Skip to content

Skip to table of contents

Ko e tau Masorete ne lagaki fakamakutu e tau Tohiaga Tapu

TAU VALA TALA I MUA | TOHI TAPU​—KO E TALA HE KAUTŪAGA

Hao Mai e Tohi Tapu he Tau Laliaga ke Hiki e Fekau

Hao Mai e Tohi Tapu he Tau Laliaga ke Hiki e Fekau

KO E MENA NE TUPU: Ko e tau hagahaga kelea tuga e popo mo e totokoaga ne nakai moumou fakaoti e Tohi Tapu. Ka kua lali e falu tohikupu mo e tau tagata fakaliliu ke hiki e fekau he Tohi Tapu. He falu magaaho, ne lali a lautolu ke hiki e Tohi Tapu ke tatai mo e tau taofiaga ha lautolu ka e nakai fakatatai e tau taofiaga ha lautolu mo e Tohi Tapu. Manamanatu ke he falu fakatai:

  • Matakavi ke tapuaki: He vahāloto he senetenari ke fāaki mo e uaaki F.V.N., ko e tau tagata ne tohia e Penetatuka Samaria ne lafi ke he matahiku he Esoto 20:17 e tau kupu “i Aargaareezem. Mo e talaga e koe e fatapoa i ai.” Ti amanaki e tau Samaria ke hiki e tau Tohiaga Tapu ke lalago a lautolu ha kua talaga e faituga i “Aargaareezem,” po ke Mouga ko Keresema.

  • Taofiaga ke he Atua Tolu Taha: He nakaila katoa ia e 300 tau he oti e tohia he Tohi Tapu, ne lafi he taha tagata ne tohia ke he Atua Tolu Taha ke he 1 Ioane 5:7 e tau kupu “i luga he lagi, ko e Matua, ko e Kupu, mo e Agaaga Tapu: ko e taha ni e tau mena tolu nei.” Ko e talahauaga ia ne nakai tohi he tohiaga fakamua aki. “Tali mai he senetenari ke onoaki,” he talahau he pulotu ke he Tohi Tapu ko Bruce Metzger, ko e tau kupu ia ne “moua tumau he tau tohiaga tuai he Old Latin mo e [Latin] Vulgate.”

  • Higoa he Atua: He liu fatiaki e tau puhala taulatua faka-Iutaia ne kua tapiki a lautolu ki ai, tokologa e tagata fakaliliu he Tohi Tapu ne fifili ke utakehe e higoa he Atua mai he Tau Tohiaga Tapu. Ne hukui e lautolu e higoa ia aki e tau matahigoa tuga e “Atua” po ke “Iki,” ko e tau kupu ia i loto he Tohi Tapu ne nakai hagaao ni ke he Tufuga ka e hagaao foki ke he tau tagata, tau koloa talaga ma e tapuakiaga fakavai, mo e Tiapolo foki.​—Ioane 10:34, 35; 1 Korinito 8:5, 6; 2 Korinito 4:4. *

PUHALA NE HAO E TOHI TAPU: Fakamua, pete ne fakahanoa po ke fakavai pauaki e falu ne lagaki e tau kupu he Tohi Tapu, ka e tokologa agaia ne lotomatala mo e lagaki fakatonutonu ai. He vahāloto he tau senetenari ono mo e hogofulu aki V.N., ne lagaki he tau Masorete e tau Tohiaga Tapu Heperu ti moua mai e tohi Masorete. Ne totou e lautolu e numera he tau kupu mo e tau matatohi ke iloa mooli kua nakai fai mena ne hepe. Ka mailoga e lautolu e tau mena ne hepe he tohi pauaki ha lautolu ne fakaaoga, ne fakamau hifo e lautolu e tau mena nei he faahi. Ne nakai manako e tau Masorete ke hiki e Tohi Tapu. “Ka hiki pauaki,” he tohia he Porofesa ko Moshe Goshen-Gottstein, “ko e aga kelea muitui a ia ka taute e lautolu.”

Uaaki, kua loga lahi e tau tohi fakamau tuai he vahā nei ke lagomatai e tau tagata iloilo ke he Tohi Tapu ke kitia e tau kupu hepe. Ma e fakatai, ko e tau takitaki lotu ne fakaako e tau tagata ke he loga e tau senetenari, ko e tau tohi Latini ha lautolu kua toka ai e talahauaga moolioli he Tohi Tapu. Ka kua tuku e lautolu e tau kupu fakavai ke he 1 Ioane 5:7, tuga ne talahau he kamataaga he vala tala nei. Ne hoko foki e hepe ia ke he lagaki talahaua he King James Version faka-Peritania! Ka e he magaaho ne moua e falu fakamauaga, ko e heigoa ne fakakite i ai? Ne tohia e Bruce Metzger: “Ko e talahauaga [he 1 Ioane 5:7] ne ai tohi i loto he tau tohiaga tuai oti (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), ne moua ni he faka-Latini.” Ko e mena ne tupu, kua utakehe e talahauaga hepe ia mai he King James Version ne kua fakafoou mo e falu Tohi Tapu foki.

Chester Beatty P46, ko e fakamauaga Tohi Tapu he papyrus liga mai he 200 V.N.

Fakakite mai nakai he tau tohiaga tuai kua mau agaia e fekau he Tohi Tapu? Magaaho ne moua e tau Vakai he Tahi Mate he 1947, ne maeke mogoia e tau pulotu ke fakatatai e tohi Masorete faka-Heperu ke he tau tohi vakai he Tohi Tapu ne tohi ke he molea e tau afe tau fakamua atu. Taha he matakau tohitala he tau Vakai he Tahi Mate ne talahau ko e taha e vakai ne “fakakite e fakamooliaga mauokafua ko e puhala ne lagaki e tohi tapu ke he molea e taha e afe tau ne taute he tau tohikupu Iutaia, kua moolioli mo e fakamakutu ki ai.”

Ko e Chester Beatty Library i Dublin, Ireland, ne toka ai e tau papyri ne teitei moua e tau tohi oti he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, putoia foki e tau tohiaga mai he senetenari ke uaaki V.N.​—kavi ke he 100 tau he oti e tohi he Tohi Tapu. “Pete kua loga lahi e tau vala tala foou he Papyri ke he tau kupu,” ne talahau he The Anchor Bible Dictionary, “kua kitia foki e fakamauaga mauokafua mooli tali mai he lagaki e tau kupu tohi tapu.”

“Liga mitaki ke talahau kua nakai fai tohi mai i tuai ne kua lagaki fakahakotika pihia”

KO E FUA NE MOUA: Ne nakai lauia kelea e tau kupu Tohi Tapu, ka ko e tuai mo e loga he tau fakamauaga he Tohi Tapu ne fakaholo ki mua e mitaki. “Nakai fai tohi mai i tuai ke fakatatai ke he tau fakamauaga fakamua atu ia mo e loga e talahauaga mahuiga ki ai,” he tohia e Sir Frederic Kenyon hagaao ke he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, “ti nakai fai pulotu ka fakatikai e uho lahi mo e mooli he tau fakamauaga ne moua e tautolu he vahā nei.” Ti hagaao ke he tau Tohiaga Tapu Heperu, ne pehē e pulotu ko William Henry Green: “Liga mitaki ke talahau kua nakai fai tohi mai i tuai ne kua lagaki fakahakotika pihia.”

^ para. 6 Ma e falu vala tala foki, kikite e Apenetiki he lau 195-197 he tohi Ko e Heigoa ne Fakaako Mooli he Tohi Tapu?, moua foki he ha mautolu a faahi kupega hila he www.pr418.com.