SALA waimana mwinjibo utala koku ne koku. Mona uno mwana-mukaji wa pa Bukata bwa Kutunduka wa meso mayampe afīta. Lelo kudi kintu kilombola amba i mufitwe? Shi i amo, nankyo i kipēla kwivwana. Mu ino njibo kemulongeke bintu bivule. Aye ne wandi mulume muswe Abalahama bapityijanga’mo bitatyi bivule bya nsangaji. * Ye mobadi bashikata.

Bādi bashikata mu Ulu, kibundi kya ntundubuko muyule basendwe ne bansunga. Na bubine nabo bādi na bituntwa. Inoko Sala wādi umona njibo yandi na mvubu ke enkapo bu kifuko kya kulamina’mo bintu. Ye mobādi bashikete aye ne wandi mulume mu bitatyi bya nsangaji ne bya bulanda. Mwine mobādi balombela kyaba kyonso kudi Leza wabo obādi basenswe, Yehova. Sala wādi na bubinga buvule bwa kusanshilwa kino kifuko.

Nansha nankyo, Sala wāitabije kushiya na mutyima tō bintu byonso byaādi wibidile. Bimweka amba wādi na kintu kya myaka 60 paādi wa kwenda ku bifuko byakebidilepo ne kwikala na būmi bukomo kadi bwa kyaka, pampikwa kikulupiji kya kujoka. Le i bika byāmutonwene ashinte bininge būmi bwandi? Le netu tubwanya kwiula namani lwitabijo lwandi dyalelo?

Bimweka’mba Sala wātamine mu Ulu. Dyalelo, pa kino kibundi i pashale masala onkaonka. Inoko mu mafuku a Sala, bansunga bādi benda na bipungwa byabo batyibulula pa mema, bāpita mu mikola yela mu Munonga wa Ufalete, bāya mu kino kibundi kya ntundubuko na bintu bya bulēme bitamba kulampe ne ku bifuko bishileshile. Bantu ba mufula mwa Ulu bādi bakayula’mo, bapitakana mu mashinda, byombo bityinye mu mankula, kadi bintu byādi biyula mu mansoko. Mumone Sala utamina mu kino kibundi kiloe, kadi muyuke’mo bantu bavule pa majina. Na bubine, bantu nabo bādi bamuvuluka mwanda wādi mwana-mukaji muyampe ku mpala. Kadi wādi mu kisaka kikatampe.

Mu Bible, Sala uyukene’mo pa mwanda wa lwitabijo lwandi lukomo—inoko kādipo na lwitabijo mudi leza kweji wādi utōtwa na bantu bavule mu Ulu, mwine wādi mu kiteba kilampe bininge kupita bintu byonso bya mu kibundi. Aye’ko Sala wādi utōta enka Leza wa bine, Yehova. Bilembwa bya ku mushipiditu kebilombwelepo mwaāikadile na lwitabijo. Dibajinji, shandi wādi utōta bilezaleza. Na bubine, Sala wāsongelwe na Abalahama, mwana-mulume wādi mumukudile pa myaka dikumi. * (Ngalwilo 17:17) Mwine wāityilwe mwenda mafuku bu “shandya bonso badi na lwitabijo.”(Loma 4:11) Abo bonso bubidi bāningije busongi bwabo bulumbuluke, bwādi bwimanine pa bulēme, mīsambo milumbuluke, ne pa mutyima wa kwingidila pamo mwa kulwila na makambakano. Inoko kya mvubu kutabuka, busongi bwabo bwādi bwimanine pa buswe bobādi baswele Leza wabo.

Sala wādi usenswe wandi mulume bininge, kadi bāpotele njibo ku babutule babo mu Ulu. Mwenda mafuku, bālwile na kutyumukwa mutyima. Bible witusapwila’mba  Sala wādi “ñumba, wampikwa bāna.” (Ngalwilo 11:30) Mu kine kitatyi’kya ne mungya bibidiji byabo, Sala wādi mu ngikadilo ileta njia. Inoko na bubine, Sala wādi ulamete kudi Leza wandi ne kudi wandi mulume. Lota mwipwa wabo mwana nshiye, wādi pamo bwa wabo mwana. Būmi bwabo bwādi’nka nabya​—kufika’nka ne difuku dyāshintyile bintu.

Abalahama wāiya musangale bininge kudi Sala. Ye uno wākulupile bya binebine byobya byālongekele. Leza obādi batōta ye wēsambile nandi—enka ne kumumwekela kupityila kudi mwikeulu! Mona’po bidi mutadila Sala wandi mulume bya buswe, ne kumwipangula na nsangaji amba: “Wādi wakulombola bika? Bine nsapwile!” Padi Abalahama ye uno wāshikete bidi mwanda wa kukongakanya milangwe pamo; kupwa wāmulombola byāmusapwidile Yehova amba: “Taluka mu yenu ntanda ne mu babutule bobe wende ku ntanda yonkakulombola.” (Bilongwa 7:2, 3) Abo pa kupwa kusangala, bāanza kulangulukila pa mwingilo wa Yehova wādi wibatengele kumeso. Bādi banenwe kushiya būmi bwabo buyampe ne kukekala na būmi bwa kuvilukaviluka! Lelo Sala wālongele’po namani? I bine Abalahama wāmutadile sō. Lelo Sala wādi wa kwitabija kumukwatanya mu kuno kushinta kukatampe kwa mu būmi?

Padi tubwanya kumona’mba butongi bwātongele Sala kebwitutalepo ne batwe. Tubwanya kulanga amba, ‘En-en, Leza kaunenene kashā ami ne wami mukaji kulonga kintu pamo bwa kino!’ Nansha nankyo, mwene batwe bonso tutoñanga butongi budi pamo bwa buno? Tudi mu ntanda isenswe bintu bya ku ngitu, mine ibwanya kwitutonona tutūle pa kifuko kibajinji bya bupeta byetu, bituntwa ne mutyima-ntenke. Inoko Bible witusoñanya tutonge butongi bwishile na buno—bwa kukimba bidi bintu bya ku mushipiditu, kusangaja bidi dibajinji Leza pa kyaba kya kwisangaja bidi batwe bene. (Mateo 6:33) Potubandaula byobya byālongele Sala, tubwanya kwiipangula’mba, ‘Le i butongi’ka bonkatonga mu bwami būmi?’

Sala paādi omeka bintu, wādi ulangalanga bya kushiya i byepi ne bya kusela i byepi. Kadipo wa kusela kintu nansha kimo kilēma kekibwanyapo kuselwa na mpunda ne na ngamedia, kintu kyo-kyonso kekyādipo na mvubu mu būmi bwa kuvilukaviluka. Ne kutatana kwine mpika bādi banenwe kupotoloja bituntwa byabo nansha kupāna’byo. Kadi kwenda kwādi kubwanya kumuletela malangalanga pa kushiya kibundi mwaādi ushikete​—wenda nyeke mu mansoko ne mu bikwe kukapota byakudya bya miseke, mwita wa ntanda, bipa, bisandi, ne byabulēme bikwabokwabo.

Padi Sala ye uno wāivwene bibi pa kushiya yabo njibo. Shi yādi pamo na mobo mavule a mu Ulu asokwelwe na befundi ba bintu bya kishiyekulu, nabya Sala wāshile bintu bya bulēme mpata. Mobo amo ādi na byumba dikumi ne bibidi ne kupita, mushimwa wa mema atalala biyampe, enka ne musalani, ne mwakoila. Nansha ke njibo mityetye mine yādi na lubumbu lukomo ne musaka, kadi bibelo byādi na milango  ifungwa senene. Lelo pema nandi wādi wa kukebakinga ku bangivi uno muswelo? Nansha kwibakinga ku bantambo, bangé, bauluse, ne ku bampumpi—banyama bādi bavudile mu kine kitatyi’kya mu matanda atelelwe mu Bible?

Le kisaka nakyo le? Le Sala wādi wa kushiya bāni? Musoñanya wa Leza wa amba talukai “mu yenu ntanda ne mu babutule” benu, padi ye uno wāmwekele bu mukomo mpata kwadi. Na bubine, uno mwana-mukaji wa kyanga ne buswe, ye uno wādi na bamwanabo bana-balume ne bana-bakaji, bana ba bamwanabo, bamuyomba wandi, ne bainandi ba mu kisaka bene baādi wibidile ne kulamata bininge, bene bakākidipo wa kwimona nabo monka. Inoko, difuku ne difuku Sala wādi utele mutyima wandi’nka ku lwendo.

Nansha byokwādi bino bikoleja, Sala wāomekele bintu kātengele difuku dya kwenda. Tela mbutwile wabo, nandi wāendele na Abalahama ne Sala, nansha byaādi kasenselela ku myaka tutwa tubidi. (Ngalwilo 11:31) Sala kādipo widilwe amba udi na bivule bya kulonga mwa kwendela na mbutwile wabo mununu. Lota nandi wēlungile kobadi, abo bonso bākōkela Yehova na kutaluka “mu ntanda ya bene Kaladea.”​—Bilongwa 7:4.

Dibajinji bāendele ku Halane, ku kintu kya makilometele 960 dya kutundu ne kushika, benda bakunkuja Ufalete. Kino kisaka, kyāshikete ku Halane mu bula bwa kitatyi kampanda. Padi ye kwabēlele Tela, wākomenwa ne kwenda. Kino kisaka kyāshikete’ko kufika ne byāfwile Tela na myaka 205. Enka mu kino kitatyi, kumeso kwa kutaluka ku Halane bende, Yehova wēsamba monka na Abalahama, wāmusapwila ataluke mu yoya ntanda ne kwenda ku ntanda mikwabo ikamulombola Yehova. Uno musunsa, Leza wābwejeje’ko mulao wa nsangaji wa amba: “Nkakwalamunanga kodi muzo mukatakata.” (Ngalwilo 12:2-4) Inoko pobātalukile ku Halane, Abalahama wādi na myaka 75, Sala nandi na myaka 65, kadi bādi kebabutwile mwana nansha umo. Le muzo wādi wa kutamba namani kudi Abalahama? Le wādi wa kusonga mukaji mukwabo? Mu mene mafuku’a bantu bādi bakisonga bakaji bavule, o mwanda padi Sala ye uno wādi ulangulukila’po.

Ebiya, bātaluka ku Halane kebenda. Tala pano bantu bobenda nabo. Nsekununi itulombala’mba kisaka kya Abalahama kyāendele na byabupeta byobāsokwele, enka ne na “myuya yāmwene mu Halane.” (Ngalwilo 12:5) Le bano bantu bādi bāni? Bimweka’mba bādi bengidi. Inoko, ba Abalahama ne Sala kebēkakilepo kusapwila bano bantu bādi na mutyima wa kwivwana myanda itala lwitabijo lwabo. Bayuda bamo ba pa kala bādi banena’mba, bano bantu batelelwe mu uno vese i boba kebādipo batōta Yehova, bene bēlungile na ba Abalahama ne Sala kebatōta Yehova. Shi byādi namino, na bubine nabya lwitabijo lukumo lwa Sala lwāmupele kikulupiji paādi wisamba na bantu myanda ya Leza wandi ne ya lukulupilo lwandi. Netu i biyampe tulangulukile’po, mwanda tudi mu myaka ibudilwe bantu bavule lwitabijo ne lukulupilo. Shi ubefunde bintu biyampe mu Bible, le ubulwe’po kusapwila’byo bantu bakwabo?

Pa kupwa kutyibuluka Ufalete, padi i mu Nisane mafuku 14, 1943 Yesu Kaile, baēnda dya kunshi, ku ntanda yebālaile Yehova. (Divilu 12:40, 41) Mona Sala mu ñeni utala koku ne koku, usangela bintu biyampe bishileshile, ne kulula kaluvula kayampe ka mu mine ntanda’ya. Abo kubwipi na mutyi mukatampe wa Mole, kubwipi na Shekema, Yehova wāmwekela monka Abalahama kamunena amba: “Nkapananga ntanda ino’i ku lukunwa lobe.” Bine kishima, “lukunwa,” kyādi na nshitulwilo mivule kudi Abalahama! Na bubine kino kyāmulengeje avuluke mu budimi bwa Edena mwine mwālaile Yehova amba dyakadilwe kantu lukunwa lukonakanyanga Satana. Yehova wāsapwidile kala Abalahama amba uno muzo ukatamba kwadi, ukashitula dishinda dya kwesela’mo bantu ba pano pa ntanda ponso.​—Ngalwilo 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Kino kisaka kekyādipo kikingwe ku makambakano a mu ntanda’ya. Pāponene kimpengele kya nzala mu ntanda ya Kenani, Abalama wākwete butyibi bwa kuvilukila kunshi kwa Edipito na kyandi kisaka. Inoko, wāyukile kala amba ku ntanda’ya kudi kyaka. O mwanda wāsapwidile Sala amba: “Tala bidi, ndyukile byodi mwana-mukaji muyampe ku mpala. Ino kikafika po bakakumonanga bene Edipito bakanena’mba: Uno i wandi mukaji; penepo kwipaya bakangipaya ami, nanshi abe bakakuleka mumi. Na kwisashilapo unena’mba: Amiwa ne kaka wandi; padi kikekalanga biyampe nami mwanda wa abewa, kadi muya wami ukekalanga mumi mwanda wa abe.” (Ngalwilo 12:10-13) Mwanda waka Abalahama wāmulombele kulonga kino kintu kikomo?

Abalahama kādipo mbepai nansha wa moyomoyo na mwibilangilanga bamobamo. Na bubine, Sala wādi nkasandi. Bunwa bwa Abalahama bwādi bwimanine  pa mwanda kampanda. Ba Abalahama ne Sala bādi bayukile amba i kutupu kintu nansha kimo kya mvubu kutabuka mulao wa Leza wa pa bula wa kuleta lukunwa ne muzo kupityila kudi Abalahalama, o mwanda kwikinga kwēkingile Abalahama kwādi na mvubu kupita kintu kyo-kyonso. Kadi bintu bya kishiyekulu byasokwelwe byalombwele amba mu Edipito kekyādipo kyeni ku muntu wa bukomo kuyata mukaja-bene ku bukomo ne kwipaya wandi mulume. O mwanda Abalahama wālongele kya tunangu, Sala nandi wāitabija butyibi bwandi na kwityepeja.

Bintu byālongekele mwenda mafuku bilombola amba moyo wāivwene Abalahama wādi mwendele’mo; mwanda bamfumu bamo ba Felo bāmwene amba Sala i muyampe katalwe dimo​—i kintu kitulumukwa mungya myaka yaādi nayo. Kupwa bākasapwila’mo Felo, nandi wēbasoñanya bamuletele’ye! I bikomo kufwatakanya mobyāsanshile Abalahama nansha mwaāivwanine moyo pa byobya bikafikila Sala. Inoko, bimweka amba Sala kāmwenwepo bu mupika, ino wāmwenwe bu mweni wa bulēme. Padi Felo wākwete nkuku ya kumukubula mutyima, kumutulumuja na bupeta bwandi ne kwisamba na ‘mwanabo’ mwanda wa amusonge.​—Ngalwilo 12:14-16.

Mona’po bidi Sala ubandila ntanda ya bene Edipito, wimene pa dididisha nansha pa lukala. Le wēivwene namani paānjile kushikata monka mu njibo myūbakwe senene, idi na musaka peūlu kadi mwapebwa bya kudya biyampe? Le wāongwelwe na buno būmi bwa katutu​—bwine padi bwaādi na bya bupeta kupita kintu kyo-kyonso kyaāshile mu Ulu? Langa’po bidi mwādi mwakusangela Satana shi Sala wātantukile Abalahama ne kwikala mukaja Felo! Inoko Sala kālongelepo uno muswelo. Wādi ulamete kudi wandi mulume, ku buluo bwandi, ne kudi Leza wandi. Dyalelo i bantu batyetye kete badi mu ino ntanda iyudile’mo busekese babwanya kulombola lulamato lwa uno muswelo! Le ubulwe’po kwiula lulamato lwa Sala na kulamata mwinē pobe ne balunda nobe?

Yehova wātengele’po kuboko mwanda wa kukinga uno mwana-mukaji muswedibwe, wātumina Felo bipupo ne ba mwinjibo yandi bene kumo. Felo paāyukile amba Sala i mukaja Abalahama, wāmujokeje kudi wandi mulume ne kunena kisaka kyabo kyonso kiviluke mu Edipito. (Ngalwilo 12:17-20) Langa’po bidi mwāsangedile Abalahama pobāmujokejije wandi mukaji muswedibwe! Vuluka byaāmunene na buswe amba: “Ndyukile byodi mwana-mukaji muyampe ku mpala.” Kadi waāninye ne ngikadila mikwabo miyampe mpata yādi na Sala​—ko kunena amba buyampe bwa mutyima bwine bupityile buya bwa mpala. Sala wādi na bumuntu buyampe bwa munda, ngikadila imonwanga na Yehova bu ya mvubu. (1 Petelo 3:1-5) Ino yo ngikadila miyampe yotufwaninwe kutamija batwe bonso. Shi tutūle bintu bya ku mushipiditu kumeso kwa bintu bya ku ngitu, kusapwila bakwabo myanda itala padi Leza, ne kukwatakanya na kikōkeji misoñanya ya Leza ya mu mwikadilo potutanwa na matompo, nabya tukeula lwitabijo lwa Sala.