se ke wa tshwenyega. Go e na le moo, diriša nako yeo go ba thuša gore ba nagane ka dilo tše dibotse tšeo ba ka kgonago go di dira.

•   Ge go kgonega, dumelela bana ba gago gore ba yo bapala ka ntle. Barbara yo re boletšego ka yena o re: “Go a kgahliša go bona gore tsela yeo mahlasedi a letšatši le moya o mobose o fokago ka yona, go ka go thuša gore o se ke wa lewa ke bodutu. Ge bana ba rena ba be ba thoma go bapalela ka ntle, ba ile ba thoma go nagana ka dilo tše dintši tše dibotse tšeo ba ka di dirago!”

   Keletšo ya Beibele: “Selo se sengwe le se sengwe se na le nako ya sona e beilwego, . . . nako ya go sega . . . le nako ya go bina.”—Mmoledi 3:1, 4.

   Seo o ka naganago ka sona: Bana baka ba ka holega bjang ge nka ba dumelela gore ba dule ba bapalela ka ntle? Ge e ba go sa kgonagale gore ba bapalele ka ntle, ke dilo dife tšeo nka ba thušago gore ba nagane go di dira le ge ba le ka ntlong?

•   Thuša bana ba gago gore ba ithute go naganela ba bangwe. Mosadi yo a bitšwago Lillian o re: “Thuša mogwera wa gago yo a tšofetšego ka gore o mo kotele bjang, o mo hlwekišetše jarata, o mo apeele goba o fete o mo dumediša. Go thuša ba bangwe go tla go thuša gore o dule o thabile.”

   Keletšo ya Beibele: “Moya o fago kudu o tla nontšhwa gomme yo a nwešago ba bangwe meetse ba kgolwa le yena o tla nwešwa meetse a kgolwa.”—Diema 11:25.

   Seo o ka naganago ka sona: O ka dira’ng gore o thuše bana ba gago go bona gore go thuša batho ba bangwe go tliša lethabo?

•   Ba beele mohlala o mobotse. Dilo tšeo o bolelago ka tšona letšatši le letšatši di ka ama bana ba gago. Mosadi yo a bitšwago Sarah o re: “Ge e ba dilo tšeo re di bolelago di bontšha e ka maphelo a rena a a tšwafiša, seo se ka dira gore bana ba rena ba lewe ke bodutu. Eupša ge e ba dilo tšeo re di bolelago di bontšha gore re thabela go dira dilo tšeo re di dirago letšatši le letšatši, seo se ka thuša bana ba rena gore le bona ba dule ba thabile.”

   Keletšo ya Beibele: “Wa pelo e lokilego o dula a le monyanyeng.”—Diema 15:15.

   Seo o ka naganago ka sona: Dilo tšeo ke bolelago ka tšona letšatši le letšatši di ama bana ba ka bjang? Bana baka ba ka amega bjang ge ba bona dilo tšeo ke di dirago ge ke sa thaba?

 Seo o ka se dirago: Thuša bana ba gago go nagana gore ke dilo dife tše dibotse tšeo ba ka di dirago gomme ba di ngwale fase. Mosadi yo a bitšwago Allison o re: “Ka lapeng la rena re ngwala dilo tšeo re nyakago go di dira gomme ra di tsenya ka gare ga lepokisi.”