Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ukadi mupitshile matuku anyi udi wakula bua malu atshivua alua?

Ukadi mupitshile matuku anyi udi wakula bua malu atshivua alua?

MALU A SIANSE

BIBLE KI MMUKANDA WA MALU A SIANSE TO, KADI UKAVUA MUAKULE BUA MALU KAMPANDA KUMPALA KUA BANTU KUAMANYA. TUMONE BIMUE BILEJILU.

Diulu ne buloba bidi ne ntuadijilu anyi?

Kumpala bena sianse banene bavua batuishibue bikole ne: kabivua ne ntuadijilu to. Mpindieu badi bitaba mu tshibungi ne: bivua ne ntuadijilu. Bible ukavua muambe bualu ebu patoke katshia konso aku.​—Genese 1:1.

Buloba butu mushindu kayi?

Ku kale bantu ba bungi bavua bela meji ne: buloba budi tshiata. Mu bidimu bia 400 kumpala kua Yezu, bena sianse bena Greke bakamba ne: buloba budi dibulunge. Kadi kumpala menemene kua kuambabu nanku, mu bidimu bia 700 kumpala kua Yezu, Yeshaya umue wa ku bafundi ba Bible ukavua muakule bua “tshijengu tshia buloba,” utela muaku udi mua kumvuija kabidi “dibulunge.”​—Yeshaya 40:22; dimanyisha dia kuinshi kua dibeji.

Diulu dietu edi didi mua kunyanguka anyi?

Aristote, muena sianse muena Greke wa mu bidimu bia 300 kumpala kua Yezu, wakalongesha ne: anu bintu bia pa buloba ki bidi mua kunyanguka, kadi diulu didi ne mitoto edi kadiena mua kushintuluka anyi kunyanguka nansha. Lungenyi elu luakashalaku bidimu bia bungi menemene. Kadi mu bidimu bia 1800, bena sianse bakapatula lungenyi lua dinyanguka dia bintu bia muulu. Lungenyi elu ludi luleja ne: bintu bionso, bia mu diulu anyi bia pa buloba, bidi mua kunyanguka. Lord Kelvin, umue wa ku bena sianse uvua muenze bua lungenyi elu luye kumpala, wakamba ne: Bible udi wakula bua diulu ne buloba wamba ne: “Nebisunsuke bionso anu bu tshilamba.” (Misambu 102:25, 26) Anu mudi Bible ulongesha, Kelvin uvua mutuishibue ne: Nzambi udi mua kuenza bua bifukibua biende kabinyanguki to.​—Muambi 1:4.

Mabulunge bu mudi buloba buetu ebu mmakuate ku tshinyi?

Aristote wakalongesha ne: mabulunge mmabuelakane, edi munda mua dikuabu, edi munda mua dikuabu anu nanku, kuikale mushindu wa kumona adi munda. Buloba buobu budi munkatshi menemene mua onso. Mu bidimu bia 1700 panyima pa Yezu, bena sianse bakavua bitaba lungenyi lua ne: mitoto ne mabulunge kabivua bikudika ku tshintu to. Kadi mbafunde mu mukanda wa Yobo uvuabu bafunde mu bidimu bia 1400 kumpala kua Yezu ne: Mufuki udi “ulembeleja buloba kabuyi bukudika ku tshintu.”​—Yobo 26:7.

MALU A LONDAPU

NANSHA MUDI BIBLE KAYI MUKANDA WA MALU A LONDAPU, UDI NE AMUE MÊYI MANENE ADI ALEJA DIMANYA DISHIDIMUKE DIA MALU A MAKANDA A MUBIDI.

Diteka babedi wabu muaba.

Mikenji ya Mose ivua ilomba bua kumbusha bena nsudi munkatshi mua bantu, kubateka wabu muaba. Anu pavua bipupu binene bienzeke mu bidimu bia pankatshi pa 500 too ne bia 1500 panyima pa Yezu ke pavua baminganga bafike ku ditumikila dîyi dinene edi ditshidibu bangata ne mushinga.​—Lewitiki, nshapita wa 13 ne wa 14.

Kuowa mâyi panyima pa dilenga tshitalu.

Too ne ku ndekelu kua bidimu bia 1800, baminganga batshivua balenga bitalu, pashishe balenga babedi kabayi banji kuowa mâyi ku bianza. Kuenza nunku kuvua kufuishisha bantu ba bungi. Pabi Mikenji ya Mose ivua miambe ne: muntu yonso uvua ulenga tshitalu uvua ulua mukoya. Ivua kabidi ileja ne: bavua ne bua kuowa mâyi bua kudikezula mu nsombelu wa nunku. Ditumikila bilele bia malu abu a ntendelelu adi divua bushuwa dibambuluisha bua kuikala ne makanda a mubidi.​—Nomba 19:11, 19.

Kujibikila bunyawu.

Tshidimu tshionso etshi, bana batue ku binunu 500 badi bafua bua diela munda, nangananga bualu badi pabuipi ne bunyawu budi kabuyi bujibikila bimpe. Mikenji ya Mose ivua yamba ne: bavua ne bua kujibikila bunyawu bua muntu kule ne muaba uvua bantu basombele.​—Dutelonome 23:13.

Tshikondo tshia kutengudibua.

Mikenji ya Nzambi ivua ileja ne: muana wa balume uvua ne bua kutengudibua dituku dia muanda mukulu dia diledibua diende. (Lewitiki 12:3) Mashi a muana mutoke adi mua kukuatakana mu mushindu mukumbane padiye ukumbaja lumingu lumue. Mu bikondo bivuabu bafunda Bible, kumpala kua malu a londapu kulubulukawu, kuindila lumingu lujima kumpala kua kutengula muana kuvua kukuba muana.

Dipetangana pankatshi pa makanda a mu lungenyi ne makanda a mubidi.

Bakebuludi ba malu a londapu ne bena sianse badi bamba ne: kuikala ne disanka, ditekemena, dianyisha, ne kuikala mudiakaje bua kufuilangana luse kudi kuambuluisha muntu bua ikale ne makanda a mubidi. Bible udi wamba ne: “Muoyo wa disanka udi buanga buimpe, kadi lungenyi ludi lushikile ludi lumana bukole bua muntu.”​—Nsumuinu 17:22.