Skip to content

IVINGAAZWA ULUPWA

Ningacita Uli Ndi Cakuti Umwanane Yakumucuzya Uku Yauze?

Ningacita Uli Ndi Cakuti Umwanane Yakumucuzya Uku Yauze?

 Umwaninu umulumendo wamunena wati yakumucuzya uku sukulu. Mungacita uli? Uzye mungapatikizya ya mwalimu ukufulula akucuzya umwaninu? Uzye mungasambilizya umwaninu ukuti aswilizyamo akumucuzya? Lino mutatala mwapingulapo vino mulinzile ukucita, tale elenganyini pa visinka ivikalanda pa kucuzya. *

 I vyani vino ndizile ukumanya pa kucuzya?

 Uzye ukucuzya kwaya uli? U kutwalilila ukuma umuntu wino yakucuzya nu kumulenga acula sana na melenganyo. Fwandi asi intusi zyonsi nanti ukukanya konsi ukukaya u kucuzya.

 Umulandu uno cacindamila ukumanya vino ukucuzya kwaya: Antu yamwi yakaomvya izwi lyakuti “ukucuzya” ukulozya uku vintu vyonsi iviipe vino antu yakacitila yauze asi mulandu vintu vivyo i vikulu nanti ivinono. Ukutemwa ukwingilamo umu milandu ya yana nu kukomya umulandu lyonsi cingalenga umwaninu ukukanasambilila ivya kumala intanzi umwineco nanti i cakuti avino alinzile ukucita umu umi wakwe onsi.

 Icisinte ca muli Baibo: “Mutasoka zuwa.”—Kasambilizya 7:9.

 Icisinka icicindame: Nanti icakuti insita zimwi vimwi ndi vyacitika cikalondekwa ukuti mwingilemo, nomba insita zimwi zyene cingazwilizya umwaninu ukumanya ivyakucimvya intazi ni vya kupanga umutende na antu yauze.—Kolose 3:13.

 Mungacita uli ndi cakuti umwaninu walanda ukuti yakumucuzya sana?

 Uzye ningazwilizya uli umwanane?

  •   Mwateeka umwenzo lino mukuvwa vino umwaninu akulanda. Mwaezya ukumanya (1) ivikucitika na (2) umulandu uno auze yakumucuzizya. Mutalinzile ukusondwelela lino mutali mumanye ivisinka vyonsi. Muyuzye mweineco muti, ‘uzye kuli na vyuze ivikulenga yamucuzya?’ Pakuti mumanye vyonsi ivyacitike mulinzile ukulanda na ya mwalimu ya mwaninu nanti avyazi ya mwana wino akucuzya umwaninu.

     Icisinte ca muli Baibo: “Umuntu wino akatolelela zuwa lino atatala uvwa, akalangizya sile uwelewele wakwe nu kuiletela insonyi.”—Mapinda 18:13.

  •   Ndi cakuti umwaninu yakumucuzya, mulinzile ukumwazwa ukumanya ukuti vino akucita ndi yamucuzya nanti vino akulanda vingalenga ivintu ukuzipa nanti ukwipilako. Baibo ikaati: “Ukwasuka luse luse kukamala icipyu, lelo akasa kakakatusya ukali.” (Mapinda 15:1) Ukulanda sile icisinka ukuswilizya uyi pa uyi kungalenga ivintu ukwipilako, kungalenga yamucuzya sana ukucila ukucefyako.

     Icisinte ca muli Baibo: “Mutawezezyanya viipe nanti ntipu.”—1 Petulo 3:9.

  •   Londolwelini umwaninu ukuti ukukanawezezya uyi pa uyi cisikupiliula ukuti wasisita. Lelo cingalenga akwate amaka pa mulandu wakuti wakana ukutungululwa nu muntu muze. Nupya ndi wacita vivyo ala wacimvya akumucuzya ukwaula ukumuuma.

     TCacindama sana umwaninu ukwiusya vivyo ndi cakuti yakumuzya ukuomvya kompyuta. Ukutandika ukwasuka yano yakumucuzya pa intaneti kungalenga sile akumucuzya yatwalilile kumucuzya nupya kungalenga umwaninu nawe kwene aakacuzya auze. Pa mulandu wakwe cico, insita zimwi ukwasuka ningo kungamuletelela, pano ukwasuka kuko kungalenga akucuzya umuze ukuvwa uyi nu kulenga umwaninu ukutungulula umuze.

     Icisinte ca muli Baibo: “Ukwaula inkwi, umoto ukazima. Apasi ukwakwa nu lwete kwene lusiyapo.”—Mapinda 26:20.

  •   Insita zimwi, umwaninu angataluka antu nanti incende ivingalenga yamucuzya. Ndi cakuti watamanya kuno umuntu umwi nanti iumba limwi lili, angataluka intazi ndi cakuti wapita inzila yuze.

     Icisinte ca muli Baibo: “Umuntu wa mano akacevya uzanzo ungamuzana nu kuutuka autuka, lelo iciwelewele cene cikaitwala sile umu mazanzo.”—Mapinda 22:3.

Limwi mungalanzyanya na ya mwalimu nanti avyazi ya mwana wino akucuzya umuze

 EZYINI UKUCITA VII: Azwilizyini umwana winu ukwelenganya sana pa visuma ni viipe ivingacitika ndi cakuti ivili apisika vyacitika. Katulangilile:

  •  I vyani limwi ivingacitika ndi cakuti wakana ukwasuka wino akumucuzya?

  •  I vyani vingacitika ndi cakuti walanda na maka ukunena akumuzya ukuta vino akucita?

  •  I vyani vingacitika ndi cakuti wanena akalamba iisukulu pali wino akumucuzya?

  •  Uzye ukuya na ucuza na wino akumucuzya nanti ukuya ni cikuuku kungamwazwa?

 Asi mulandu yakumucuzya akulola nako nanti yakuomvya intaneti, ukucuzya konsi kukapusana. Fwandi mulinzile ukuombela pamwi nu mwaninu ukuzana ivyakucita pakuti mucimvye intazi iyo. Lekini asininkizye ukuti mulamutungilila mpaka intazi iyo ikasile.

 Icisinte ca muli Baibo: “Cuza, umukundwe insita ili yonsi. Uwina nao uwacani fwandi ndi cakuti asi wakuculila pamwi?”—Mapinda 17:17.

^ Nanti icakuti umu cipande ci tumalandanga pa mwana umulumendo, ivisinte ivilimo vingaomba nu ku ana akazyana kwene.