Xaj ka̱n kijtowa «Yej kipiá»

¿Ono’ de acuerdo la Biblia wan yej kine̱xtiá la ciencia?

¿Ono’ de acuerdo la Biblia wan yej kine̱xtiá la ciencia?

Yej kijtowa la Biblia

 Kena. Aunke la Biblia ayéj se libro de ciencia, yawi exacta kua̱ tajtowa de temas científicos. Matimomachti̱kan sekin tejté̱ yej kine̱xtiá la Biblia. Tikitas iga yawi ijko̱nsan ken yej a̱man los científicos nemi kimatij wan aunke pan la época kua̱ moijkuiloj la Biblia ayá̱ ijkó̱n tajla̱mikiáj.

  •   El universo kipiá ágaj yej kichij (Génesis 1:1). Pero, komati leyendas yej ikiapaya kine̱xtiá iga el universo wa̱laj de se̱ desorden yej mochij de tejté̱ yej onoyaya, wan ayá̱ kenkua ágaj kichij. Los babilonios kejla̱mikiáj iga los dioses yej kichijkej el universo kisakej de o̱me océanos yej pux wejweyi. Wan seu’mej leyendas kipowaj iga el universo wa̱laj de se̱ huevo yej pux weyi.

  •   El universo nochipa mo-ojkuiltiá iga sekin leyes lógicas wan precisas (Job 38:33; Jeremías 33:25). Pero pan seu’mej la̱j del mundo kipowaj wan kine̱xtiáj iga la gente awel moma̱nawiskej iga akimatij te̱ yawij kichi̱watij los dioses yej yawij crueles, wan caprichosos.

  •   La Tierra ono’ pan el espacio wan ayá̱ pilojto’ ipan nité̱ (Job 26:7). Sekin culturas yej ikiapaya kijtowa̱yaj iga ta̱jli ya̱ya ken se̱ disco yej plano wan kidetenejtoya se̱ ta̱ga’ yej pux weyi o se̱ animal, ken se̱ búfalo o se̱ galapa.

  •   Los ríos wan los manantiales onokej iga tiawa̱, la nieve o el granizo yej we̱tsi, mochi̱wa pan mi̱xti kua̱ tejkawi a̱’ yej ono’ pan los océanos wan seu’mej la̱j (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Los griegos yej ikiapamej kejla̱mikiáj iga los ríos onoyaj iga a̱’ yej wi̱tsiá ta̱ltampa del mar. Ijkí̱n tajla̱mikiáj hasta el siglo XVIII.

  •   Tepe̱yojmej ki̱saj wan poliwij; Yej a̱man tiki̱xmatij, ikia onoyaj a̱tampa pan los océanos (Salmo 104:6, 8). Pero, sekin leyendas kijtowaj iga los dioses kichijkej tepe̱yojmej ijkó̱n ken tikitaj a̱man.

  •   Siga tiawij limpios ayá̱ timoenfermaroskej. La Ley de Dios kititaniá a los israelitas iga mamalti̱kan kua̱ kichijchimiáj ágaj yej mikto’, kita̱liayaj en cuarentena yej kipiaya se̱ enfermedad contagiosa wan kititaniáj makichi̱wakan se̱ xa̱po’ kua̱ ya̱yaj al baño wan makita̱ltsakuakan (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Pero, los egipcios de inó̱n tiempoj kikuiáj ikui o inbi’ iga makichi̱wakan se̱ pomada iga kita̱liliayaj kan motsontekiáj o motekiáj.

Sekin acusaciones yej kijtowaj de la Biblia

 Sekin kijtowaj iga, la Biblia kipiá sekin errores kuaga tajtowa de ciencia. Pero se análisis yej mochij de la Biblia kine̱xtia iga inon ayéj cierto. Matikitakan sekin acusaciones de tipo científico yej mochij en contra de la Biblia.

 Acusación: La Biblia kijtowa iga el universo yajki creado en seis días de veinticuatro horas.

 Verdad: La Biblia kine̱xtiá iga Dios ikiaya kichij el universo (Génesis 1:1). Pero, ayá̱ kijtowa ke̱ski tiempoj duraroj inó̱n días iga kichij, ken kine̱xtiá el capítulo 1 de Génesis. Ma̱j ye̱kti, pan Génesis 2:4 kine̱xtiá iga se̱ «día» yawi el tiempoj yej kiwi̱guilij iga «Dios kichij ta̱jli wan el cielo».

 Acusación: La Biblia kijtowa iga kuawimej wan kuaxiwimej onoyajya achto ke el Sol, pero siga ayá̱ onoya el Sol awel mochi̱waya la fotosíntesis (Génesis 1:11, 16).

 Verdad: La Biblia kijtowa iga achto iga makichi̱wa kuawimej wan kuaxiwimej, «Dios kichij los cielos», kijtojneki iga kichij nochij yej ono’ ajko, ken las estrellas wan el Sol (Génesis 1:1). Pan yej achto «día», o tiempoj, iga kichij, pan Ta̱jli tawia̱yaya el Sol, pero ayá̱ pux. Pan yej e̱yi «día» iga kichij, la atmósfera majya ne̱siá. Wan ijkí̱n majya tawia̱ya el Sol pan Ta̱jli wan welya mochi̱waya la fotosíntesis (Génesis 1:3-5, 12, 13). Wan de ompa, el Sol moitayaya desde pan Ta̱jli (Génesis 1:16).

 Acusación: La Biblia kijtowa iga el Sol yej mokuepto’ iga kiyawalowa Ta̱jli.

 Verdad: Eclesiastés 1:5 Kijtowa: «El sol ki̱sa, wan el sol kalaki, wan imani̱nsan mokuepa kan ki̱sa’ seu’biaj». Wan iní̱n tajto̱l, la Biblia kine̱xtiá yej tikitaj nigaj pan Ta̱jli, desde kan ne̱si iga el Sol mokuepa. Nochi la gente kijtowa ga «el sol kisa» o iga «el sol kalaki», aunke tikmatij iga yawi Ta̱jli yej mokuepa alrededor del Sol.

 Acusación: La Biblia kijtowa iga Ta̱jli yawi plana.

 Verdad: Kuaga la Biblia kijtowa este kan «tami» Ta̱jli, o este kan tanto’, kijtojneki «este kan ma̱j wejwejka» pan nochi Tajli; ayá̱ kijtojneki iga Ta̱jli mayawi plana wan makipiá kan tanto’ (Hechos 1:8; nota). Ijko̱nsan no̱, kuaga kijtowa «iga ta̱jli kipiá cuatro la̱j kan tanto’» yáwisan se̱ expresión yej la Biblia kijtowa kuaga tajtowa de nochi Tajli. Kuaga tajtowa de «los cuatro puntos cardinales», yej a̱man tiki̱xmatij, ino̱nsan no̱ kijtojneki (Isaías 11:12; Lucas 13:29).

 Acusación: La Biblia kijtowa iga la circunferencia de se círculo yawi achonsan kuaga idiámetro momultiplicarowa por 3, pero ma̱j ye̱kti iga mamomultiplicaro por pi (π, alrededor de 3,1416).

 Verdad: Ken kijtowa 1 Reyes 7:23 wan 2 Crónicas 4:2, el «mar fundido» kipiaya se diámetro de 10 codos wan «monekiá se̱ meka’ de treinta codos iga makiyawalo nochi». Pero anka ini̱nmej numeros onoyajya redondeados. Wan anka imedida del diámetro kimedirojkaj wan igrosor del recipiente wan imedida de la circunferencia kiki̱xtijkej yej ta-ijtisan.