Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Nineva kyādi kibundi kya milawalawa ne byūbakwa bitulumukwa

Lelo Wadi Uyukile Kala?

Lelo Wadi Uyukile Kala?

I bika byāfikīle kibundi kya Nineva kupwa kwa mafuku a Yona?

KUBWIPI na mwaka wa 670 Y.K., Ashidia wāikele bu umbikalo mukatampe mpata pano pa ntanda, ne mungya paje wa British Museum udi pa Entelenete, uno umbikalo “wāendele tamba kushika ku Saipusa kutūla ne ku Iran kutunduka, kyaba kimo wāselele ne ntanda ya Edipito mine.” Nineva, mwipata mwa umbikalo, kyādi kibundi kikatampe mpata pano pa ntanda. Kyādi na milawalawa itulumukwa, madimi atendelwa, mandaku maneñene, ne bibīko bya myanda bikatakata. Bilembwa bya pa lubumbu bya mu Nineva wa kala bilombola’mba Mulopwe Ashulebanipala, ke mulopwe mukwabo wa Ashidia kadi, wādi witela bu “mulopwe wa ntanda.” Mu kitatyi’kya, Ashidia ne Nineva byādi bimweka bu kebibwanyapo kunekenibwa.

Umbikalo wa Ntanda Yonso wa Ashidia o wādi umbikalo mukatampe ntanda yonso mu kitatyi’kya

Inoko, Ashidia pa kutumba bininge, Zefenia, mupolofeto wa Yehova wālaya’mba: ‘Yehova ukonakanya Ashidia, kadi ukasala Nineva, pamo bwa mu ntanda mutuputupu mūmu.’ Kadi Nahumi, mupolofeto mukwabo wa Yehova wānenene amba: “Tūtai ndalama, tūtai olo! . . . Kibundi kidi bitupu, i kisalakane, i kisalwe! . . . Ense ukumona ukakunyema kanena’mba, ‘Nineva wasalwa!’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Bantu pa kwivwana buno bupolofeto ye bano bēipangwile amba: ‘Le bibwanika byabyo? Le bibwanika’tu kunekenya Ashidia mukomokomo?’ Ye bino byāmwekele bu kebibwanikapo.

Nineva wāikele ke masala, musalwe!

Nansha nankyo, kebibwanikapo’byo ye byābwanikile! Dya kubwipi na mwaka 600 Y.K., Ashidia wānekenibwe na bene Babiloni ne bene Mede. Mwenda mafuku, Nineva wāshala masala, ne kumwilwa bāmwilwa! Dibuku dimo dilupwilwe na Kibīko kya Bipungwa kya mu New York, dinena’mba, “Kufika mu Myaka ya pa Bukata, kino kifuko kyādi masala onkaonka kadi kijīkwe panshi, Nineva wādi kavulukilwa’tu ke mu Bible.” Sosiete ya Kibīko kya Myanda ya Kala pa Entelenete yanenene amba dya mu myaka ya 1800, “i kutupu muntu wādi uyukile ne amba kwādi ne mwipata mwa Ashidia mukatampe.” Ebiya mu 1845, mwifundi wa bintu bya kishiyekulu witwa bu Austen Henry Layard wāshilwile kukola pa kifuko pādi kibundi kya Nineva. Masala’a ālombwele amba bine Nineva kyādi kibundi kitumbe.

Bubine bwa kufikidila kwa bupolofeto butala Nineva bukomejanga kikulupiji kyetu amba ne bupolofeto bwa mu Bible bwisambila pa mfulo ya malopwe adi’ko dyalelo busa kufikidila.​—Dan. 2:44; Kus. 19:15, 19-21.