Dlulela kokumunyethweko

Dlulela erhelweni leenhloko

Umsongo Wekadeni “Uphuthululiwe”

Umsongo Wekadeni “Uphuthululiwe”

Umsongo otjhileko wafunyanwa e-Ein Gedi bewungafundeki ngo-1970. Nawuskenwako umsongo lo kwafumaneka ingcenye yencwadi kaLevitikusi enebizo lakaZimu

NGOMNYAKA ka-1970 abarhubhululi bezinto zakade bavumbulula umsongo otjhileko e-Ein Gedi kwa-Israyeli eduze neligu elisetjhingalanga yeLwandle eliFileko. Umsongo lo bawufumana nabemba isinagogo elatjhiswa lokha nakutjhatjalaliswa umuzi loyo, mhlamunye ngemva komnyaka ka-500 C.E. Umsongo lo bewusebujamweni obumbi khulu, yeke bewungafundeki begodu ukuwuphuthulula bekungawulimaza khulu. Nokho ngesizo letheknoloji ekghona ukuskena (3-D), umsongo lo “waphuthululwa.” Kanti godu ngesizo letheknoloji ekwazi ukufunda namkha ukwakha isithombe sokuthileko kuyakghonakala ukufunda okutlolwe ngaphakathi komsongo lo.

Alo khuyini eyafunyanwa itlolwe ngaphakathi komsongo lo? Kwafunyanwa ingcenye yokuthoma yomtlolo kaLevitikusi. Amavesi la anebizo lakaZimu ngesiHebheru, elitlolwe nge-Tetragrammaton. Kubonakala ngasuthi umsongo lo ngewaphakathi kweminyaka yabo-50 C.E. kuya ku-400 C.E. Lokho kutjho ukuthi umsongo weBhayibheli lo ngomdala kunayo yoke ekhe yafunyanwa kusukela ngesikhathi kufunyanwa imitlolo ye-Qumran. Nakatlola ku-The Jerusalem Post, uGil Zohar uthi: “Ngaphambi kokutholakala komsongo lo ikhona eminye eyafunyanwako, yona-ke ibizwa ngokuthi ma-Dead Sea eneminyaka ezi-2 000 bese kwathi ngemva kweminyaka eyi-1 000 kwafunyanwa obizwa ngokuthi yi-Aleppo Codex owatlolwa ngeminyaka yabo-10 CE.” Ngokuya kwabarhubhululi umsongo ophuthululwe kusetjenziswa itheknoloji lo utjengisa ukuthi umtlolo wama-Masoretic weTorah “awukatjhugululwa ngitjho nanyana kudlule ikulungwana yeminyaka nokuthi imitjhapho yabakopoluli ayikawutjhugululi umsongo lo.”