Elenganyini ukuti umonsi wa ulwi ali pa cifoloma icakulwilamo. Aina Filisti ali pa cifoloma cii yalola icintu cimwi icayaletela ukasu: Aonsi yaili aina Izlaeli, iimilila ku mbalama yuze iya cifoloma. Asilika aina Filisti yazunguka, pano yalola ukuti aonsi yaa yasikutiinya. Aina Filisti yaakweti sana amaka ukuluta aina Izlaeli, aataakweti nanti ivyela vya kuomvya pa kulima, yaakwatanga sile ivyela ndi cakuti yaya yapaangisya ku ina Filisti kwene. Aina Izlaeli yaatakweti ivyanzo vya kuomvya mu ulwi. Nupya icatazileko i cakuti, yaa yali sile aonsi yaili! Nanti icakuti yali aonsi ya ulwi, uzye i vyani vino yali nu kucita? Aina Filisti yayapundilile yati: ‘Mwe izini kuno nupya mumacilola.’—1 Samueli 13:19-23; 14:11, 12.

I cacumi ukuti yamwi yene yaali nu kucilola, nomba asi aina Filisti ali nu kucimvya auze lelo aliyo ayali nu kucilola. Aonsi yaili aina Izlaeli yasimwile nu kwikilila icifoloma, iyalamba ukuya ku mbalama ukwali alwani yao nupya yatandike ukulemela umwamba. Umwamba wali usoloke sana icakuti yatandike ukukwela ala yakusela sile, nomba yatwalilile ukuya, ala yakufwemba amawe ukulungama ukwali alwani yao. (1 Samueli 14:13) Aina Filisti alino yatandike ukulola ukuti umonsi uwatungululanga wasenzile ivyanzo vya ulwi ala uwa kumusendela ivyanzo nawe akumukonka pa nsizi. Nomba uzye antu yaili sile yali nu kuzanza iumba lyonsi ilya yasilika? Uzye umonsi wii wali umupene?

Awe atali umupene; wakweti sana utailo. Izina lyakwe wali a Yonatani, nupya ilyasi lyakwe lyayelako ukuti na Ina Klistu ya ndakai yasambilileko. Nanti icakuti ndakai tusilwako inkondo, tungasambilila ivingi kuli Yonatani pa kuya asipe, acisinka, nu kukanaya na ukaitemwe ivintu ivikalondekwa pakuti tuye nu utailo wa cumi.—Ezaya 2:4; Mateo 26:51, 52.

Pakuti tuvwikisye umulandu uno Yonatani wasipiile ukuya ku yalwani, tulinzile ukumanya inkulilo yakwe. Yonatani wali iyeli lyakwe Saulo, umwene wa kutandikilako uwa ina Izlaeli. Lino Saulo wapasilwe ukuya umwene, Yonatani ala watakula, limwi wali ni myaka 20 nanti ukucilapo. Cikaloleka kwati Yonatani watemwanine sana na isi, uwamunenanga vyonsi vino akulonda ukucita. Mu manda yaaya Yonatani wamanyile ukuti isi wali ataali sile umutali, umusuma nupya umonsi umwi uwa maka sana lelo wamanyile icintu na cuze icicindame sana—wamanyile ukuti isi wali nu utailo nupya wali umuicefye. Yonatani waweni icalenzile ukuti Yeova asoolole Saulo ukuya umwene. Nanti sile a kasema Samueli walanzile ukuti kutali umuntu uwali wakwe Saulo mu mpanga iya!—1 Samueli 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

Yonatani afwile walolanga ukuti i syuko sana ukuombela pamwi na isi mu kulwisya alwani ya yantu yakwe Yeova. Inkondo ziizi zitali wa nkondo izyayako ndakai. Mpiti Yeova wasoolwile uluko lwa ina Izlaeli ukuya ulwa kumwimililako, nupya ilingi lwazanzwanga ni nko izyapepanga ya leza ya ufi. Aina Filisti, apepanga ya leza yayo, wakwe Dagon yezyanga ukutiinya nanti sile ukulovya antu yakwe Yeova asoololwe.

Pa nsita iya, aonsi ali wakwe Yonatani, yamanyile ukuti ukuya ku ulwi kwalanganga ukuti yali acumi kuli Yeova. Nupya Yeova wapolelile sana Yonatani. Lino Saulo watandike sile ukuteeka, wasonsile umwanakwe ukutungulula asilika 1,000, nupya Yonatani wayatungulwile ku kuyazanza iumba lya yasilika aina Filisti ku Geba. Nanti icakuti aonsi yano wali nayo yataakweti ivyanzo vyampomvu, amaka yakwe Yeova yalenzile Yonatani acimvye ulwi. Asilika ya ina Filisti yali aingi cuze nupya yaakweti sana amaka. Asilika yakwe Saulo aingi yuvwile sana intete. Yamwi yapuusile nu kuya fisama, nupya yamwi yatandike nu kuya ku lusansa lwa ina Filisti. Nomba Yonatani wene atatoovwike.—1 Sam. 13:2-7; 14:21.

Pa wanda uno itulandapo papela, Yonatani wapingwilepo ukupita nu wa kumusendela ivyanzo, ukwaula ukuti yamwi yayalole. Lino yayanga yakupalamila ku nkambi ya ina Filisti ku Mikimasyi, Yonatani wasokolwelile uwamusendelanga ivyanzo vino wapanganga ukucita. Yali nu kuyasokoloka ku yasilika aina Filisti. Yalondanga ukuti ndi cakuti aina Filisti yayakatukila lino yali yoili ale yamanya ukuti Yeova amaavwa aomvi yakwe. Uwa kumusendela ivyanzo wazumile, afwile wakomeleziwe na mazwi yano Yonatani walanzile akuti: ‘Kutaya nanti cimwi icingalesya Yeova ukutupeela amaka ya kucimvya, ciye tuvule nanti tucepe.’ (1 Samueli 14:6-10) Uzye walozizye mwi?

Yonatani wamanyile Leza wakwe ningo sana. Wamanyile nu kuti mpiti Yeova wazwanga antu yakwe ukucimvya alwani yao aavuzile sana ukuyaluta. Insita zimwi Yeova waomvyanga nu muntu sile wenga pa kucimvya ulwi. (Yakapingula 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Fwandi Yonatani wamanyile ukuti impendwa, amaka nanti ivyanzo vino aomvi yakwe Leza yaakweti vitali nu kuomba nanti acimwi, ndi yatakweti utailo. Utailo walenzile Yonatani ukuleka Yeova aliwe apingule ndi cakuti wene na kasenda wa vyanzo yangazanza iumba lya yasilika ilya yalwani yao, nupya wasoolwile na cino wali nu kumanyilako ukuti Yeova watamuzumilizya ukuya mu kulwa. Lino wasininkizye ukuti Yeova watamuzumilizya, wapisile ukwaula nu kuvwa intete.

Lolini ivintu viili ivyalangilile ukuti Yonatani wali nu utailo. Ica kutandikilako, wacindike sana Leza wakwe, Yeova. Wamanyile ukuti Leza wa Maka Yonsi asilola pa maka yano umuntu akweti pakuti afikilizye ukulonda kwakwe, lelo Yeova akazangila mu kupaala antunze aakamuombela. (2 Milandu 16:9) Cakwe ciili, Yonatani walolelanga ukuti Yeova amuzumilizye lino atatala wacita cimwi. Ndakai, tusilonda ukuti tulole ivizungusyo kufuma kuli Leza pakuti tumanye ndi cakuti watatuzumilizya ukucita cimwi. Vino twakwata Izwi Lyakwe Leza, Baibo, twakwata vyonsi kwene vino tukalondekwa pa kucita ukulonda kwakwe Leza. (2 Timoti 3:16, 17) Uzye tukawelenga amazwi amuli Baibo lino tutatala twapingulapo ukucita vimwi ivindame? Nga vino cili, ale tukalanga ukuti tukalondesya ukucita vino Leza akalonda ukucila ukucita vino tukulonda sweineco wakwe viivi kwene vino Yonatani wacisile.

Fwandi aonsi yaa yaili, umusilika nu wa kumusendela ivyanzo, yatandike ukukwela umwamba nu kuya ukwali alwani yao. Lino Aina Filisti, ilwike ukuti yali mu uzanzo, yatumile aonsi yao ukuti yakalwe na onsi yaya yaili aile mu nkambi yao. Aina Filisti yatali sile aingi mu mpendwa lelo yakweeti sana na maka, fwandi yali nu kukoma zuwa sana aonsi yaya yaili ayazanzile. Nomba Yonatani wakomozile asilika yao wenga na wenga. Uwa kumusendela ivyanzo nawe ala watankonkamo akuyakomola. Pa nsita sile inono, aonsi yaili yakomile asilika 20! Nupya Yeova wacisile na cuze. Tukawelenga ukuti: ‘Fwandi lyene intete izilema ivita vyonsi ivya ina Filisti ivyali mu nkambi kumwi na vivyo ivyali mu mpanga, na yayo alwisyanga. Umusili nao iwatenta. Leza wacisile ica koofya nupya icakuzunguka.’—1 Samueli 14:15.

Lino Saulo na aonsi yakwe yaali patali, yaweni kuno aina Filisti yavulunganyiziwa, icakuti yatandike nu kukomana aineco yonga. (1 Samueli 14:16, 20) Aina Izlaeli yasifile nu kutandika kutola ivyanzo vya ya alwani yao kwene avino yayakomelako. Yeova walenzile aomvi yakwe ukucimvya uwanda uuwa. Nupya atatala wasenukapo ukufuma pa nsita ziizi. Ndi cakuti twamutaila, wakwe vino Yonatani nu wa kumusendela ivyanzo yacisile, tutalatala tulanguluke pali vino itupingula.—Malaki 3:6; Loma 10:11.

Ulwi uu utalesile ivisuma kuli Saulo wakwe vino cali kuli Yonatani. Saulo wacisile ivintu viipe sana. Wakanyile ukuvwila vino Samueli kasema wakwe Yeova wamunenyile. Wapeezile impolelwa ino kasema nupya uwali umwina Levi, wali nu kupeela. Lino Samueli wizile, wanenyile Saulo ukuti vino wakanyile ukuvwila, uwene wakwe utaali nu kutwalilila. Lyene, lino Saulo watumile aonsi yakwe ku ulwi, watandikilepo ukuyalapisya mulapo ati: “Citipu ciye pa muntu ali wensi uwalya icakulya lino ilanzi litali liwe, nupya lino ntali incite icilanduzi pa anisi yane!”—1 Samueli 13:10-14; 14:24.

Vino Saulo walanzile vyalangilile sile ukuti miyele yakwe yatandike ukwipa. Uzye umuntu uwali umuicefye, nupya uuvwilanga Leza angasenuka aye ni cilumba? Yeova atatazile alandepo ukuti asilika yakwe aaombesyanga nupya aali acenjele yaalinzile ukulapa umulapo uwo. Nga amazwi yano Saulo walanzile akuti ‘mpaka incite icilanduzi pa anisi yane’ uzye yalangililanga ukuti Saulo welenganyanga ukuti ulwi uu wali uwakwe sile? Uzye wilile ukuti umulinganya wakwe Yeova u wali nu kulenga yacimvye asi ukusoka kwakwe Saulo pali vino walondanga ukulandula nanti ukucimvya aalwani yakwe?

Yonatani atamanyile nanti acimwi pa mulapo uno isi walenzile asilika yakwe ukulapa. Vino watonsile sana lino wafumile mu ulwi ukome sana, watozile intuwa yakwe atimpika mu uci alya, nupya papo kwene sile amaka yawezile. Lyene wenga pa onsi ya ulwi wamunenyile pali vino isi walesizye antu ukulya. Yonatani waswike ati: ‘Tata wataleta intazi ikulu pa antu. Si lolini vino nemo natinkwata upemwilo pacisila cakulya utu uci. Si cange cizipe sana antu yaa iyalya ivyakulya vino tupokolwile ku anisi itu! Nupya nga twatitukoma ina Filisti aingi sana ukuluta yano itukoma.’ (1 Samueli 14:25-30) Walungike. Yonatani wali umwana uwali ni cisinka, nomba atazumilizyanga vyonsi sile vino isi wacita nanti vino walanda, nupya cico calenzile yauze yamucindike.

Lino Saulo wamanyile ukuti Yonatani watatama isunde, nalyo kwene atilwike ukuti isunde lyakwe litakwetimo amano. Walanzile ukuti umwanakwe alinzile ukukomwa. Yonatani atapaazizye nanti ukupapata ukuti yamuvwile uluse. Elenganyini pali vii vino waswike. Walanzile ukwaula ni ntete ati: “Apanondi, nupya njiteinye ukufwa.” Nomba nanti ciye vivyo aina Izlaeli yalanzile yati: ‘Uzye Yonatani ali nu kufwa, Yonatani uwatalenga ukuti aina Izlaeli yakululwe apakalamba? Cipelele ukutali! Twalapa umwi zina lyakwe Yeova waumi ukuti ulunyele nanti longa ku mutwe wakwe lusikupona pansi, pano wene waliwacita cii ilelo umu wazwilizyo wakwe Leza.’ I vyani lyene ivyacitike? Saulo waweni ukuti vino walanzile vitaali ningo. Ilyasi likatwalilila ukuti: “Fwandi vili vino antu yapuswisye Yonatani, nu kumukoma yatamukomile foo.”—1 Samueli 14:43-45.

Pa mulandu wa kuti Yonatani wali umusipe, waombesya nupya ataali na ukaitemwe, antu yamutemilwe sana. Lino wali mu uzanzo, miyele yakwe isuma yamupuswisye. Cikazipa sana ndi cakuti tukulanga imiyele isuma cila wanda. Baibo ikatunena ukuti izina lisuma lyazipa sana. (Kasambilizya 7:1) Ndi cakuti tukwezya na maka ukupanga izina lisuma na Yeova wakwe vino Yonatani wacisile, antu yalatemwa imiyele itu.

Asi mulandu na vino Saulo waluvyanyanga, Yonatani wene watwalilile ukuombela isi ni cisinka pa myaka iingi. Mungelenganya pali vino Yonatani uvwile ulanda lino walolanga isi akuya akuta ukuya ni cuvwila nu kutandika ukuya ni cilumba. Imiyele yakwe isi yatwalilile ukwipilako nupya Yonatani ataakweti amaka yakumulesya.

Uwavya wakuliileko lino Yeova wanenyile Saulo ukuya mu kulwa na ina Amaleke, antu aacitanga sana iviipe yano mu manda yakwe Mose, Yeova wanenyile aina Izlaeli ukuti yalinzile ukulovya uluko lonsi. (Kufuma 17:14) Yeova wanenyile Saulo ukonona ivyuma vyonsi ivya ina Amaleke kumwi sile nu mwene wao Agagi. Ukwaula nu kutwisika Yonatani waile ku ulwi na isi nupya Saulo wacimvizye ulwi uu. Nomba Saulo wakanyile ukuvwila Yeova ku mufulo sile, wakanyile ukukoma Agagi, asunga ni vyuma vimwi ivyali nu kononwa alino ni viteekwa. Kasema Samueli walanzile vino Yeova wapingwile pali Saulo ati: ‘Pa mulandu wakuti wemo watukana ukuyela amazwi yakwe Yeova, nawe kwene watakukana ukuya umwene.’—1 Samueli 15:2, 3, 9, 10, 23.

Pataalengile Yeova wafumizye umupasi wakwe uwa muzilo pali Saulo. Vino Yeova watiile ukumwazwa, Saulo watandike ukusokasoka, nupya uvwanga sana intete. Cali kwati Leza wasisizyepo umupasi usuma pali Saulo nu kwikapo umupasi uwipe. (1 Samueli 16:14; 18:10-12) Cifwile ciipile sana Yonatani ukulola isi uwali ni miyele isuma sana watandika ukuya ni miyele iipisye! Nomba nanti ciye vivyo, Yonatani atatazile ate ukuya wa cisinka kuli Yeova. Watungililanga isi apapezile amaka yakwe, nu kulanda sile nawe ukwaula nu kupita mu mbali, nomba watwalilile ukwika amano kuli Isi wa kwi iyulu Yeova, Leza asisenuka.—1 Samueli 19:4, 5.

Uzye mwatala mwalolapo umuntu umwi wino mwatemwa, tuti limwi lupwa winu umupalamisye, watandika ukucita iviipe? Cikawaya sana. Ivyacitikile Yonatani vikatwiusyako amazwi yano kalemba wa masamu walemvile akuti: ‘Tata na mayo limwi yangansya, lelo Yeova alansunga.’ (Masamu 27:10) Yeova waya ni cisinka. Namwe kwene alamusakamala nupya alaya So musuma sana, asi mulandu ni vintu iviipe vino antunze atamalilika yangamucitila nanti ukumutoovola.

Yonatani wamanyile ukuti Yeova walondanga ukupoka Saulo uwene. Uzye Yonatani wacisile uli? Uzye watazile aelenganyapo ukuti nawe angaya umwene? Uzye welenginyepo ukuti angazifya vino isi waluvyanyizye, ukuilanga ukuti wali nu kuya umwene wa cisinka nupya uwa cuvwila? Tutamanya vino welenganyanga, twamanya sile ukuti ndi cakuti welenginyepo vimwi pali vii ale vitaali nu kuomba. Uzye cikupiliula ukuti Yeova watazyezile umonsi wii uwa utailo? Ukupusanako ni myelenganyizizye iyo, Yeova walenzile vino Yonatani wacisile vilembwe muli Baibo pakuti tusambilileko vino tulinzile ukutwalilila ukuya sana ni cisinka kuli ya cuza itu. Ucuza wakwe Yonatani ali uno tulalandapo sana mu cipande icilondelilepo.