EL̦AK de wiik in an Ilaija etetal in kõttõparl̦o̦k Israel. Ej itok jãn Tol̦ Horeb im ej etetal tok ikõtaan kom̦lal̦ in tol̦ ko ilo Jordan. Ke ej tõpar Israel, ej lo bwe el̦ap oktak ko ie. Ear l̦ap an jorrããn ãne eo kõn an kar to an jab wõt, im kiiõ ebar em̦m̦an ãne eo. Ear bar jino wõt im ri kallib ro rej pãd inabõj im kapidodoik bwidej ko aer bwe ren ekkat. Men in emaroñ kar l̦ap an kam̦õn̦õn̦õik Ilaija. Bõtab, men eo el̦apl̦o̦k an kar l̦õmn̦ak kake ej armej ro. Etke? Kõnke ear jorrããn kõtaan eo aer ippãn Jeova. Ear lõñ wõt armej rar kabuñ ñan anij eo ewaan etan Beal. Kõn men in, el̦ap jerbal ko Ilaija enaaj aikuj kõm̦m̦ani ilo jikin in. *—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

Ke Ilaija ej tõparl̦o̦k bukwõn eo Ebel-mihola, ej loe bwe elõñ rej ekkat. Ej loe 12 pea in kau kom̦aan im 12 em̦m̦aan rej kũbwij bwidej eo em̦õl̦awi. Im armej eo jabõn tata ej armej eo Ilaija ej pukote. Etan in Ilaisha, im Jeova ear kããlõte bwe en kab pinej jenkwan Ilaija. Ewõr juon iien Ilaija ear bõk l̦õmn̦ak in bwe e wõt ej tiljek ñan Jeova, innem, ejjel̦o̦k pere bwe elukkuun kijooror in loe Ilaisha.​—1 Kiiñ 18:22; 19:14-19.

Ilaija ear ke m̦akoko in lel̦o̦k ak aje eddo eo an ñan bar juon? Eokwe, jejjab lukkuun jel̦ã. Bõtab, “Ilaija ear bar juon armej ãinwõt kõj.” (Jemes 5:17, UBS) Baibõl̦ eo ej ba: “Ilaija ear ilo̦k ñan ippãn, im jol̦o̦k kopã eo an ioon.” (1 Kiiñ 19:19) Kopã eo an emaroñ kar kõm̦m̦an jãn kilin jiip ak koot, im ear kõn̦ake ñan kaalikkar bwe Jeova ear kããlõte. Im ke Ilaija ear jol̦o̦k kopã eo n̦a ioon aeran Ilaisha, ear kaalikkar bwe ejjab m̦akoko in jitõñe bwe en kab pinej jenkwan ilo jerbal eo an. Ilo an kar Ilaija kõm̦m̦ane men in, ear kwal̦o̦k an lõke Anij im ear pokake.

Ilaisha ear m̦õn̦õn̦õ im kõn̦aan bwe en ri jipañ ñan ri kanaan eo erũtto Ilaija meñe ear to wõt iien an naaj kar pinej jenkwan. Ilaisha ear m̦õn̦õn̦õ in ri jipañ ñan e ium̦win enañin 6 iiõ. Tokãlik, ear buñbuñ kõn jerbal eo an ãinwõt juon eo “ear lutõkl̦o̦k dãn ioon pein Ilaija.” (2 Kiiñ 3:11) Ilaija emaroñ kar m̦õn̦õn̦õ bwe ewõr an ri jipañ. Ejjel̦o̦k pere bwe l̦õm̦arein remaroñ kar oktak im lukkuun epaake doon. Kõn men in, erro kar kakajoore doon ñan kijenmej wõt meñe ear l̦ap nana ilo jikin eo. Ñan waanjoñak, ke ear l̦apl̦o̦k wõt an Kiiñ Ehab nana im jab jim̦we kõm̦m̦an ko an, erro kar aikuj kijenmej.

Kwõnañin ke iioone an armej jab jim̦we aer jerbal ñan kwe? Elõñ iaad jej iioone men in. Ñe kwõnaaj m̦õttaik juon eo ej yokwe Anij, men in enaaj jipañ eok ñan kijenmej wõt. Joñak eo an Ilaija kõn tiljek emaroñ jipañ eok ñe kwõj iioone an armej ro jab jim̦we aer jerbal im kõm̦m̦an ñan kwe.

Ear l̦ap an Ilaija im Ilaisha jipañ armej ro bwe ren bar epaake Jeova. Alikkar bwe erro kar tõl im  katakin ri kanaan ro jet. Tokãlik, Jeova ear bar lel̦o̦k juon jerbal ñan Ilaija. Ear ba: “Kwõn jutak, kwõn wanlal̦l̦o̦k in wõnm̦ae Ehab kiiñ in Israel.” (1 Kiiñ 21:18) Etke, ta eo Ehab ear kõm̦m̦ane?

Eto an kar Kiiñ Ehab jum̦ae, im ej make wõt nanatata jãn aolep kiiñ in kar Israel. Etke jejaam̦ ba men in? Kõnke ear pãleek Jezebel, ear kõm̦m̦an an ajeeded kabuñ ñan Beal ilo jikin eo, im ear bareinwõt kabuñ ñan anij in ewaan. (1 Kiiñ 16:31-33, UBS) Ta jet iaan men ko armej ro rekõn kõm̦m̦ani ñe rej kabuñ ñan Beal? Ilo iien kwõjkwõj ko aer rej babu ippãn doon bwe ren neji im orl̦o̦k im rej mour in l̦õñ im katok kõn ajri ro nejier. Ehab ear jab bar pokake Jeova m̦oktal̦o̦k ke ear ba en m̦ane kiiñ eo an Siria etan Ben-hedad. Unin an kar jab m̦ane kõnke ear kõn̦aan m̦weiiel̦o̦k. (1 Kiiñ, jebta 20) Kiiõ ear l̦apl̦o̦k an Ehab im Jezebel kũbbon̦ im lãj.

Ewõr ruo m̦õn Ehab em̦ relukkuun kilep, juon ilo Sameria im juon ilo Jezriel, ijo me 23 m̦ail̦ ettol̦o̦kin jãn Sameria. Iturin m̦weo im̦õn ilo Jezriel, ewõr juon jikin kallib in grep me elukkuun kõn̦aan bõke ak ej an juon em̦m̦aan etan Nebot. Ehab ear kũrl̦o̦k Nebot im kajjioñ in wiaiki jikin kallib eo jãn e. Bõtab, Nebot ear ba: ‘Ekkar ñan Jeova, en ettol̦o̦k jãn eõ bwe in lewaj l̦ãm̦oran eo aõ jãn ro jim̦m̦aõ.’ (1 Kiiñ 21:3) Etke Nebot ear ba men in, ej ke kõn an jaje kõttãiki? Ej ke bwe ejjab kea ñe ewal̦o̦k jorrããn? Elõñ armej rej l̦õmn̦ak rot in kõn Nebot. Ak ilo m̦ool, unin an Nebot jab kõn̦aan wiakake ej kõnke ej l̦oore Kien Jeova. Kien eo ear kamoik an jabdewõt Ri Israel aje ak wiakake bwidej ko aer kõnke ej aer jolõt. (Livitikõs 25:23-28, UBS) Ear kajoor tõmak eo an Nebot im ear juon eo eperan. Etke jej ba men in? Kõnke ear jel̦ã bwe enaaj pãd ilo kauwõtata kõn men eo ear kõm̦m̦ane ñan Ehab. Bõtab, ear kaorõkl̦o̦k an pokake Kien eo an Anij.

Ehab ear jab kõn̦aan l̦oore Kien eo an Jeova. Ear ro̦o̦l ñan m̦weo im̦õn im el̦ap an kar “eddo bũruon im illu” kõn an kar jab po kõn̦aan eo an. Baibõl̦ ej ba bwe “ear babu ioon peet eo an, im ear ukotl̦o̦k mejãn, im ear m̦akoko in m̦õñã.” (1 Kiiñ 21:4) Ke Jezebel ej lo an l̦eo ippãn kakõleiki ãinwõt ajri, ear m̦õkaj in pukot kilen bwe en tõprak kõn̦aan eo an. Joñan ear ejjel̦o̦k ruõn baam̦le eo an Nebot ak Jezebel ear bar pepe in kajorrããn er.

Ñe jej riiti bwebwenatoun jerbal nana ko an Jezebel, eitok wõt bwe jen bwilõñ kõn joñan an liin lãj im nana. Jezebel ejel̦ã bwe ekkar ñan Kien eo an Anij, ej aikuj wõr ruo rũkam̦ool ñan an juon liaakel̦o̦k bar juon armej. (Duteronomi 19:15, UBS) Innem, ear je juon lõta ñan em̦m̦aan ro reutiej ilo Jezriel ilo etan Ehab. Ear ba ren pukot ruo em̦m̦aan ñan riab im n̦aruon Nebot im ba ej kananaik kiiñ eo im ba pata n̦ae etan Anij. On̦ean ba pata n̦ae Anij ej mej. Pepe in an Jezebel ear tõprak. L̦õm̦aro ruo rar kõjerbale er rar kariab Nebot im kar kade ñan mej. Ejjab Nebot wõt ear mej ak bar l̦õm̦aro nejin. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) (1 Kiiñ 21:5-14; Livitikõs 24:16;  2 Kiiñ 9:26) Ear ãinwõt ñe Jezebel eo ej bõran baam̦le kõnke Ehab ear kõtl̦o̦k an kõm̦m̦an jabdewõt men ekõn̦aan im ko̦kkure armej ro ejjel̦o̦k rueer.

Ke Jeova ear kwal̦o̦k ñan Ilaija kõn men ko kiiñ eo im lio pãleen rar kõm̦m̦ani, kar ta eñjake eo an Ilaija? Elukkuun kabũrom̦õjm̦õj ñe armej ro renana rej kajorrããn ro ejjel̦o̦k rueer. (Sam 73:3-5, 12, 13) Elukkuun lõñ jerbal ko rejjab jim̦we ilo raan kein. Jet iien ruutiej ro an kabuñ rej ãindein ñan ro jet. Bõtab, katak in emaroñ kaenõm̦m̦an kõj. Baibõl̦ ej ba bwe Jeova ej loe aolep men. (Hibru 4:13) Im ta eo ej kõm̦m̦ane ñe ej loe men kein renana?

Jeova ear jilkinl̦o̦k Ilaija ñan ippãn Ehab. Anij ear ba ñan Ilaija im ba: “Lo, ej ilo jikin kallib in grep an Nebot.” (1 Kiiñ 21:18) Ke Jezebel ear ba ñan Ehab bwe an kiiõ jikin kallib in grep eo, ear jab bar pãd ak em̦õkaj im jutak in tõn lale. Ejjel̦o̦k an Ehab l̦õmn̦ak ke Jeova ear loe aolep men ko rar wal̦o̦k. Ehab ej baj etetal wõt im alwõje jikin kallib eo im l̦õmn̦ak kõn joñan an naaj bõk jeraam̦m̦an jãne ak Ilaija ejãdetok. Men in ear kõm̦m̦an an Ehab illu im kũtõtõ. Joñan ear ba naan kein: “Kwaar lo eõ ke, O aõ ri kõjdat?”​—1 Kiiñ 21:20, NW.

Naan ko an Ehab rar kaalikkar an bwebwe. Kein kajuon, ear ba ñan Ilaija, “Kwaar lo eõ ke.” Naan kein rej kwal̦o̦k an jab l̦õmn̦ak kõn Jeova. Etto wõt ke Jeova ear “lo” an Ehab kõjerbal maroñ eo an ioon armej ro ilo jab jim̦we. Ear bar loe bwe em̦õn̦õn̦õ kõn men ko rar wal̦o̦k jãn pepe eo enana an Jezebel. Anij ear loe bũruon Ehab bwe el̦ap an kaorõkl̦o̦k m̦weiuk, enana an jerbal, im ejjel̦o̦k tũriam̦o. Kein karuo, ear ba ñan Ilaija im ba, “O aõ ri kõjdat.” Ehab ekaalikkar an dike Ilaija, ri karejar eo an Jeova Anij me emaroñ kar jipañ e bwe en oktak m̦okta jãn an iioon jorrããn.

Ta ko jemaroñ katak jãn Ehab? Jej aikuj keememej bwe Jeova ej lo men otemjej jej kõm̦m̦ani. Jeova ej ãinwõt juon Jemãn eo ej yokwe ajri ro nejin. Kõn men in, ñe ej lo an juon jebwãbwe jãn ial̦ eo ejim̦we, elukkuun kõn̦aan jipañ e bwe en̦ oktak. Jeova ej jipañ kõj ikijjeen an kõjerbal ri karejar ro an retiljek rainin, me rej ãinwõt Ilaija ilo aer lel̦o̦k naan ko an Anij ñan armej ro. Bareinwõt, jej katak bwe ejjab jim̦we ñan ad  dike ri karejar ro an Anij me ej kõjerbal er.​—Sam 141:5.

L̦õmn̦ak m̦õk kõn uwaak eo an Ilaija ñan kar Ehab, ear ba: “Em̦õj aõ lo eok.” Mel̦el̦ein bwe ejel̦ã kain armej rot Ehab. Ear juon ri ko̦o̦t, juon eo elãj, im ri jum̦ae Jeova Anij. Ilo an kar Ilaija ba naan kein men in ej kwal̦o̦k an kar peran! Ear bar ba ñan Ehab kõn men eo Anij enaaj kõm̦m̦ane ñan e. Jeova ear loi aolep men ko renana baam̦le eo an Ehab rar kajeededi im kapoiki armej ro kaki. Innem, Ilaija ear ba ñan e bwe Anij enaaj ‘kanooj tile’ ak m̦ane aolepen baam̦le eo an, ekoba Jezebel.​—1 Kiiñ 21:20-26.

Ilaija ear jel̦ã bwe ñe armej rej kõm̦m̦ani men ko rejjab jim̦we, Jeova enaaj baj kajeik wõt er. Elõñ armej ilo raan kein rejjab tõmak men in. Bõtab, Baibõl̦ ej kakeememej kõj bwe Jeova ej lo aolep men ko rej wal̦o̦k im enaaj kajim̦wi ilo iien eo em̦õj an kajejjete. Naan ko an rej kaalikkar bwe m̦õttan jidik enaaj jol̦o̦k aolep men ko renana. (Sam 37:10, 11) Bõlen kwõmaroñ l̦õmn̦ak im ba, ‘Ñe Anij ej ba bwe enaaj kajeik ro rej kõm̦m̦ani men ko renana, jet iien ej ke bar kwal̦o̦k tũriam̦o ñan er?’

Ilaija emaroñ kar bwilõñ kõn men eo Ehab ear kõm̦m̦ane ke Ehab ear roñ ta eo Jeova enaaj kõm̦m̦ane ñan e. Baibõl̦ ej ba: “Ke Ehab ear roñjake naan kein, ear kekõl nuknuk ko an, im kõn̦ak nuknuk ekilep iden, im jitlo̦k, im babu ilo nuknuk ekilep iden, im ear eddo bũruon.” (1 Kiiñ 21:27) Ehab ear ke m̦ool in ukel̦o̦k im oktak?

Jejel̦ã bwe ewõr jet oktak ko Ehab ear kõm̦m̦ani. Juon iaaer ej ilo an kar kõttãik e, juon men me epen ñan an juon eo ekabbil im utiej bũruon kõm̦m̦ane. Ear ke m̦ool in ukel̦o̦k im oktak? Eokwe jen keidi Kiiñ Ehab im Kiiñ Manassa, juon eo ebar nana men ko ear kõm̦m̦ani. Ke Jeova ear kaje Manassa, ear kõttãik e im kajjitõk jipañ jãn Jeova. Joñan ear kõm̦m̦an oktak ilo mour eo an ilo an kar jol̦o̦k aolep ekjab ko ear kajutaki. Manassa ear bar kate ñan karejar ñan Jeova, im ejjab baj men in wõt ak ear jipañ armej ro bwe ren bar oktak im karejar ñan Jeova. (2 Kronikel 33:1-17) Ear ke bar ãindein an Ehab ukel̦o̦k? Ekabũrom̦õjm̦õj bwe ear jab.

Jeova ear ke lo an Ehab kwal̦o̦k an bũrom̦õj? Jeova ear ba ñan Ilaija: “Kwõj lo ekõjkan Ehab ej kõttãik e im̦aõ ke? Kõn an make kõttãik e im̦aõ, Ijãmin bõktok nana eo ilo raan ko an; a ilo raan ko an l̦eo nejin.” (1 Kiiñ 21:29) Jeova ear ke jol̦o̦k an Ehab bõd? Ear jab. Ro wõt em̦ool aer ukel̦o̦k, Jeova ej jol̦o̦k aer bõd. (Ezekiel 33:14-16) Bõtab, ewõr joñan an kar Ehab ukel̦o̦k, kõn men in ewõr joñan an kar Jeova kwal̦o̦k tũriam̦o ñan e. Ewi wãween? Ilo an kar jab loe an baam̦le eo an jorrããn.

Jeova ear jab ukot an naan ke ear ba enaaj kaje Ehab. Jeova ear kajjitõk ippãn enjel̦ ro kõn wãween remaroñ m̦on̦e Ehab bwe en etal in tarin̦ae bwe en mej. Tokãlik, ear jejjet an kar Jeova ba bwe enaaj kajeik Ehab. Ke Ehab ear etal im tarin̦ae, ear jorrããn im to̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin ke ear uwe ilo jariot eo waan im ko. Baibõl̦ ej kwal̦o̦k ilo tipdikin ta eo ear wal̦o̦k. Ej ba bwe ke rar kwal̦e jariot eo waan jãn bõtõktõkin, jet kidu rar itok im dam̦wiji bõtõktõk ko. Ke ear wal̦o̦k men in, ear jejjet naan ko an Jeova me Ilaija ear ba ñan Ehab. Ear ba: “Ilo jikin eo kidu rorror rar dam̦wiji bõtõktõkin Nebot, kidu rorror renaaj dam̦wiji bõtõktõkũm̦.”​—1 Kiiñ 21:19; 22:19-22, 34-38.

Men eo ear wal̦o̦k ãliktata ñan Ehab ear kakeememej Ilaija, Ilaisha, im ri karejar ro jet retiljek an Anij kõn juon men. Ta in? Bwe Jeova ear jab mel̦o̦kl̦o̦k an kar Nebot kwal̦o̦k an tõmak im peran. Jeova enaaj baj kajeik wõt ro renana ilo iien eo em̦õj an karõke, meñe emaroñ m̦õkaj ak rum̦wij. Bareinwõt, ñe ekkar, enaaj kwal̦o̦k tũriam̦o ilo an ekajet. (Bõnbõn 14:18) El̦ap an kar Ilaija katak jãn men in im ear kijenmej wõt ium̦win elõñ iiõ ko jekdo̦o̦n ñe elukkuun nana kiiñ eo! Em̦õj ke an ro jet nana aer jerbal ñan kwe? Kwõlukkuun ke kõn̦aan bwe Anij en jol̦o̦k nana? Eokwe, kwõmaroñ l̦oore joñak eo an Ilaija. Ikijjeen ri jipañ eo etiljek Ilaisha, Ilaija ear maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo an kwal̦o̦k kõn ennaan eo an Anij im kijenmej wõt meñe ear iioon jerbal ko rejjab jim̦we.