Baibo italandapo uwanda uno Yesu Klistu wavilwe, wakwe na vino mabuku ali pisika yalanda:

•   ““Uwanda wa cumi uno Yesu wavilwe utamanyikwa.”—New Catholic Encyclopedia.

•   ““Uwanda uno Yesu wavilwe utamanyikwa ningo ningo.”—Encyclopedia of Early Christianity.

 Nupya Baibo itakwata ni casuko ca kulungatika ukwiuzyo lyakuti, ‘A lilaci lino Yesu wavilwe?’ yalanda sile pa vintu viili ivyacitike lino Yesu wavilwe ivyalenga antu aingi yalanda ukuti atavilwe pa 25 Dizemba.

Asi cisiku

1.   Ukulembesya. Lino kwasile sile manda anono kuti Yesu avyalwe Kaisale Agusto wapeezile ilamulo ilyakuti “antu yonsi yapendwe.” Umuntu wensi wali nu kulembesya uku “muzi wakwe,” nupya cii calondekwanga ukupita intamfu itali iya kupita mulungu onga nanti ukucilapo. (Luka 2:1-3) Kucita vivyo kwali nu kulenga antu yalipile misonko nu kupekanyizizya akuya uku usilika nupya cintu cii citacitikanga cila nsita umu mwaka, nomba Agusto afwile wasosizye antu yakwe pa mulandu nu kuyapatikizya ukupita intamfu itali umu mpepo.

2.   Imfwele. Ya kacema yali umu mpanga pano ‘yacitanga uluti lwakulolela viteekwa vyao ku nyika usiku.’ (Luka 2:8) Ibuku lyakuti Daily Life in the Time of Jesus likalondolola ukuti imfwele zyayanga umu mpanga “lino kwasyala umulungu kuti kuye Ucilo [ku kusila kwakwe Maaci]” kufika pakasi kakwe Novemba. Lyalondolola nu kuti: “Mu nsita ya cisanya yali mu cisao; nupya pa mulandu ukwene tukasininkizya ukuti vino antu yakazevya Klisimasi umu cisinku asi vya cumi, pano Ilandwe likati ya kacema yali mu mpanga.”

Ku kutandika kwa mvula

 Tungatunganya lino Yesu wavilwe ndi cakuti twapenda ukufuma pano wafwilile pa wanda wa Ucilo pa Nisani 14 ku kutandika kwa mwaka wako 33 C.E ukuya ku cisila. (Yoane 19:14-16) Yesu wali ni myaka 30 lino watandike umulimo wakwe uwa kusimikila uwali nu kusenda imyaka itatu, fwandi wavilwe ku kutandika kwako 2 B.C.E.—Luka 3:23.

 Vino kutaya usininkizyo wa kuti Yesu wavilwe pa 25 Dizemba, u mulandu ci uno yakazevezya Klisimasi pa wanda uu? Ibuku lyakuti Encyclopædia Britannica likalanda ukuti intunguluzi zya mipepele zyausoolwile sile “pakuti uwanda uwo ulingane nu wanda uno aina Loma yazevyanga ‘uwanda wa kuvyalwa kwi lanzi ilitanga licimviwe,” mu nsita ya cisiku. Kulingana ni buku lyakuti The Encyclopedia Americana, aasambilila aingi yakalanda ukuti yacisile vii pakuti “Uwina Klistu uye ucindame ukucila kupepa kwa ufi.”