EDIYA wēnda utyibuluka Dilungu dya Yodano. Lwādi lwendo lwa mayenga, utamba kulampe ku Lūlu lwa Holeba wenda dya kungala. Wājokela mu Isalela ke papite myaka, wādi ubwanya kumona bintu bishintyile mu ntanda yabo. Mulanga wa kitatyi kilampe wādi ke wenda upwa. Buyo bwādi ke bushilule ne babidimye bādi ke badima. Mupolofeto ye uno wāsangele’ko bidi pa kumona ntanda keidi biyampe, ino kintu kyaādi utele’ko mutyima bininge i bantu. Bādi ke bafwe fwē ku mushipiditu. Byobādi ke batādilwe na butōtyi bwa Bala, Ediya wādi na bintu bivule bya kulonga. *

Kubwipi na kibundi kya Abela-mehola, Ediya wāmwene kibumbo kikatampe kya badima. Kwādi bañombe 24 babidibabidi na lupungu lumo, ne bino bisumpi 12 byādi bityimpula nshi ke mituta inekena. Ino Ediya wādi usaka kwimona na muntu wādi wendeja kisumpi kya mfulo. Ne uno muntu i Edisha, mwine wātongelwe na Yehova bu mpingakani wa Ediya. Ediya wālangile amba udi bunka pa kusaka kukōkela Leza, o mwanda ye uno wāsangele pa kwitana na Edisha.​—1 Balopwe 18:22; 19:14-19.

Le Ediya wāfityilwe pa kupāna biselwa byandi bimo, madyese andi, nansha kupingakanibwa mwenda mafuku? Ketuyukilepo; ino kadi milangwe ya uno muswelo yādi ikokeja ne kumwiya mu ñeni. Ke-pantu, nandi “wādi muntu pamo’nka bwa batwe.” (Yakoba 5:17) Nsekununi ya mu Bible inena’tu amba: “Ediya wapitaila ne kwadi, wamwelapo mutwelo wandi padi.” (1 Balopwe 19:19) Mutwelo wa Ediya​—wādi padi wa kiseba kya mukōko nansha kya mbuji—​wādi uvwalwa bwa mukunkumba ne bu kiyukeno kya kutongwa kwandi na Yehova. Kwela Edisha mutwelo pa kipuji kyandi, kwādi nako na nshintulwilo. Ediya wākōkele na mutyima tō ku musoñanya wa Yehova wa kutonga Edisha bu mpingakani wandi. Ediya wākulupile Leza wandi ne kumukōkela.

Nsongwalume nandi wāloelelwe kukwasha mupolofeto mununu. Edisha kāpingakenepo Ediya kiponka na ponka. Ino na kwityepeja wāingile pamo na Ediya mu kintu kya myaka isamba ne kukwasha mupolofeto mununu, mwenda mafuku Edisha wāyukene bu “yewa wadi upungulula mema pa makasa a Ediya.” (2 Balopwe 3:11) Bine, Ediya wāsengelwe’po kashā pa kwikala na uno muntu ukwasha kadi nkanka! Bano bana-balume babidi kebaijijepo padi kwikala balunda. Bādi bekankamika ne kwikwasha mwa kūminina nansha byobādi bamwene bukondame buzambalele mu ntanda. Nakampata, bubi bwa mulopwe Ahaba bwābipile’ko bya mwiko.

Le kodi nobe mulwe na bukondame? Bavule motudi bekondanga nabo mu ino ntanda ya bukondame. Kutana mulunda usenswe Leza kubwanya kukukwasha ūminine. Ubwanya kadi ne kuboila ñeni ku lwitabijo lwa Ediya kitatyi kyaālwile na bukondame.

Ba Ediya ne Edisha bāingile bininge pa kukomeja bantu ku mushipiditu. Mobimwekela bātangidile  myanda ya kufundija bapolofeto bakwabo, yādi padi miteakanibwe mu tulasa. Mwenda mafuku, Leza wapa Ediya mwingilo mukwabo mupya amba: “Taluka, tūka kusambakana Ahaba mulopwe wa Isalela.” (1 Balopwe 21:18) Le Ahaba wālongele bika?

Mulopwe wādi kala ke kapondo, mubi mpata mu balopwe bonso ba Isalela ba mu kitatyi’kya. Wāsongele Yezebele, ne kadi wālengeje mutōtelo wa Bala utāle mu ntanda’ya, ne aye mwine wādi katōta’mo. (1 Balopwe 16:31-33) Mu mutōtelo wa Bala mwādi ne bisela bya bumeni, busekese enka ne kwela bana bu bitapwa. Kadi Ahaba wādi ukitamba mu kupela kukōkela musoñanya wāmupele Yehova wa kwipaya Bene-hadada Mulopwe mubi wa Ashidia. Kupela kwa Ahaba kulombola amba bāmupele padi lupeto. (1 Balopwe, shapita 20) Makomwa-meso a ba Ahaba ne Yezebele, kusanswa bupeta ne butapani bwabo, byābipile’ko mpata.

Ndaku ya Ahaba yādi mu Samadia​—kadi yādi mikatampe! Wādi ne na mikwabo mu Yezelele ku kintu kya makilometele 37. Ino ndaku ya bubidi yādi milondakane na budimi bwa mañanza. Ahaba wakomenwe-meso ino ntanda ya bumeni, yādi ya Nabote. Ahaba wāmwityija, wāmunena kumupa lupeto nansha kumupota budimi bwa mañanza’bwa. Nabote wātentulula amba: “Nankyo ne Yehova akande, kupana kipyanwa kya batata kudi abe.” (1 Balopwe 21:3) Le Nabote wādi na nshingo myūmu? Mwendalale? Bavule balañanga nankyo. Na bubine, wākōkele ku Bijila bya Yehova byādi bipeleja bene Isalela kupoteja lonso bupyani bwa ntanda ya kisaka kyabo. (Levi 25:23-28) Nabote kādipo usaka kujilula Kijila kya Leza. Wādi muntu wa lwitabijo ne mukankamane, mwanda wādi uyukile biyampe amba i kyaka kikatampe kwimana ku meso a Ahaba.

Ino Ahaba kālangulukilepo nansha dimo pa Bijila bya Yehova. Wājokela kwinjibo, “mufitwe ku mutyima kumujinga” mwanda bintu kebyāmwendekelepo. Tutanga amba: “Walāla pa butanda bwandi, ne mpala wafulamuna, kaswelepo kudya byakudya, ehe.” (1 Balopwe 21:4) Yezebele pa kumona amba wandi mulume i muyule bwa mwana wa manye, wākwata’ko bukidi mpango ya kumupa kine kyaādi usaka—ne kukwata nkuku ya kwipaija kisaka kyoloke.

Shi utange nkuku yandi, kubulwe’po kubezemuka pa mutyima wandi mubi. Mulopwe mukaji Yezebele wādi uyukile amba Bijila bya Leza byādi bilomba tumoni tubidi pa kusaka mwanda ukomejibwe. (Kupituluka 19:15) Ebiya wālemba mukanda mu dijina dya Ahaba, wātuma bana-balume batumbe ba mu Yezelele kwenda kukakimba bana-balume babidi bakubepela Nabote amba wadi ufiñañana, nakyo i kilongwa kipailwa muntu. Nkuku yandi yāfikidile. “Bantu babidi . . . bana-balume” bānena bukamoni bwa bubela padi Nabote, kupwa bāmwasa mabwe wāfwa. Ke enkapo Nabote wāfwile​—i ne bana bandi bene! * (1 Balopwe 21:5-14; Levi 24:16;  2 Balopwe 9:26) Ahaba pa kukomenwa bumutwe bwandi, wāleka wandi mukaji alonge byonso byasaka ne kwipaija bano bantu ba kubulwa mambo.

Fwatakanya’po mwēivwanine Ediya pāmusokwedile Yehova bintu bilongele mulopwe ne wandi mukaji. Bisansa’po kashā kumona bantu babi bamwena bantu ba kubulwa mambo. (Mitōto 73:3-5, 12, 13) Dyalelo nadyo, tuvudile kumona buno bukondame bubi bulongeka—kyaba kimo enka ne bantu bankomokomo betela bu bantunguluji ba Leza. Bine tubwanya kusengwa na ino nsekununi. Bible witulombola amba i kutupu kintu kifyame kumeso a Yehova. Umwene byonso. (Bahebelu 4:13) Le penepa uloñanga bika pa bilongwa bya bukondame bwamona?

Yehova wātumine Ediya kudi Ahaba. Leza wāsaba’nka pa kikoto kya mwanda amba: “Talapo bidi, udi mu budimi bwa mañanza bwa Nabote.” (1 Balopwe 21:18) Yezebele pa kusapwila Ahaba amba budimi bwa mañanza ke bobe, wātumbuka ne kwenda kukasangela budimi’bwa. Kādipo ulangile amba Yehova umwene byonso. Fwatakanya’po bidi mwaādi usangedile pabandila budimi bwa mañanza, ulangila bivule pa buno budimi bwike bwaikala ke bwandi. Na mu kukopa’tu kwa diso, Ediya wāfika! Nsangaji ya Ahaba yashinta, ke bulobo ne mushikwa, kanena bino binenwa amba: “Ubantana, a walwana nami!”​—1 Balopwe 21:20.

Binenwa bya Ahaba bisokola bintu bibidi bya bulembakane. Kibajinji, pa kunena Ediya amba “Ubantana,” Ahaba wālombwele amba udi mu mfindi ya ku mushipiditu. Na bubine Yehova wādi ‘mumutane’ kala. Yehova wāmwene Ahaba onakanya kyabuntu kya bwanapabo bwa kwitongela na kusangela nkuku mibi ya Yezebele. Leza wāmwene byādi mu mutyima wa Ahaba, kusanswa bupeta kwandi kwāikele na mvubu kupita’ko lusa, boloke, nansha kinyenye. Kya bubidi, pa kunena Ediya amba, “Walwana nami!” Ahaba wālombwele mushikwa waādi ushikilwe mulunda na Yehova Leza ne wādi ubwanya kumukwasha ealuje ku mwiendelejo wandi mubi.

Tubwanya kuboila ñeni ku bulembakane bwa Ahaba. Ketwakilwai nansha dimo amba Yehova Leza umonanga byonso. Byadi Tata wa buswe, uyukile kitatyi kyotusasūka mu kashinda koloke, ne kadi usangalanga pa kwitumona tunshinta mwiendelejo wetu. Divule dine wingidijanga balunda nandi pa kwitukwasha​—bantu ba kikōkeji badi pamo bwa Ediya, balombolanga banababo  betabije binenwa bya Leza. Bine, kumona balunda na Leza pamo bwa balwana netu i kilubo kikatampe!​—Mitōto 141:5.

Mona’po Ediya mu ñeni palondolola Ahaba amba: “Nakutana.” Wāyukile mwikadile Ahaba​—i ngivi, ntapani, ne muntu utombokēle Yehova Leza. Bine, wādi mukankamane’po kashā pa kwimana kumeso a muntu mubi nenki! Ediya wāsapwidile Ahaba butyibi bwa Leza. Yehova wāmwene myanda yonso moikadile—​bibi byādi biyudile mu njibo ya Ahaba byāikele kusambukila ne bantu. O mwanda Ediya wāsapwidile Ahaba amba Leza wāleta lupusa lwa “kukakufundudidila fututu,” kusalwa kwa bulopwe bonso. Yezebele nandi ukatyibilwa mambo.​—1 Balopwe 21:20-26.

Ediya kāfwatakenyepo’tu amba bantu bajimijibwanga na mutyima mubi ne mwiendelejo mubi. Bintu bya uno muswelo bilongekanga ne mu ntanda ya dyalelo. Ino nsekununi ya mu Bible ituvuluja amba Yehova Leza kamonengapo’nka mukafudila bintu, ino uletanga ne butyibi pa kitatyi kitungwe. Kinenwa kyandi kitulombola amba difuku diyanga dyasa kufudija lonso bukondame bonso! (Mitōto 37:10, 11) Ubwanya padi kwiipangula amba: ‘Le butyibi bwa Leza i’nka bwa kupāna mfuto? Le kekudipo ne bwa lusa?’

Mobimwekela Ediya wātulumukile ku muswelo wālongele Ahaba ku butyibi bwa Leza. Nsekununi inena amba: “Ahaba pa kwivwana ino myanda ino’i, penepo wasana bivwalwa byandi, ne kuvwala nkolwa kungitu yandi, ne kushikilwa ne nzala, walāla mu nkolwa, kaenda bityebitye.” (1 Balopwe 21:27) Le Ahaba wēsāshile?

Pano tubwanya kunena amba wādi kaenda mu dishinda diyampe. Ahaba wētyepeje​—kintu kikomene bantu ba mitatulo, ne ba kibengo. Le kuno kwādi kwisāsa kwa bine? Tala, dingakanya na Manase muntu wālongele padi bibi kutabuka Ahaba. Yehova pa kupa Manase mfuto, muntu’wa wētyepeja ne kwabija Yehova amukwashe. Ino wālongele bivule kutabuka papo. Wāshintyile mwiendelejo wandi na kufundula bakishi baāimikile, wālonga bukomo bwa kwingidila Yehova enka ne kukankamika bantu bandi balongele monka. (2 Bilongwa 33:1-17) Le Ahaba nandi wālongele namino? Nansha dimo.

Le Yehova wāmwene amba Ahaba walombola ku bonso kwialakanya kwandi? Yehova wānene Ediya amba: “Lelo ubamone mwetyepejeja Ahaba ku meso ami, a? Nanshi nkikaletapo kibikibi’kya mu mafuku andi, ehe, mwanda wetyepeja ku meso ami; ino nkekileta kibikibi’kya mu mafuku a wandi mwana.” (1 Balopwe 21:29) Le Yehova wālekēle Ahaba? Aa, enka muntu wisāsa bya bine ye ubwanya kufwilwa lusa na Leza. (Ezekyele 33:14-16) Ahaba byaēsashile kipindi, Yehova nandi wa mufwila lusa kipindi. Ahaba wāopokele mu kyamalwa kya kumona kisaka kyandi kyonso kyonakanibwa.

Ino butyibi bwa Yehova padi bwādi bukidi’ko. Mwenda mafuku, Yehova wēsambile na bamwikeulu pa muswelo muyampe wa kuponeja Ahaba na kumusukumina ku divita kwine kwaādi wa kufwila. Mfulo mfulō, butyibi bwa Yehova padi Ahaba bwāfikidila. Ahaba pa kutapwa bya lufu ku divita, mashi ālambakana mu dikalo dyandi. Mānga ibweja’ko ino myanda ya bulanda amba: Mashi pa kulambakana mu dikalo dya mulopwe, bambwa bamo bāshilula kulamba mashi a mulopwe. Binenwa bya Yehova byānene Ediya kudi Ahaba byāfikidile mu muswelo mumweke amba: “Momwa muntu mwalambile bambwa mashi a Nabote, mo monka bambwa mo bakalambila’o mashi obe kadi.”​—1 Balopwe 21:19; 22:19-22, 34-38.

Mfulo ya Ahaba yākulupije Ediya, Edisha ne bantu bakwabo ba kikōkeji badi umbukata mwa bantu ba Leza, amba Yehova kāidilwepo bukankamane ne lwitabijo lwa Nabote. Leza wa boloke kakomenwangapo kufikidija mfuto yandi pa babi, nansha ke mungya kala; ne kadi kakomenwangapo kwikala na lusa mu butyibi bwandi shi kudi bubinga bwa kulongela namino. (Umbadilo 14:18) Bine, Ediya wāūminine mu makumi a myaka munshi mwa bwendeji bwa uno mulopwe mubi, waboile’ko ñeni mikatampe! Le kodi mufikilwe na bukondame? Le wabila Leza olole myanda? I biyampe wiule lwitabijo lwa Ediya. Ediya ne mulunda nandi wa kikōkeji Edisha, bāendelele kusapula musapu wa Leza ne kūminina kulwa na bukondame!