Gimomiyo jomoko ketho kendgi en nikech giparo ni timo kamano dhi miyo ngimagi odhi maber e okang’ moro. Moko to gombo ni kik kendgi kethre, en mana ni kendgi kethore nikech nyawadgi oramo mar timo kamano. Kata kamano, chiegni ji duto moseketho kendgi chuth yudo ka ngimagi bedo matek bang’ timo kamano moloyo kaka ne giparo. Kapo ni nyocha eka kend mari oa kethore, inyalo yudo ni mano e chal matekie mogik e ngimani. Omiyo, nyalo bedo gima ber nono puonj mayudore e Muma manyalo konyi nyagori gi pek mabedoe bang’ kend kethore chuth.

Parruok mabedoe nikech chandruoge mag pesa, rito nyithindo, kendo winjo ka in kendi nyalo bedo mapek ahinya kendo paro ma kamago nyalo bedoe kuom kinde. Jasomo moro miluongo ni Judith Wallerstein nowacho ni higni mang’eny bang’ ka kend jomoko osekethore, jomoko pod winjo ni ne ondhoggi kendo nojwang’gi. “Gineno ni ngima odhinegi marach,  giwinjo ka chunygi onyosore, kendo giwinjo ni gin kendgi.”

GIMA NYALO KONYO

• Yie ni ilalo gimoro. Nyalo bedo ni pod ihero kendo igombo bedo gi jaodi ma ne uwerugono. Kata obedo ni winjruoku ne rach, pod inyalo bedo gi lit e chunyi nikech mor ma ne igeno ni ibiro yudo e kend ne ok obedoe. (Ngeche 5:18) Ka iwinjo ka mirima omaki, kik idiri nimar nitie “chieng’ yuak.”—Eklesiastes 3:1, 4.

• Kik ithor bedo kar kendi. Kata kapo ni diher bedo kar kendi mondo iywagi, ok en gima ber bedo kendi kuom kinde malach. (Ngeche 18:1) Sama igoyo mbaka gi osiepeni, wuo kuom gik mabeyo nikech kisiko iywagori kuom gik maricho ma jaodi notimoni, osiepeni nyalo ringi kata ka gik miwachogo gin adier. Kapo ni nitie weche mapek ma nyaka itimie yiero, kwa ng’at migeno mondo okonyi ng’ado paro e yo maber.

• Rit ngimani. Parruok mabedoe bang’ ka kend osekethore hinyo kelo tuoche kaka wich bar masiko kata adundo magwecho mapiyo ahinya. Chiem maber, rie dendi, kendo nind moromo.—Jo Efeso 5:29.

• Gol gige jaodi mamiyo ibedo gi mirima kode to ikan barupe moting’o weche mapek. Kapo ni gik moko kaka piche mag arus miyo ibedo gi mirima, kan-gi mabor chieng’ imigi nyithindi.

• Ked gi paro maok kare. Olga, ma ne oketho kend gi chwore chuth nikech chwore noterore, nowacho kama: “Ne asiko apenjora ni, ‘Ang’o ma dhakono nigo ma an to aongego?’” Mana kaka Olga noduogo ofwenyo bang’e, siko gi paro maok kare nyalo miyo ng’ato obed gi “chuny mool.”—Ngeche 18:14.

  Ji mang’eny oseyudo ni ndiko piny gik ma chandogi konyogi neno weche e yo maler kendo konyogi gayo paro ma gin-go. Kapo ni iyiero mar timo kamano, ndik paro mamoko manyien e bath paro maok kare ma itemo kedogo. (Jo Efeso 4:23) Ne ane ranyisi ariyo:

  Paro machon: An ema ne amiyo jaoda odonjo e timbe terruok.

  Paro manyien: Bedo ni ne arem kuonde moko, ne ok mi jaoda ratiro mar terore.

  Paro machon: Naketho higni mang’eny mag ngimana gi ng’at maok owinjore.

  Paro manyien: Paro kuom gik man nyime biro miyo abed mamor moloyo paro gik mosekalo.

• Kik iket chunyi kuom weche malit ma ji wacho. Samoro osiepe kata wedeni nyalo wacho gi chuny maler weche malit kata maok adier, kaka: ‘Onyalo dhi, onge gima ne okonyigo,’ moko to nyalo wachoni ni: ‘Nyasaye osin gi joma ketho kendgi.’ * Nikech weche ma kamago, Muma puonjo niya: “Kik iket chunyi . . kuom weche duto ma ji wacho.” (Eklesiastes 7:21) Martina, ma ne oyudo higni ariyo osekalo nyaka ne kendne kethre, nowacho kama: “Kar keto pacha kuom weche machwoyo chuny ma ji wacho, atemo neno gik moko kaka Nyasaye nenogi. Paro ma Nyasaye nigo oyombo mag dhano.”—Isaiah 55:8, 9.

• Kwa Nyasaye e lamo. Nyasaye jiwo jotichne mondo ‘oket parruokgi duto kuome,’ to moloyo, sama gin gi chandruok mapek.—1 Petro 5:7.

Juliana, ma ne odak gi jaode kuom higni 11 wacho kama: “Ne asayo chwora ni kik oweya. To kane  oramo ma oketho kendwa, iya ne owang’ kode ahinya kaachiel gi dhako ma ne okawo.” Ji mang’eny ma kendgi kethore chuth siko gi mirima makech gi jaodgi ma ne giwerego kuom higni. Kata kamano, pod nitie gik chunogi wuoyoe kinde ka kinde, to moloyo, ka gin gi nyithindo.

GIMA NYALO KONYO

• Nyis luor e wecheni sama iwuoyo gi jaodi ma ne uweyorugo. Wuo mana kuom gik mochuno e yo ma achiel kachiel kendo kuom kinde machuok. Ji mang’eny oseyudo ni tudruok e yo ma kamano miyo kuwe bedo e kindgi.—Jo Rumi 12:18.

• Weri gi weche machwopo. Ahinya ahinya, sama ineno ka jaodi machon donjore kodi, puonj mar Muma ni “ng’a marito dhoge en ng’a mong’eyo,” konyo ahinya. (Ngeche 17:27) Kapo ni uchako ywaru to iyudo ka tek duoko kuwe, inyalo wacho kama: “We adhi apar ane kuom wachno matin, kae to abiro wuoyo kodi bang’e.”

• Kik iriw wecheni kod mag jaodi machon, kaka weche motudore gi chik, pesa, kod weche thieth.

Maria wacho gima ne otimore matin bang’ ka kendgi nokethore: “Nyara matin ne ywak seche te mochako layo e pien kendo. Nyara maduong’ to ne temo pandona parruok ma ne en-go, kata kamano, ne aneno pogruok kuome.” Gima lit en ni samoro inyalo yudo ni ionge seche kata teko mar konyo nyithindi sama gidwarie moloyo.

GIMA NYALO KONYO

• Jiw nyithindi mondo onyisi kaka giwinjo kata ka mano biro miyo giwuo gi mirima kata ‘girikni gi weche.’—Ayub 6:2, 3.

• Kik imi nyithindo ting’ maok giwinjorego. Kapo ni chunyi chandore to idwaro ng’ama iwuogo, ng’e ni nyiso nyathini pek ma jonyuol romogo ok en gima kare kendo nyalo hinye kata obedo ni nenore ka gima oikore mar konyi. (1 Jo Korintho 13:11) Kik iket nyathini obed osiepni miwachone weche maling’ling’ machandi kata kete obed ni en ema otudo kindu gi jaodi machon.

• Tem keto ngima nyathini obed gi chenro. Ka nyalore, daguru adaga kama ne untie kendo dhiuru nyime gi chenrou mapile, to moloyo, keturu chenro maber mar loso winjruoku gi Nyasaye moriwo somo Muma kod lamo mar joot.—Rapar mar Chik 6:6-9.

Inyalo nyagori maber gi ngima kata bang’ ka kendni osekethore. Melissa, dhako ma ne nie kend kuom higni 16, wacho kama: “Kane kendwa okethore, ne awacho ni, ‘Ne ok adwar ni gima kama otimrena e ngima.’” Kata obedo ni weche ne otimorene kamano, gie sani to omor. Owacho kama: “Kane ang’ado mar weyora gi weche ma ne osekalo, ne achako winjo maber.”