Jesu naabulezi kuli: “Sicaba sikalwanisa sicaba sesiñwi, ni mubuso ulwanise mubuso omuñwi. Kukaba ni lizikinyeho zetuna, ni kutaela kwa lico ni matuku ayambukela mwa sibaka sesiñwi kuya ku sesiñwi.” (Luka 21:10, 11) Lika zeo kaufela haliezahala ka nako yeswana, libonisa kuli “Mubuso wa Mulimu u fakaufi.” Kana lika ze, zebulezwi fahalimu liezahalile ka nako yeswana? Kana lisweli zaezahala mwa lifasi kaufela? Hamunyakisise litaba zelatelela.

1. LINDWA

Mwa silimo sa 1914, nekubile ni ndwa yene tahisize butata kwa batu babañata hahulu mwa lifasi kaufela kufita lindwa zenebile teñi kwamulaho! Licaziba ba litaba za kwamulaho babulelanga kuli silimo sa 1914 nesicincize hahulu mupilelo wa batu kakuli neli lona lwapili kuba ni ndwa ya mwa lifasi kaufela. Ka nako ya ndwa ya 1914, lika zeswana sina limota zetuna zeitusiswangwa mwa lindwa, limbomba, litobolo zetuna, moya osilafalizwe ili obulaya, ni lilwaniso zeñwi zebulaya neliitusisizwe hahulu. Hasamulaho kwaba ni ndwa ya lifasi yabubeli ili fo batu nebaitusisize lilwaniso za liatomiki. Kacwalo kuzwa feela ka nako ya ndwa ya lifasi yapili ka 1914, lindwa lizwezipili kubateñi mwa libaka zeñata za lifasi mi lindwa zeo libulaile batu babañata-ñata luli.

2. LIZIKINYEHO

Hatiso ya Britannica Academic ibiha kuli silimo ni silimo kubanga ni lizikinyeho zetuna hahulu zebato ba 100 ili “zesinyanga hahulu lika.” Mi piho ya ba United States Geological Survey ibiha kuli “ka kuya ka litaba zebulukilwe kuzwa mwa lilimo za ma-1900 ka za lizikinyeho, lulibelela kuli silimo ni silimo, kwakona kuba ni lizikinyeho zetuna hahulu zebato ba ze 16.” Babañwi habautwa lipiho zeo mwendi bakona kubulela kuli palo ya lizikinyeho haiekezehi, kono zetahisa kuli kubonahale inge yaekezeha ki kuli batu sebanani zibo yetuna ya kuzibela cimo lizikinyeho zekaezahala kwapili. Kono niti kikuli lizikinyeho zetuna zesweli kuezahala mwa lifasi, lisweli kutahiseza batu manyando ni kubulaya batu babañata hahulu kufita mone kuinezi kwamulaho.

 3. KUTAELA KWA LICO

Kutaela kwa lico mwa lifasi kaufela kutahiswa ki lindwa, kusa sepahala kwa babanani maata a kuzamaisa, kutotobela kwa sifumu sa linaha, kamba kupalelwa kuhula hande kwa limela. Piho ya silimo sa 2018 ya ba World Food Programme ibulela kuli: “Mwa lifasi kaufela, batu ba 821 milioni habana sa kuca mi ba 124 milioni ku bona bashwa hahulu tala nikufita.” Banana babato eza 3.1 milioni bashwanga silimo ni silimo kabakala kukula butuku bobutiswa ki tala. Mi mwa silimo sa 2011, ibato ba 45 pesenti ya mafu a banana mwa lifasi kaufela naatisizwe ki bona butuku bobuswana bo.

4. MATUKU AYAMBUKELA NI ABULAYA

Hatiso ya ba World Health Organization ibulela kuli: “Kuzwa feela ka silimo sa 2001, kubile ni matuku amatuna ayambukela. Kwandaa matuku akale, sekunani matuku amanca acwale ka butuku bwa SARS (Severe acute respiratory syndrome), butuku bobuyambukela bwa influenza, MERS (Middle East respiratory syndrome), butuku bwa Ebola ni butuku bwa Zika.” Mi butuku bwa Covid-19 bobu yambukela ki bona bobuatile hahulu mazazi a. Nihaike kuli basayansi ni baalafi baitutile zeñata ka za matuku, bapalezwi kufumana likalafo kwa matuku amañwi amañata.

5. MUSEBEZI WA KUKUTAZA MWA LIFASI KAUFELA

Jesu hape naabulezi nto yeñwi yeli kalulo ya sisupo hanaabulela za kusutelela kwa Mubuso wa Mulimu, naabulezi kuli: “Taba yende ye ya Mubuso ikakutazwa mwa lifasi kaufela kuli ibe bupaki kwa macaba kaufela, kihona kukataha mafelelezo.” (Mateu 24:14) Nihaike kuli batu mwa lifasi basweli kukopana ni miinelo yetaata, batu babafitelela 8 milioni mwa lifasi kaufela basweli kukutaza taba yende ya za Mubuso wa Mulimu mwa linaha ze 240 mwa lipuo zefitelela 1,000. Musebezi omutuna wo, upetiwa hahulu mwa linako zaluna.

Lika zanaabulezi Jesu zeli kalulo ya sisupo sa kufela kwa lifasi lisweli zaezahala mwa linako zaluna. Ki kabakalañi haluswanela kuisa hahulu pilu kwa taba yeo? Bakeñisa kuli Jesu naabulezi kuli: “Hamubona lika zeo liezahala, muzibe kuli Mubuso wa Mulimu u fakaufi.”—Luka 21:31.

Lika zanaabulezi Jesu, hamoho cwalo ni litaba ze mwa Bibele ili zeñozwi ka kutatamaniswa hande, lilutusa kuutwisisa kuli Mulimu naatomile Mubuso wahae mwa lihalimu ka silimo sa 1914. a Ka nako yeswana yeo, naafile Mwanaa hae, Jesu Kreste, maata a kuba Mulena. (Samu 2:2, 4, 6-9) Mubuso wa Mulimu utuha ubusa lifasi ni kufelisa mibuso kaufela yeliteñi mi ukafetula lifasi kuba paradaisi ilikuli batu bapile mwateñi kuya kuile.

Ona cwale-cwale fa, manzwi a Jesu a mwa tapelo yeli mutala akatalelezwa, ali: “Mubuso wahao utahe. Tato yahao iezwe fa lifasi, sina moiezezwa kwa lihalimu.” (Mateu 6:10) Nihakulicwalo, ki lika mañi zeuzwezipili kueza Mubuso wo kuzwa feela hautomiwa ka 1914? Mi ki lika mañi zelunyolelwa kuto ikola, Mubuso wo hauka felisa mibuso kaufela ya batu?