I Vyani Vino Baibo Yalanda pa Kufunga Ukulya?

LIZYINI

Vino Baibo Yalandapo

Umu nsita zino Baibo yalembwanga, ukufunga ukulya kwazumiliziwe ndi cakuti antu aacitanga vivyo yaali nu ufumacumi. Nomba ndi yaali na ukaitemwe pa kucita vivyo, Leza wasokanga sana. Ukuya kwene, Baibo itazumilizya nanti ukukaanya ukufunga ukulya ndakai.

I vyani ivyalenganga antu yamwi alembwa muli Baibo yafunga ukulya?

Yalondanga Leza ayazwe nu kuyatungulula. Antu aayanga uku Yelusalemu yafunganga ukulya pakuti yalange ukuti yaali afumacumi lino yakulenga kuli Leza ukuti ayazwe. (Ezila 8:21-23) Insita zimwi Paulo na Banaba yafunganga ukulya pa kusonta ya eluda umu vilongano.—Milimo 14:23.
Yalondanga ukwika sana mano uku kucita ukulonda kwakwe Leza. Pa cisila ca kuwatiziwa, Yesu wafunzile ukulya pa manda 40 pakuti aipekanye ukucita ukulonda kwakwe Leza umu nsita ino wali nu kuomba umulimo wa kusimikila.—Luka 4:1, 2.
Yalondanga ukulanga ukulapila uku maifyo ya mpiti. Ukupitila muli kasema Yoweli, Leza wanenyile aina Izlaeli ataali na ucisinka ati: “Welini kunondi nu mwenzo winu onsi, ale mwatimufunga ukulya nu kuponya aminsozi, nga nu kuililila ulanda ulanda.”—Yoweli 2:12-15.
Yacitanga vivyo pa wanda wa kufuuta Maifyo. Umu Masunde yano Leza wapeezile aina Izlaeli mwali ni sunde lya kufunga ukulya pa Wanda wa Kufuta Maifyo cila mwaka. a (Aina Levi 16:29-31) Kufunga ukulya kwali sile ningo pa cakucitika cii pano kwalenganga aina Izlaeli yaiusya ukuti yataali amalilike nupya yalondekwanga ukwelelwa maifyo kuli Leza.

Uzye a lilaci lino ukufunga ukulya kutanga kulondekwe?

Ndi cakuti umwi akulonda sile ukuzanzya antu. Yesu walanzile ukuti ukufunga ukulya kuli ya kapepa kulinzile ukuya u kwa muntu wenga pa lwakwe nupya ilyasi lilyo lilinzile ukuya pakasi ka muntu wenga na Leza.—Mateo 6:16-18.
Ndi cakuti umwi akulonda ukuloleka kwati u mololoke. Ukufunga ukulya kusilenga umuntu ukuluta yauze umu miyele isuma nanti muli ukapepa.—Luka 18:9-14.
Ndi cakuti umwi akulonda maifyo yano wacitiile uku mufulo yelelwe. (Ezaya 58:3, 4) Leza wazumilanga sile ukufunga ukulya ukwa yantu ya cuvwila nupya aalapilanga umu ufumacumi pa maifyo yano yacisile.
Ndi cakuti umwi akulonda sile ukukonka ulutambi lwa mipepele. (Ezaya 58:5-7) Mu vya musango uu, Leza waya wa muvyazi aakasoka ndi cakuti ana yakwe yakulanga ukutemwa kuli aliwe pa mulandu sile uwakuti avino yalinzile ukucita.

Uzye ukufunga ukulya kukalondekwa uku Ina Klistu?

Awe. Leza walondanga aina Izlaeli ukufunga ukulya pa Wanda wa Kufuuta Maifyo, nomba wafumizyeko isunde lii lino Yesu wizile afuuta maifyo ya yantu aakalapila umu cumi. (Ayebulai 9:24-26; 1 Petulo 3:18) Aina Klistu yasitungululwa na Masunde Yakwe Mose, aalimo nu kuvwila isunde lya pa Wanda wa Kufuuta Maifyo. (Loma 10:4; Kolose 2:13, 14) Fwandi Umwina Klistu wensi pa lwakwe angaipingwila ndi cakuti angatemwa ukufunga ukulya nanti foo.—Loma 14:1-4.

Aina Klistu yamanya ukuti ukufunga ukulya asi ali cintu cino yalinzile ukusumbako sana mano. Baibo isilanda ukuti ukufunga ukulya kungalenga umuntu ukuya ni nsansa. Lelo, ukupepa kwa Ina Klistu ya cumi kwene kukalenga yaye nu luzango, pano kukalanga vino Yeova, ‘Leza wa nsansa’ waya.—1 Timoti 1:11; Kasambilizya 3:12, 13; Galatiya 5:22.

Antu yakalanda ivya ufi pali vino Baibo ikalanda pa kufunga ukulya

Ivya ufi: Yakati mutumwa Paulo wakomelizye Aina Klistu atwalane ukufunga ukulya.—1 Kolinto 7:5, King James Version.

Icisinka: Ivyalembwa vya mpiti umwaya mazwi amuli Baibo vitalumbulapo ukufunga ukulya pali 1 Kolinto 7:5. b Fwandi, antu aakopololanga Baibo a isilepo ukufunga ukulya pa cikomo cii, na pali Mateo 17:21; Mako 9:29: Milimo 10:30. Mabaibo aingi aasenulwa ndakai mutaaya amazwi kwene yaa aakaloleka kwati acumi fwandi foo.

Ivya ufi: Aina Klistu yalinzile ukufunga ukulya pa kwiusya amanda 40 yano Yesu wafunzile ukulya umu lwanga pa cisila ca kuwatiziwa.

Icisinka: Yesu ataalanzilepo ukuti tufwile ukufunga ukulya umunzila ya musango uwo, nupya kutaaya pano Malembelo yalandapo ukuti Aina Klistu ya kutandikilako yafunganga ukulya umu nzila iyo. c

Ivya ufi: Aina Klistu yalinzile ukufunga ukulya lino yakwiusya imfwa yakwe Yesu.

Icisinka: Yesu ataanenyilepo asambi yakwe ukuti yafunga ukulya pa kwiusya imfwa yakwe. (Luka 22:14-18) Nanti icakuti Yesu walanzile ukuti asambi yakwe yaali nu kufunga ukulya ndi wafwa, atiimike isunde lelo walanzile sile pali vino vyali nu kucitika. (Mateo 9:15) Baibo yalanzile ukuti Aina Klistu aali ni nzala yalondekwanga ukulya ukumwao lino yatatala yaya umu kwiusya imfwa yakwe Yesu.—1 Kolinto 11:33, 34.

a Leza wanenyile aina Izlaeli ati: “Mulinzile ukuicuzya mweisikulu,” nanti “ukucuzya umi winu,” pa Wanda wa Kufuuta Maifyo. (Aina Levi 16:29, 31; King James Version) Amazwi kwene yaa yamanyikwa ukuti yalozyanga uku kufunga ukulya. (Ezaya 58:3) Fwandi, muli Baibo wa Contemporary English Version mwene pa cikomo cii paaya mazwi yakuti: “Mufwile ukwikala ukwaula ukulya pakuti mulange ulanda pa maifyo inu.”

b Lolini ibuku lyakuti A Textual Commentary on Greek New Testament, by Bruce M. Metzger, Third Edition, ifwa 554.

c Ukulozya uku lutambi lwa kufunga ukulya ukwa manda 40, ibuku lyakuti New Catholic Encyclopedia likalanda ukuti: “Umu myaka 300 iya kutandikilapo, ukufunga ukulya ukwa kupekanyizizya ukutuutuluka kwakwe Yesu kutaapitililanga pa mulungu onga; kwayanga ukufunga ukulya pa wanda onga nanti yaili. . . . Umuku wa kutandikilako pano amanda 40 yalumbwilwe a pa kukomaana kwakwe ya simapepo umu mwaka wakwe 325, nanti icakuti antu yamwi aasambilila sana yakapaazya ukuti umu kulanzyanya ukwaliko kutaali ivya manda yayo 40.”—Second Edition, Volume 8, ifwa 468.