Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

 IULAI LWITABIJO LWABO | YOSEFA

“Lelo Nkalonga Namani ne Buno Bubi Bukatampe Byamwiko Namino?”

“Lelo Nkalonga Namani ne Buno Bubi Bukatampe Byamwiko Namino?”

YOSEFA wafoma na bukomo, pa kwimvwana mwenye wa maluba ne wa mityi mikwabo ya ku mema. Wādi uselelwe na bansunga ba pa tubalwe, pano ke batyibulula misanza ya ku mulupu mukatampe wa Nile. Mona mu ñeni muswelo wenda bantu na bangamedia bakunkuja munonga benda ku kibundi kikwabo kya mu Edipito, abashilula kumona lukongwe ne dikolongwe bilelemba mūlu. Yosefa wavuluka ntanda ya kwabo ku mitenta ya Hebelona, ino pano kadi ku ntanda kalubwanga; ku bula bwa tutwa twa makilometele.

Fwatakanya bampuya badila basambuka ku mikoma ne ku bikuyu. Yosefa kādipo wimvwanije biyampe ludimi lwa bantu’ba. Padi wālongele bukomo bwa kwimvwana’ko tubishima tutyetye nansha misemwa ibala-inga kete. Byādi bimulomba kwifunda. Kyaādi’ko uyukile i amba kakamonepo ntanda yabo monka.

Yosefa wādi ukidi’tu nkasampe—padi wa myaka 17 nansha 18—ino wātenwe na matompo abwanya kuzakaja ne bakulu bavule. Batutu wandi bāimvwanine Yosefa mukao, mwanda wādi muswedibwe na shabo, bākimba’nka ne kumwipaya. Ino na bya dyese, bāmupoteja ku basunga. (Ngalwilo 37:2, 5, 18-28) Pa kupwa kwenda lwendo lwa mayenga, bimweka bu basunga bādi benda bavudila’ko kitatyi kyobādi ke balumba ku bibundi bikatampe kwine kobādi basaka kukapoteja Yosefa ne byabulēme byabo na bei mikande mwa kumwena’mo. Le Yosefa wālongele namani pa makambakano’a kutyina akamulēmenena ne kutyumuna mutyima wandi? Netu dyalelo le tubwanya kulonga namani pa makambakano a mu būmi ne kwepuka akazozeja lwitabijo lwetu? Tudi na bivule bya kwifunda ku kimfwa kya Yosefa.

“YEHOVA WADI NE YOSEFA”

“Ebiya Yosefa waletwa ku Edipito; ino Potifela mudyavita wa Felo, muledi wa balami, mwine Edipito, wamupota ku kuboko kwa bene Ishemele, bo bamuletele monka.” (Ngalwilo 39:1) Mu bino bishima bityetye, mānga ya mu Bible itukwasha tumone muswelo wāfwijibwe bumvu uno nkasampe pa kupotejibwa monka. Wādi’nka bwa kintu kya kupoteja! Fwatakanya Yosefa ulonda mfumwandi mupya, mudyavita mwine Edipito, bapita mu bipito bya mu kibundi kiyule bantu ne bikwe, benda ku njibo kusa kukashikata Yosefa.

Nayo i njibo’ka! Ya muswelo mukwabo yādi keiyukilwe na Yosefa. Wātamine mu kisaka kya badi papa ke badi papa, bādi bashikete mu mapema mobadi bavilukaviluka koku balama luombe lwa mikōko yabo. Kuno kwaiya ko kwādi kushikata Potifela, mpeta mwine Edipito, muntu mutumbe, ku njibo ya katutu. Bafundi ba bintu bya kishiyekulu banena’mba Edipito wa kala wādi wa bumeni, mujokolokwe na madimi, mityi ya mató ne bijiba mumenene mbuba, maba (mbaata, makubwa), ne mityi mikwabo ya mu mema. Mobo amo a bantu ādi majokolokwe na madimi, ne lukungu (kibidi) papita luvula luyampe, madidisha makatampe, byumba bivule, kubadila’mo ne byumba bya kudīla’mo bikata ne mwa kwikala bengidi.

Le Yosefa wātulumwinwe na bino bintu? Bimweka bu kātulumwinwepo nabyo. Mobimwekela kintu kikatampe kyādi kimukambakanya i kwimona bunka. Kādipo uyukile ludimi, muvwadilo,  mwidyangwilo—enka ne mutōtelo wa bene Edipito mwine. Bādi batōta baleza palapala, balonga majende ne maleñanya, kadi bādi bakulupile mu myanda ya bafu ne ya būmi pa kupwa kufwa. Inoko kudi kintu kimo kyākweshe Yosefa aleke kwimona bunka. Nsekununi ya mu Bible itusapwila amba: “Yehova wadi ne Yosefa.” (Ngalwilo 39:2) Na bubine Yosefa wāpungulwidile Leza tonso twaādi nato ku mutyima. Bible unena’mba, “Yehova udi pa bwipi na boba bonso bamwitanga.” (Ñimbo 145:18) I muswelo’ka mukwabo wāfwenene Yosefa kudi Leza?

Uno nkasampe wāpelele kulēmenenwa na milangwe, wēpāna ku mingilo mungya bukomo bwandi. Wālengeja Yehova amwesele, ne kwija mpika Yosefa wāmonwa biyampe na mfumwandi mupya. Potifela wājingulwile amba uno mwingidi wandi nkasampe i mweselwe na Yehova, Leza wa bantu ba Yosefa, ne amba ano madyese o ao alengeja kwikale ntundubuko mu njibo ya uno mwine Edipito. Yosefa wādi wenda umonwa’nka biyampe na Potifela kufika’nka ne byaāpele uno mwanuke mukankamane kutala bintu byonso.—Ngalwilo 39:3-6.

Yosefa wāshile kimfwa kilumbuluke ku bankasampe bengidila Leza dyalelo. Kimfwa, kitatyi kyobadi ku masomo, babwanya kwikala mu bifuko bimo byokebebidile, mudi bintu bya maleñanya bitulumukwa bya ino ntanda ne būmi bubibubi bwampikwa lukulupilo. Shi ubatanwa mu ino ngikadilo, vuluka’mba Yehova kashintyilepo. (Yakoba 1:17) Ne dyalelo dine udi nyeke na boba bamukōkele ne balonga bukomo bwa kumwingidila mu muswelo umusangaja. Wibeselanga bininge, ne abe mwine ukakwesela.

Kadi, ino nsekununi itulombola’mba Yosefa, wādi wenda utama. Uno nkasampe wāikele ke mukulu, kadi amba wādi “mulumbuluke, wa mpala miyampe.” Bino binenwa bilombola amba kyaka kyādi kimutengele, ke-pantu kyabuntu kya buya bwa mpala divule kilengeja muntu atebwe mutyima mu muswelo wampikwa kufwaninwa.

Mukaja Potifela wāmwene amba Yosefa i nkasampe wa kikōkeji

“KAMWIVWENEPO”

Yosefa wādi usenswe kikōkeji; ino mukaja Potifela kādipo usenswe’kyo. Tutanga’mba: “Mukaja mfumwandi wamukomwa Yosefa meso, ino kanena’mba: Lāla nami.” (Ngalwilo 39:7) Le Yosefa wātompele kwitabija byādi bimusakasaka uno mwana-mukaji mujentaila? Bible ketulombwelepo amba Yosefa wādi mushīkwe ku bino bilokoloko bya ngitu bivudile ku bansongwalume, nansha amba uno mwana-mukaji, mufukije ku makasa kadi mpeta ne wa lupusa mu kipango, wādi mubi mpala. Le Yosefa wālangile amba mfumwandi kasapo kuyuka mwanda? Lelo wākokelwe na tumweno twa ku ngitu twaādi wa kupebwa?

 Na bubine, ketuyukilepo byonso byādi bilanga Yosefa. Inoko kudi kilomboji kilombola byādi ku mutyima wandi. I kimweke mu byaālondolwele amba: “Monapo bidi, mfumwami katelepo mutyima ku kidi ne ami mu njibo, kadi watūla byonso byandi monka mu kuboko kwami. Mutupu muno mu njibo muno’mu mukatampe na amiwa, kadi mutupu kyaunjidikile poso’nka abewa kete, mwanda wi wandi mukaji. Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?” (Ngalwilo 39:8, 9) Fwatakanya nsongwalume unena bino binenwa na bukomo. Enka ne kulanga’tu kilongwa kyādi kimukimbila uno mwana-mukaji kulonga, kwādi kumusansa. Mwanda waka?

Yosefa mwine wānene amba mfumwandi wādi umukulupile. Potifela wātūdile bintu byonso bya mu kipango kyandi mu makasa a Yosefa, kwa kubulwa kumujidika nansha kimo, poso enka wandi mukaji. Byādi bikomo Yosefa ōne kino kikulupiji kyobādi bamukulupile! Wāfundwile ino milangwe. Ino kibi mpata kyaādi ushikilwe: i kupya mambo kudi Leza wandi, Yehova. Yosefa wēfundile bivule kudi bambutwile bitala pa mumwena Leza busongi ne makoji. Yehova wālongeje busongi bubajinji, ne kulombola milangwe yandi patōkelela. Mwana-mulume ne mwana-mukaji bādi bafwaninwe kwilamata, ne kwikala ke “ngitu imo.” (Ngalwilo 2:24) Boba batompa kujilula kino kijimba badi mu kyaka kya kwimwena bukalabale bwa Leza. Kimfwa, bantu bādi ke basake kuyata mukaja Abalahama, nkambulula wa Yosefa, ne mukaja Isake, nkambo wa Yosefa, kwāshele patyē bafikilwe na musala. (Ngalwilo 20:1-3; 26:7-11) Bino byonso, Yosefa wēfundile’byo, kadi wādi usaka kwibilonda mu būmi bwandi.

Mukaja Potifela wāpelele kumwimvwana. Leka, fwatakanya uno umpika wa bitupu kupelela uno mwana-mukaji, ne kutela byanena’mba i “bubi bukatampe byamwiko”! Nansha nabya, mwana-mukaji wāpelele pelē. Padi buya ne fyedi byo byālengeje aningile Yosefa kwitabija. Uno mwana-mukaji wālombwele mushipiditu na wa Satana wātompele Yesu. Satana nandi wāmukomenwe, ino pa kyaba kya kuleka, Satana wāmwilaije kufika ne pa “kitatyi kikwabo kifwaninwe.” (Luka 4:13) O mwanda, bantu ba kikōkeji bafwaninwe kusumininwa ne kwimanija. Muno mo mwālongele ne Yosefa. Ke-pantu wāmuningile “mo bukila mo bukila,” ino aye kushinta mpika. Tutanga’mba: “Kamwivwenepo.” (Ngalwilo 39:10) Ino, mukaja Potifela wādi musumininwe’nka kulāla nandi.

Ko kukimba kitatyi kyādi bengidi bonso panja. Wādi uyukile amba Yosefa usa kutwela mwanda wa kwingila. Aye’tu utwela, mwana-mukaji wamukwata. Wamushipila ku mutwelo, ku mfulo kamuzenze amba: “Tulāle!” Yosefa wālonga bukidi. Wēsontomona kwadi, wekusumuna’mo—ino mwana-mukaji wakwata bukidi ku mutwelo wa Yosefa. Nandi washiya mutwelo wandi mu kuboko kwandi. Wānyema!—Ngalwilo 39:11, 12.

Padi kino kibetuvuluja madingi a ku bukomo bwa mushipiditu a mutumibwa Polo a amba: “Nyemai busekese.” (1 Kodinda 6:18) Kino shakyo i kimfwa kyāshile Yosefa ku bene Kidishitu bonso ba bine! Būmi bubwanya kwitufweneja kubwipi na bantu kebalēmekelepo bijila bya Leza bya mu mwikadilo, inoko kino kekitupepo bubinga bwa kulonga bibi byobalonga. Nansha bikale namani, tufwaninwe kunyema.

Yosefa wāsusukīle’mo. Mukaja Potifela wākwete mulangwe wa kujokeja kinongo. Na pano kala wāela lwanji, kaite bengidi bakwabo bādi mu kipango. Kanena’mba Yosefa wadi usaka kulāla nami ku bukomo, ino pa kumona kenemwite, wanyema. Wāshala na mutwelo kailaija mulume wandi ajoke. Potifela pa kujoka, wamupitulukila mu bubela bumo bonka, ne kutopeka mulume amba i kilubo kyandi pa kumuletela uno mweni mwinjibo. Lelo Potifela wālongele’po bika? Tutanga’mba: “Wafuna bulobo byamwiko’tu”! Wāela Yosefa mu kifungo.—Ngalwilo 39:13-20.

“MAULU ANDI BASANSHIJE NE BIKULO”

Ketuyukilepo bivule bya mwādi mwikadile bifungo bya bene Edipito mu oa mafuku. Bafundi ba bintu bya kishiyekulu bātene masala a bifungo byabo—ādi melwe nsakwa ne tubyumba’mo kadi ne bikwabo bya panshi. Mwenda mafuku, Yosefa wātelelela’tu amba i mu “lubao,” kintu kilombola’mba i mudi mfindi fututu kadi mwa lufu. (Ngalwilo 40:15) Mukanda wa Ñimbo ya Mitōto  witulombola’mba Yosefa wāsuswilwe, unena’mba: “Maulu andi basanshije ne bikulo; waelelwe mu nkano ya bilonda.” (Ñimbo 105:17, 18) Kyaba kimo bene Edipito bādi bakuta bakutwa mu bikulo byādi bikutyilwa muntu maboko panyuma mu kongweba; bikwabo byādi na nkano ya byuma mikapite mwishingo. Bine, Yosefa wāsusukile bibi—aye kulonga kibi mpika kyafwaninwe kususwilwa uno muswelo!

Kadi kutwanga nansha difuku dimo kete, kutupu. Nsekununi itulombola’mba Yosefa “wadi monka mu kifungo’mwa.” Wālongele myaka mivule mu kino kifuko kibi! * Kadi Yosefa kādipo uyukile shi ukakutululwa nansha kukutululwa. Le i kika kyākweshe Yosefa aleke kuzoza ne kubulwa lukulupilo mu ano malwa adi difuku dimo, ke mayenga, kupwa ke myeji mulwi?

Nsekununi itupa malondololo a binebine amba: “Yehova wadi na Yosefa wamufwila lusa.” (Ngalwilo 39:21) Kekudipo nsakwa nansha bikulo, nansha lubao, lubwanya kukalakanya buswe bwa Yehova ku bengidi bandi. (Loma 8:38, 39) Tubwanya kufwatakanya musapwila Yosefa Shandi mulunda nandi wa mūlu mu milombelo malwa amutene ne mwatambwila ndoe ne kutūkijibwa mutyima, bitamba’nka kudi “Leza wa kusenga konso.” (2 Kodinda 1:3, 4; Fidipai 4:6, 7) Le i bika bikwabo byālongele Yehova kudi Yosefa? Tutanga’mba “wamutanya biyampe [Yosefa] mu meso a kalama ka kifungo.”

Bimweka bu bakutwa bādi bapebwa mingilo, pano napo Yosefa wāpele Yehova mukenga wa kumwesela. Wādi wingila bininge, ulonga byonso byabwanya ku mwingilo o-onso obādi bamupa, byobi bishele wātūla’byo mu makasa a Yehova. Yosefa pa kweselwa na Yehova, wāikele kukulupilwa ne kulēmekwa, enka na mobyāikadile mu kipango kya Potifela. Tutanga’mba: “Ino kalama ka kifungo wapana ku kuboko kwa Yosefa balamwe badi mu kifungo, ne kyonso kyo balongele monka i Yosefa enka wekilongele. Penepo kalama ka kifungo katadilepo ku kintu kyadi ku kuboko kwandi nansha ku kimo, mwanda Yehova wadi nandi; ne kyokya kyalongele Yosefa, Yehova wekilonga ke kyadyese.” (Ngalwilo 39:22, 23) Bine Yosefa wāsengelwe pa kuyuka’mba Yehova umutele mutyima!

Yosefa wādi wingila bininge mu kifungo, kadi wāpele Yehova mukenga wa kumwesela

Tubwanya kutanwa na myanda ya mu kitulumukila mu būmi, pakwabo twalongelwa myanda na bukondame, ino tukokeja kuboila ñeni ku lwitabijo lwa Yosefa. Shi tushale nyeke pabwipi na Yehova kupityila ku milombelo, kulamata ku mbila yandi, ne kwingila bininge mingilo imusangaja, nabya tukamupa mukenga wa kwitwesela. Yehova wādi ubikīle Yosefa madyese mavule, enka na motusa kukekimwena mu bishinte bilonda’ko bya uno mwanda.

^ mus. 23 Bible ulombola’mba Yosefa wādi na kintu kya myaka 17 nansha 18 paātwelwe mu njibo ya Potifela kadi wāikele’mo kufika’nka ne byatamina’mo—padi mu bula bwa myaka. Pa kutamba mu buloko wādi kadi na myaka 30.—Ngalwilo 37:2; 39:6; 41:46.