Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bukalenge bua Nzambi nebutuadije kukokesha buloba dîba kayi?

Bukalenge bua Nzambi nebutuadije kukokesha buloba dîba kayi?

Bamue bayidi ba Yezu ba lulamatu bakajinga kumanya tshikondo tshivua Bukalenge bua Nzambi ne bua kutuadija kukokesha. Yezu wakandamuna lukonko luabu, pakambaye ne: kabavua mua kumanya tshikondo tshilelela tshivua Bukalenge ne bua kukokesha pa buloba to. (Bienzedi 1:6, 7) Kadi ukavua mudianjile kubambila ne: pavua bayidi bende bamona malu kampanda masunguluke enzeka musangu umue, bavua ne bua ‘kumanya ne: Bukalenge bua Nzambi bukavua pabuipi’ ne dîba diakutuadijabu kukokesha pa buloba diafiki.​—Luka 21:31.

MMALU KAYI AVUA YEZU MUAMBE NE: AVUA NE BUA KUENZEKA?

Yezu wakamba ne: “Tshisamba netshiluishe tshisamba tshikuabu, bukalenge nebuluishe bukalenge bukuabu. Buloba nebukanke bikole, ne biyole bia nzala ne bipupu bia masama nebienzeke ku muaba ne ku muaba.” (Luka 21:10, 11) Malu onso aa masangisha pamue adi enza tshimanyinu tshinene tshidi tshileja ne: “Bukalenge bua Nzambi [bukadi] pabuipi.” Malu aa akatuku menzeke musangu umue anyi? Adi enzeka pa buloba bujima anyi? Mona bimue bijadiki.

1. MVITA

Mu 1914, mvita yakabudika miaba ya bungi, kunyangayi nsombelu ya bantu ba bungi kupita mvita mikuabu yonso ikavua mienzeke. Bamanyi ba malu a kale batu misangu ya bungi bamba ne: 1914 ntshidimu tshidi bantu kabayi mua kupua muoyo, bualu ke tshidimu tshiakatuadija mvita ya kumpala ya buloba bujima. Mu mvita ayi bakenza mudimu bua musangu wa kumpala ne mashinyi manene a mvita, bombe itu ndeke imatshisha, bingoma bidi bipatula masashi malondangane, ne kapepe ka mulungu ne bintu bikuabu bidi bishipa bantu. Pashishe mu mvita mibidi ya buloba bujima bakapatula bombe nikleere bua musangu wa kumpala. Katshia ku 1914, kutu anu mvita itu yenzeka miaba mishilashilangane, ne bantu miliyo ne miliyo mbafue mu mvita eyi.

2. DIKANKA DIA BULOBA

Mukanda kampanda udi uleja ne: tshidimu tshionso etshi, dikanka dikole menemene dia buloba ditu dienzeka misangu mitue ku 100, “dinyanga bintu bia bungi.” (Britannica Academic) Bena mu Tshibambalu tshia mu Amérique tshia bintu bia mu buloba badi baleja ne: “Bilondeshile malu avuabu bafunde (pamuapa katshia ku 1900), bavua bamone ne: nekuikale kuenzeka dikanka dikole menemene dia buloba misangu mitue ku 16 tshidimu tshionso.” Nansha mudi bamue mua kuela meji ne: buloba kabuena butamba kukanka to, bantu mbapete biamu bimpe bidi bienza bua bamanye mutu buloba bukanka, kadi bulelela budi ne: dikanka dikole dia buloba didi dienzeka pa buloba didi dikebesha ntatu ya bungi ne lufu kupita kuonso eku.

3. BIYOLE BIA NZALA

Mvita, dikosa dia mishiku, ntatu mikole ya malu a mpetu, dibenga kudima bikole, ne dinyanguka dia mivu bitu bikebesha biyole bia nzala pa buloba bujima. Bulongolodi budi butangila malu a biakudia pa buloba budi buleja mu “Luapolo lua 2018” ne: “Bantu miliyo 821 pa buloba bujima badi balala ne nzala ne bakuabu miliyo 124 badi ne nzala ya kavuambu.” Tshidimu tshionso etshi, bana miliyo mitue ku 3 ne bia mu njila badi bafua bua didia dibi. Mu bana bavua bafue mu 2011 pa buloba bujima, bana batue ku 45 pa bana lukama bakafua bua didia dibi.

4. BIPUPU BIA MASAMA

Mukanda kampanda wa Bulongolodi budi butangila malu a makanda a mubidi pa buloba udi uleja ne: “Katshia anu mu 2001, kudi bipupu bikole bia masama bidi bienzeka. Masama a kale bu mudi kolera, bipupu, ne mubidi kapia (fièvre jaune) mmabuele kabidi mu bantu. Makuabu mapiamapia bu mudi disama dikole dia bisulusulu, bimpumpu bikole, masama makole a mieyelu, Ebola, ne maleyaleya a Zika mmabuele pawu.” Tshipupu tshia korona ntshipupu tshidi tshienzeke abidi adi panshi aa. Nansha mudi bena sianse ne badoktere balonge bikole malu a masama, ki mbakokeshe bua kuondopa masama onso to.

5. MUDIMU WA DIYISHA PA BULOBA BUJIMA

Yezu wakaleja bualu bukuabu bua mu tshimanyinu pavuaye muambe ne: “Nebayishe lumu luimpe elu lua Bukalenge pa buloba bujima budi bantu basombele bua luikale bujadiki kudi bisamba bionso, ne pashishe, nshikidilu nealue.” (Matayi 24:14) Padi bena panu batuilangana ne ntatu mikole, bantu bapite pa miliyo 8 ba mu bisamba bionso badi bamanyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi mu matunga 240, mu miakulu mipite pa 1 000. Kabitu bianji kuenzeka nanku mu nsombelu wa bantu to.

TSHIMANYINU ETSHI TSHIDI TSHIUMVUIJA TSHINYI BUETU TUETU?

Malu avua Yezu muleje adi enza tshimanyinu adi akumbana lelu. Bua tshinyi mbimpe kulondesha malu aa? Bualu Yezu wakamba ne: “Panudi numona malu aa enzeka, numanye ne: Bukalenge bua Nzambi budi pabuipi.”​—Luka 21:31.

Mu katupa kîpi emu, Bukalenge ebu nebuenze bua disua dia Nzambi dienzeke pa buloba

Tshimanyinu tshivua Yezu mufile, pamue ne dilondangana dia malu a mu Bible, bidi bituambuluisha bua kumanya ne: Nzambi mmujadike Bukalenge buende mu 1914. a Tshidimu atshi, wakajadika Muanende Yezu Kristo Mukalenge. (Misambu 2:2, 4, 6-9) Mu katupa kîpi emu, Bukalenge bua Nzambi nebukokeshe buloba, nebubutule mbulamatadi yonso ya bana ba bantu, ne nebuvuije buloba Mparadizu bua bantu kusombelapu bua kashidi.

Mu katupa kîpi emu, mêyi avua Yezu mulongeshe mu disambila diende dia tshilejilu a ne: “Bukalenge buebe bulue. Disua diebe dienzeke kabidi pa buloba muomumue ne mu diulu” neakumbane. (Matayi 6:10) Kadi ntshinyi tshidi Bukalenge ebu buenza katshia babujadika mu 1914? Mmalu kayi atudi mua kutekemena ne muoyo kuulu kuulu patuadijabu kukokesha bantu?

a Bua kumanya malu makuabu adi atangila 1914, bala mukanda wa Shala ne muoyo kashidi! mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, mu dilongesha dia 32.