Muñoli wa Bibele yo wa kwaikale, naa lemuhile shutano ye tuna hahulu ye mwahalaa nako ye ba pilanga batu ni lifasi le li ina ku ya ku ile. Kaniti, ka lilimo ze ñata-ñata, masika a batu a bile teñi ni ku fela, kono Lifasi lona li zwezipili ku ba ni buikoneli bo bu makaza bwa ku sa sinyeha, mi li zwezipili ku tahisa kuli lika ze pila li kone ku ba teñi ku lona.

Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, ku bile ni zwelopili ye tuna hahulu mwa lifasi ku fita mo ne ku inezi pili. Mwa lilimo feela ze 70 kamba ze fitelela fo, ze felile, ku bile ni licinceho ze tuna hahulu mwa litanansipoti, mwa lika ze itusiswa kwa ku ambolisana ni batu ba ba li kwahule, ni mwa lika ze ñwi za bumapangapanga ili nto ye tisize cinceho ye tuna hahulu kwa neku la sifumu. Batu ba bañata kacenu, ba ikola ku pila ka nzila ye ne i ngiwa kuli ha ku na mutu ya kona ku pila cwalo. Ka nako ya cwale, palo ya batu mwa lifasi i ekezehile hahulu ni ku fita.

Nihakulicwalo, zwelopili yeo i tahisize butaata. Likezo za batu li sinya hahulu lifasi, kuli mane lifasi li tuha li palelwa ku i uncafaza kuli li kone ku tusa lika ze pila. Mane basayansi ba bañwi ba ikutwa kuli mwa lilimo ze ñata ze felile, batu ba ezize lika ze cincize hahulu lifasi.

 Bibele ne i polofitile kuli, ne ku ka ba ni nako yeo batu ne ba ka “sinya lifasi.” (Sinulo 11:18) Batu ba ipuza ka za haiba lu pila mwa nako yeo. Batu ba ka sinya lifasi ka sipimo se si fita kai? Kana batu ba ka sinya lifasi kuli mane ha li na ku kona ku lukiswa sinca?

Kana lifasi li ka sinyiwa kuli mane ha li na ku kona ku lukiswa sinca? Basayansi ba bañwi ba bulela kuli ku taata ku ziba ka za mo lika li ka cinceza kwapili. Bakeñisa taba yeo, ba ikutwa kuli lu tuha lu fita fa nako yeo ku ka ba ni licinceho za ka sipundumukela ze ama ku cisa hahulu, ku bata hahulu, ni ku nela hahulu kwa pula ili nto ye ka tahisa likozi ze tuna hahulu mwa lifasi.

Ka mutala, mu nyakisise ka za mezi a kangezi a kwa West Antarctic. Ba bañwi ba ikutwa kuli haiba mufutumala mwa lifasi u zwelapili ku ekezeha, u zibe fo mezi ao a ka fita fa ku shengunuka kuli mane ha sa na ku kangela hape. Mezi a kangezi a tahisanga kuli liseli la lizazi li si ke la punya kwatasaa liwate. Kacwalo, mezi a kangezi a fahalimu a liwate a shengunuka, liseli la lizazi li kala ku fita kwa mezi a kwatasaa liwate. Mezi a kwatasaa liwate a kala ku anya mufutumala o muñata ili nto ye tahisa kuli a shengunuke hahulu. Muinelo o sinya wo, wa kona ku ba o zwelapili ona cwalo. Ku ekezeha kwa mezi a mwa liwate ku kona ku tahisa kozi ye tuna hahulu kwa batu ba bañata-ñata.

Batu ba likile linzila ze shutana-shutana kuli ba felise miinelo ye taata ya mwa lifasi ye lu talimana ni yona ka nako ya cwale. Muezezo o se u itusisizwe ka nako ye telele ki wa ku zwelapili ku itusisa liluwo la lifasi ka tikanyo, ili ku talusa ku itusisa feela lika ku likana ni ze fumaneha mwa lifasi ka nako yeo. Ki lifi ze zwile mwa ku eza cwalo?

Ka bumai, lifa la lifasi li zwelapili ku sinyiwa. Batu ba zwelapili ku itusisa lifa la lifasi ka lubilo lo lu tuna hahulu, kuli mane ha ku na nako ya kuli li kutele mwa libaka za lona hape. Kana ku na ni ze ba kona ku eza batu ka za teñi? Caziba yo muñwi naa bulezi kuli: “Ka mubulelelo o muñwi, ha lu zibi mwa ku babalelela hande lifasi.” Muinelo wo u lumelelana hande ni ze i bulela Bibele kuli: “Nzila ya mutu ha i yo mwa maata a hae; mi mutu niha zamaya, ha koni ku izamaisa ili yena.”—Jeremia 10:23.

 Kono Bibele i lu kolwisa kuli Mulimu, yena Mubupi, ha naa ku lumeleza batu ku feza lifa la lifasi. Kwa Samu 115:16, lu bala kuli: “Lifasi [Mulimu] u li file bana ba batu.” Kaniti, lifasi la luna ki “mpo ye nde” ye zwa ku Ndataa luna ya kwa lihalimu. (Jakobo 1:17) Kana lwa kona ku libelela Mulimu ku lu fa mpo ye kona ku beleka feela ka nako ye kuswani mi hamulaho wa nako ya tuhela ku sebeza? Ku tokwa ni hanyinyani! Bupaki bwa seo bwa iponahalela hande ka mo li bupezwi lifasi la luna.

Buka ya mwa Bibele ya Genese, i lu bulelela ka butungi ka mo Mulimu naa bupezi lifasi. Bibele i talusa kuli kwa makalelo, lifasi ne “li si na sibupeho, ne li li feela; lififi ne li li fahalimu a buliba.” Niteñi, Bibele i bonisa ka ku nonga kuli “mezi” naa li teñi fa lifasi, yona nto ye tokwahala hahulu kuli lika fa lifasi li kone ku pila. (Genese 1:2) Mulimu kihona a bulela kuli: “Liseli a li be teñi.” (Genese 1:3) Mi liseli la lizazi la punya mbyumbyulu ya lifasi, mi liseli la ba teñi lwa pili fa lifasi. Hamulaho wa fo, Bibele i talusa mo ne li ezelizwe libaka ze omile ni mawate. (Genese 1:9, 10) Ku zwa fo, “lifasi la tahisa bucwañi ni limela ze beya peu ka mifuta ya zona, ni likota ze beya lico ze na ni peu ka mifuta ya zona.” (Genese 1:12) Lika kaufela ze ne tokwahala kuli fa lifasi ku be ni lika ze pila, ni zona za ba teñi. Ki kabakalañi Mulimu ha naa bupile lifasi ka nzila ye ipitezi cwalo?

Mupolofita Isaya ya naa pilile mwa linako za kwamulaho, naa bulezi cwana kuli: “Mulimu ya bupile lifasi, muezi wa lona, ya li tiisize, ya si ka li bupa feela, kono ilikuli li yahiwe.” (Isaya 45:18) Kwa iponahalela hande kuli mulelo wa Mulimu ki wa kuli mwa lifasi ku pile batu ku ya ku ile.

Ka bumai, batu ba itusize ka mafosisa mpo ye nde yeo ya ba file Mulimu ku to fita fa nako ya kuli mane ki kale ba i sinya. Nihakulicwalo, mulelo wa Mubupi ha u si ka cinca. Mutu yo muñwi wa mwa linako za kwamulaho naa bulezi kuli: “Mulimu haki mutu kuli a bulele buhata, Haki mwanaa mutu kuli a ambulule; Sa bulezi, kana mu li, a si ke a si eza? Mi taba ya sa zibisize, a si ke a i bonahalisa?” (Numere 23:19) Mane mwa sibaka sa kuli Mulimu a tuhelele batu ku sinya lifasi, nako i sutelezi ya kuli a yundise batu “ba ba sinya lifasi.”—Sinulo 11:18.

Mwa ngambolo ya hae ya fa lilundu, Jesu Kreste naa bulezi kuli: “Tabo ki ya ba ba ishuwa, kakuli ba ka yola  saanda sa lifasi.” (Mateu 5:5) Hamulaho wa ngambolo ye swana, Jesu naa patuluzi nzila ye ka itusiswa kwa ku yangwela lifasi kwa batu ba ba li sinya. Naa lutile balateleli ba hae ku lapelanga kuli: “Mubuso wa hao u tahe. Tato ya hao i ezwe fa lifasi, sina mo i ezezwa kwa lihalimu.” Kaniti, Mubuso wa Mulimu kamba mulonga wa hae ki ona o ka to peta mulelo wa Mulimu ka za lifasi.—Mateu 6:10.

Ka ku ama kwa licinceho ze makaza ze ka tiswa ki Mubuso, Mulimu naa zibahalize kuli: “Bona! Linto kaufela ni li eza ze nca.” (Sinulo 21:5) Kana seo si talusa kuli Mulimu u ka yolisa lifasi le, ka lifasi le linca? Batili, kakuli ha ku na libaka le li swanela le li kona ku tahisa kuli lifasi le li yoliswe. Kono Mulimu u ka yundisa ba ba sweli ku “sinya lifasi,” yona mibuso ya batu ye busa cwale. Mibuso ye, i ka yoliswa ka “lihalimu le linca ni lifasi le linca,” ili ku talusa mulonga o munca wa kwa lihalimu ona Mubuso wa Mulimu, o ka busa batu ba ba ka pila fa lifasi.—Sinulo 21:1.

Mulimu u ka yolisa lifa la lifasi le li sinyizwe ilikuli lifasi li kone ku zwelapili ku tusa lika ze pila. Ha naa talusa za ka eza Mulimu, walisamu naa susumelizwe ki moya ku ñola kuli: “Ki Wena ya lekula lifasi, wa li kolobisa; Wa li fumisa hahulu.” Mi kwa mafelelezo, lifasi li ka ba paradaisi mo ku ka ba ni lico ze ñata, mi ha ku na ku cisanga hahulu, ku batanga hahulu, kamba ku nelanga hahulu pula, mi fahalimu a zeo kaufela, Mulimu u ka tahisa limbuyoti.—Samu 65:9-13.

Pyarelal ya naa banga muñoli wa Mohandas Gandhi ya naa li mueteleli wa bulapeli bwa Sihindu mwa India, naa ñozi kuli Gandhi naa lemuhile kuli: “Lifasi le, li na ni lika ze ñata ze kona ku kwana mañi ni mañi kono isiñi ze kona kulisa takazo ya mukwañuli ya mañi ni mañi.” Mubuso wa Mulimu u ka felisa nto luli ye tahisa butaata mwa lifasi ka ku tahisa cinceho mwa lipilu za batu. Mupolofita Isaya naa polofitile kuli Mubuso wa Mulimu ha u ka busa lifasi, ‘ha ku sa na ku ba ni mutu ya ka holofaza yo muñwi kamba ya ka sinya lifasi.’ (Isaya 11:9) Mane kacenu batu ba bañata-ñata ba lisimuluho ze shutana-shutana ba sweli ku ituta ku pila ka likuka za Mulimu ze pahami. Ba sweli ku lutiwa ku lata Mulimu ni batu ba bañwi, ku ba ni moya wa buitumelo, ku babalela libaka ze ba pila ku zona, ku bukeleza lifa la lifasi, hamohocwalo ni ku pila ka nzila ye lumelelana ni mulelo wa Mubupi wa lifasi. Ba sweli ku lutiwa mwa ku to pilela mwa lifasi le li li paradaisi.—Muekelesia 12:13; Mateu 22:37-39; Makolose 3:15.

Taba ye kwa Genese ye bulela za pupo, i fela ka manzwi a li: “Mulimu a bona kaufela za ezize kuli li lukile hahulu.” (Genese 1:31) Kaniti, Mulimu ha na ku tuhelela lifasi le linde hahulu le, kuli li sinyiwe ku feleleza. Kwa lu omba-omba ku ziba kuli Mubupi wa luna ya lilato, yena Jehova Mulimu, u ka zwelapili ku babalela lifasi la luna le. U sepisa kuli: “Ba ba na ni niti ba ka yola saanda sa naha, ni ku yaha mwateñi ku ya ku ile.” (Samu 37:29) Haike mu be ba bañwi ba batu “ba ba na ni niti” ba ba ka pila fa lifasi ku ya ku ile.