HA NE ba nze ba hula mwa naha ya Côte d’Ivoire ili mwa silalanda mo ne ku pila batu ba ba shebile, bo Pascal ne ba nyolelwanga ku pila bupilo bo bunde ku fita bo ne ba pila ka nako yeo. Bakeñisa kuli kona ha ne ba sa zo kalisa ku ituta papali ya liñindi, bo Pascal ne ba ipuzanga kuli, ‘Ni kona ku ya kai kuli ni yo ba mubapali yo mutuna wa papali ye, ni kuli ni fume hahulu?’ Ha se ba fitelezi lilimo ze 20, bo Pascal ba ikatulela kuli ba ka liba kwa Europe kuli ba yo peta mulelo wa bona. Kono ne ba si na mapampili a naa ba lumeleza ku ya kwa Europe, kacwalo, ba ikatulela ku ya ku si na taba ni kuli ne ba si na mapampili ao.

Ka silimo sa 1998, inze ba na ni lilimo ze 27, bo Pascal ba kalisa musipili wa bona. Ba sila museto ni ku kena mwa Ghana, ba fita mwa Togo ni ku liba kwa Benin, mi kwa mafelelezo ba yo fita mwa tolopo ya Birni Nkonni ya mwa naha ya Niger. Kono ne ku tuha ku ezahala nto ye ñwi ye ne ka ba palelwisa ku yo fita kwa Europe. Kuli ba yo fita ko ne ba ya, ne ba ka tokwa ku kena mwa simbayambaya ni ku fita mwa Lihalaupa la Sahara. Mi ha ne ba ka yo fita kwa Liwate la Mediteranea, ne ba ka itusisa sisepe kuli ba yo fita mwa Europe. Wo ki ona o no li mulelo wa bo Pascal, kono kwa ezahala lika ze peli mwa naha ya Niger ze ne ba palelwisize ku peta mulelo wa bona.

Nto ya pili, ne ba felezwi ki masheleñi. Nto ya bubeli, ne ba kopani ni bo Noé, ba ba li mapaina ili ba ne ba kalile ku ituta ni bona Bibele. Ze ne ba itutile bo Pascal ne li ba fitile kwa pilu mi ba cinca mubonelo wa bona ka za bupilo. Mwa sibaka sa ku ndongwama sifumu, bo Pascal ba tuhela ku lata hahulu sifumu mi ba kalisa ku ndongwama likonkwani za kwa moya. Mwa silimo sa 1999, ili mwa December, bo Pascal ba kolobezwa. Kuli ba bonise buitebuho bwa bona ku Jehova, ka silimo sa 2001, bo Pascal ba kalisa ku eza bupaina mwa naha ya Niger ili mwa tolopo mo ne ba itutezi niti. Bo Pascal ba ikutwa cwañi ka za sebelezo ye ba eza? Ba bulela ka tabo kuli, “Na ikola bupilo luli mi ni itusisa hande bupilo bwa ka!”

Ka ku swana ni bo Pascal, batu ba bañata ba lemuhile kuli ba kona ku ba ni tabo sakata haiba ba ndongwama likonkwani za kwa moya. Kuli ba pete hande likonkwani zeo, batu ba bañwi ba zwile kwa Europe ni ku tutela kwa Africa kuli ba yo sebeleza mwa libaka mo ku na ni butokwi bo butuna hahulu bwa bashaeli ba Mubuso. Mane ibato ba Lipaki ba 65 ba kwa Europe ili ba ba mwahalaa lilimo ze 17 ni 70, ne ba tutile kuli ba yo sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna, ili mwa linaha za kwa Wiko wa Africa ili Benin, Burkina Faso, Niger, ni Togo. * Ki nto mañi ye ne susuelize Lipaki bao ku tuta, mi lika ne li zo ba zamaela cwañi?

Bo Anne-Rakel ba kwa Denmark ba bulela kuli: “Bashemi ba ka ne ba sebelize sina balumiwa mwa naha ya Senegal. Ne ba bulelanga hahulu ka za musebezi wa bulumiwa mi ni na ne ni bata ku eza musebezi o swana wo.” Ibato ba lilimo ze 15 kwamulaho, bo Anne-Rakel ha ne ba na ni lilimo ze fitelela hanyinyani 20, ne ba tutezi kwa Togo ili ko ne ba zo  swalisana ni puteho ye itusisa puo ya bosusu. Ku tuta kwa bona ne ku susuelize cwañi batu ba bañwi? Bo Anne-Rakel ba bulela kuli: “Hamulaho wa nako, munyanaa ka wa musizana ni wa mushimani ni bona ba tutela kwa Togo ko ne ni sebeleza.”

Bo Aurele ba kwa France, ba ba na ni lilimo ze 70, ili ba ba nyezi, ba bulela kuli: “Ha ne ni tuhezi musebezi lilimo ze ketalizoho kwamulaho, ne ni tokwa ku keta za ku eza: ku pila mwa France ku si na ze ni eza ni ku libelela feela fo i ka tela Paradaisi kamba ku nga mihato ye miñwi kuli ni eze ze ñata mwa bukombwa.” Bo Aurele ba ikatulela kuli ba ka eza ze ñata mwa bukombwa. Ibato ba lilimo ze taalu kwamulaho, bona ni basali ba bona bo Albert-Fayette ba tutela kwa Benin. Bo Aurele ba bulela kuli: “Ku sebeleza Jehova mo lu konela kaufela kona keto ya butokwa ka ku fitisisa ye lu kile lwa eza mwa bupilo bwa luna.” Bo Aurele ba ekeza cwana inze ba menya: “Mane kwa sibaka se lu li ku sona ku na ni sibaka se siñwi se si li bukaufi ni liwate se sinde inge Paradaisi.”

Bo Clodomir ni basali ba bona bo Lysiane, ne ba tutile kwa France ku ya kwa Benin lilimo ze 16 kwamulaho. Kwa makalelo, ne ba tondanga hahulu lubasi lwa bona ni balikani ba bona ba kwa France, mi bubeli bwa bona ne ba ikalezwi kuli ne ba si ke ba kona ku twaela mupilelo wa ko ne ba tutezi. Nihakulicwalo, ku ikalelwa kwa bona ne ku felile. Ne ba na ni tabo ye tuna. Bo Clodomir ba bulela kuli: “Ka avareji, mwa lilimo ze 16 ze felile, lu bile ni tohonolo ya ku tusanga mutu a li muñwi ka silimo ku ziba niti.”

Bo Sébastien ni bo Johanna ba kwa France, ili ba ba mwa linyalo, ne ba tutezi kwa Benin mwa silimo sa 2010. Bo Sébastien ba li: “Za ku eza mwa puteho ki ze ñata. Ku sebeleza kwanu ko ku na ni musebezi o muñata, ku lu tusa ku ituta lika ka bubebe.” Batu ba nga cwañi taba ye nde mwa sibaka mo? Bo Johanna ba li: “Batu ba tabela hahulu ku ituta niti. Mane nihaiba ka linako ze ñwi fo lu sa kutalezangi, batu ba lu yemisanga mwa mikwakwa ku lu buza lipuzo za mwa Bibele ni ku lu kupa lihatiso za luna.” Ku tuta ku amile cwañi linyalo la bona? Bo Sébastien ba li: “Ku tuta ku tiisize linyalo la luna. Ni banga ni tabo ye tuna ku sebeza ni musalaa ka mwa bukombwa mazazi kaufela.”

Bo Eric ni basali ba bona bo Katy, ba sebeza sina mapaina mwa sibaka mo ku pila batu ba banyinyani ili kwa mutulo wa naha ya Benin. Bo Eric ni bakubona inze ba sa pila mwa France, ne ba kalile ku balanga litaba ze bonisa za ku sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna mi hape ne ba ambolanga ni Bakreste ba ba mwa sebelezo ya ka nako kaufela ibato ba lilimo ze 10 kwamulaho. Ku eza cwalo ne ku ba tusize ku ba ni takazo ya ku yo sebeleza kwa naha isili ili nto ye ne ba ezize ka silimo sa 2005. Ba tabisizwe hahulu ki zwelopili ye ba iponezi. Bo Eric ba li: “Lilimo ze peli kwamulaho, mwa sikwata sa luna sa mwa tolopo ya Tanguiéta ne ku na ni bahasanyi ba 9, kono ka nako ya cwale se ku na ni bahasanyi ba 30. La Sunda, batu ba ba mwahalaa 50 ku isa 80 ba fumanehanga kwa mikopano. Kwa tabisa luli ku iponela zwelopili ye cwalo!”

Ki matata mañi e ba kopani ni ona batu ba ba sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna? Bo Benjamin ba ba na ni lilimo ze 33, ki banyani ba bo Anne-Rakel. Mwa silimo sa 2000, ili mwa Denmark, bo Benjamin ba kopana ni mulumiwa ya naa sebeleza mwa naha ya Togo. Bo Benjamin ba li: “Ha ne ni bulelezi mulumiwa yo kuli ne ni bata ku eza bupaina, mulumiwa yo a li ku na, ‘Mwa ziba bo Benjamin, mwa kona ku ezeza bupaina mwa naha ya Togo.’” Bo Benjamin ba nahanisisa fa taba yeo. Bo Benjamin ba bulela kuli: “Ka nako yeo ne ni si ka kwanisa kale lilimo ze 20, kono bahulwani ba ka ba babeli ba basizana ne se ba ile kale kwa Togo ili ko ne ba sebeleza. Nto yeo ne i tahisize kuli ku ni bele bunolo ku ya kwa Togo.” Kacwalo, bo Benjamin ba tuta ni ku ya kwateñi. Nihakulicwalo, ne ku na ni butata bo ne ba kopani ni bona. Bo Benjamin ba li: “Ne ni sa zibi nihaiba linzwi li li liñwi la Sifura. Kwa makalelo a likweli ze 6 ne ku ni bezi hahulu taata kakuli ne ni sa zibi ku bulela puo ye ne i itusiswa.” Nihakulicwalo, hamulaho wa nako, bo Benjamin ba eza zwelopili. Ka nako ya cwale, bo Benjamin ba sebeleza fa Betele ya mwa naha ya Benin, ba isanga lihatiso ko li swanela ku ya mi ba tusanga mwa likolo la likompyuta.

Bo Eric ni bo Katy, ba ba bulezwi kwa makalelo, ne ba sebelelize mwa France ili mwa sibaka mo ku itusiswa puo isili pili ba si ka tutela kale kwa Benin. Ki ifi shutano ye ne ba lemuhile ha ba kala ku sebeleza kwa Wiko wa Africa? Bo Katy ba bulela kuli: “Ne ku lu bezi taata ku fumana sibaka se si swanela ili fo ne lu kona ku ina. Ne lu inzi mwa ndu ye si na malaiti ni mezi ka likweli ze ñata.” Bo Eric ba ekeza kuli: “Batu ba ne lu bapani ni bona ne ba lizanga lipina ka mulumo o mutuna hahulu kuli mane ne ba yo tuhelanga ku liza fahalaa busihu. Kuli mutu a twaele mupilelo o cwalo, u tokwa ku ba ni pilu-telele.” Kaufelaa bona ba itumelela kuli: “Ku sebeleza mwa sibaka mo ku pila batu ba ba si ka utwa kale taba ye nde kwa tabisa luli mi ku lu tusize ku tiyela matata a ne lu kopana ni ona.”

Bo Michel ni bakubona bo Marie-Agnès ba ba zwa kwa France ili ba se ba fitelezi lilimo ze 55, ne ba tutezi kwa Benin ibato ba lilimo ze 5 kwamulaho. Kwa makalelo, ne ba ikalezwi. Bo Michel ba li: “Batu ba bañwi ne ba bapanyize ku tuta kwa luna ku mutu ya zamaya fa muhala o tamilwe mwahalimu inze a kuba ngolobani! Muinelo wo wa kona ku sabisa hahulu haiba mutu a sa zibi kuli ya zamaya fa muhala wo inze a kuba ngolobani ki Jehova. Kacwalo, ne lu tutile bakeñisa Jehova mi naa lu tusize ku eza cwalo.”

Bakreste ba ba na ni yeloseli ya ku sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna ba koñomekanga butokwa bwa ku itukiseza ka ku eza ze latelela: Ku lela. Ku ituta ku twaela miinelo ya kwa sibaka ko mu ya. Ku sa leka lika ze mu sa tokwi. Ku itinga ku Jehova.—Luka 14:28-30.

Bo Sébastien ba ba bulezwi mwa taba mo ba li: “Pili lu si ka tuta kale, na ni bo Johanna ne lu bulukile masheleñi ka lilimo ze peli ka ku kusufaza kwa lika ze ne lu lekanga za ku itabisa ka zona ni ku ambuka ku lekanga lika ze lu sa tokwi.” Kuli ba zwelepili ku sebeleza kwa naha i sili, bo Sébastien ni  bakubona ba sebezanga mwa Europe likwelinyana mwa silimo ni silimo, ili nto ye ba konisa ku eza bupaina mwa Benin mwa silimo kaufela.

Bo Marie-Thérèse ki ba bañwi ba likaizeli ba 20 ba ba li makwasha ba ba zwa mwa linaha li sili ili ba ba sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna kwa Wiko wa Africa. Bo Marie-Thérèse ne ba sebelize sina mumatisi wa mbasi mwa France; kono ka 2006, ba kupa ku pumula ka silimo mukatumbi kuli ba yo eza bupaina kwa Niger. Ku si ka fita kale nako, bo Marie-Thérèse ba lemuha kuli ku eza bupaina kona bupilo bo ne ba bata ku pila. Bo Marie-Thérèse ba li: “Ha se ni ile kwa France, naa ambola ni mubelekisi wa ka ka za takazo ya ka ya ku cinca musebelezo wa ka, mi mubelekisi yo naa tabela kuli ni eze cwalo. Ka nako ya cwale, ku zwa mwa May ku isa mwa August, ni belekanga sina mumatisi wa mbasi mwa France, mi ku zwa mwa September ku isa mwa April, ni ezanga bupaina mwa Niger.”

Batu ba ba “bata pili Mubuso” ba kona ku sepa kuli Jehova u ka ba fa ‘lika ze ñwi kaufela ze ba tokwa.’ (Mat. 6:33) Ka mutala, mu nyakisise ze ne ezahezi ku bo Saphira, kaizeli wa likwasha ya pila mwa France ili kaizeli ya na ni lilimo ze fitelela 25, ya sebeza sina paina mwa Benin. Ka silimo sa 2011, bo Saphira ba kutela kwa France kuli ba yo bata masheleñi a mañatanyana a naa ka ba tusa ku eza bupaina mwa Africa ka silimo se siñwi hape (ili silimo sa bu 6). Bo Saphira ba li: “Ne ni swanela ku tuhela musebezi la Butanu, kono ne ni sa tokwa ku sebeza mazazi a 10 hape kuli ni fumane masheleñi a naa ka ni tusa mwa silimo se si tatama. Ne ni siyalezwi feela ki lisunda ze peli mwa France. Ne ni lapezi ku Jehova, ku mu taluseza muinelo o ne ni li ku ona. Nakonyana hamulaho wa fo, kampani ye ñwi ya ni lizeza ni ku ni buza haiba ne ni ka kona ku yo sebeza mwa sibaka sa mutu yo muñwi ka lisunda ze peli.” La Mubulo, bo Saphira ba ya kwa kampani yeo kuli ba yo lutiwa musebezi ki mutu yo ye ne ba ka yola ka lisunda ze peli. Bo Saphira ba li: “Ne ni komokile ku yo fumana kuli mutu yo ye ne ni ka yola ne li kaizeli wa Sikreste ya naa tokwa ku pumula ka mazazi a 10 kuli a yo fumaneha kwa Sikolo sa Sebelezo ya Bupaina! Mubelekisi wa kaizeli yo naa hanile ku mu fa sibaka mi naa bulezi kuli konji ha naa ka fumana mutu ya naa ka mu yola mwa mazazi ao. Kaizeli yo naa kupile Jehova kuli a mu tuse ku fiwa sibaka sina feela na mo ne ni kupezi Jehova kuli a ni tuse ku fumana musebezi.”

Mizwale ni likaizeli ba bañwi ba sebelelize kwa Wiko wa Africa ka lilimo ze ñata mi ki kale ba twaela bupilo bwa kwateñi. Ba bañwi ba konile ku pila ka lilimo li sikai mi hamulaho ni ku kutela kwa linaha ze ba simuluha ku zona. Kono ni kacenu, Bakreste bao ba ne ba zo sebeleza ko ku na ni butokwi bo butuna ba sa tusiwa ki ze ne ba ikozi ha ne ba ile ku yo sebeleza kwa linaha li sili. Ba itutile kuli mutu u kona ku ba ni tabo sakata haiba a sebeleza Jehova.