Kana Mwaziba?
Ki lika mañi zeneezahezi kwa muleneñi wa Ninive Jonasi hasaashwile?
KA KUYA ka kopano ya The British Museum Blog, ibato ba ka silimo sa 670 B.C.E., mubuso wa Asiria neli ona mubuso omaata ka kufitisisa mwa lifasi, “neukalela kwa Sipera yeneli kwa wiko kuisa kwa Iran ye kwa upa, mi nako yeñwi mane mubuso wo neuyo fita ni kwa Egepita.” Muleneñi waona wa Ninive, neli ona muleneñi omutuna ka kufitisisa mwa lifasi. Mwateñi, nekunani macwe amatuna amañata a kupuzo, libaka zende zebuheha, miyaho yemituna yemiñata, ni lifalana zetuna. Litaba zecakuzwi za muleneñi wakale wa Ninive libonisa kuli Mulena Ashurbanipal naaipizanga kuli ki “mulena wa lifasi,” sina feela malena babañwi ba Asiria. Ka nako yeo, nekubonahala inge kuli mubuso wa Asiria ni muleneñi wa Ninive, nelisa koni kutulwa.
Mubuso wa Asiria ki ona one uli omaata ka kufitisisa mwa lifasi kaufela ka nako yeo
Kono mubuso wa Asiria hase ubile ni maata amatuna hahulu, mupolofita wa Jehova Zefania naapolofitile kuli: “[Jehova ukayundisa] Asiria, mi ukatahisa kuli Ninive ibe matota, iome sina lihalaupa.” Kuzwa fo, mupolofita wa Jehova Nahumi naapolofitile kuli: “Amuhape silivera, muhape gauda! . . . Muleneñi uinzi mukungulu, ufetuhile matota, ushandauzwi! . . . Mutu kaufela yaka kubona ukasaba ku wena, abulele, ali: ‘Ninive usinyizwe!’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Batu bane bautwile bupolofita bo mwendi nebaipuzize kuli: ‘Kana taba yeo yakonahala luli? Kana mubuso omaata wa Asiria wakona kutulwa?’ Mwendi nekubonahala kuli hakuna feela yanaakona kutula mubuso wo.
Muleneñi wa Ninive neubile matota!
Nihakulicwalo, taba yene baikutwa batu kuli neisa konahali ki yona yeneezahalile luli! Silimo sa 600 B.C.E. sisika fita kale, Mababilona ni Mamede batula mubuso wa Asiria. Batu batuhela kuyaha mwa Ninive mi hamulaho wa nako, nekusina feela bane bahupula kuli muleneñi wo neu liteñi! Hatiso yehatisizwe ki miziyamu yebizwa The Metropolitan Museum of Art kwa New York ibonisa kuli hamulaho wa lilimo zeñata-ñata, “batu batuhela kuyaha fa sibaka fone ubanga muleneñi wo, mi wa pumbekiwa, mi batu nebakona feela kuziba za kuli muleneñi wa Ninive neubanga teñi ka kubala Bibele.” Kopano yebizwa Biblical Archaeology Society Online Archive ibonisa kuli hakuto fitiwanga kwa makalelo a lilimo za ma 1800, “hakuna feela mutu yanaaziba kuli muleneñi omutuna wo wa mubuso wa Asiria neubanga teñi.” Kono ka 1845, mupumbuli wa litaba zakale yabizwa Austen Henry Layard akala kuyepa fa sibaka fone kubanga muleneñi wa Ninive. Lika zepumbuzwi fa sibaka seo libonisa kuli muleneñi wa Ninive neubanga muleneñi omaata.
Bupolofita bobubulela za kusinyiwa kwa Ninive nebutalelelizwe ka kutala, ili taba yelukolwisa kuli bupolofita bwa mwa Bibele bobubulela za kusiyiwa kwa mibuso ya lifasi ni bona bukatalelezwa.—Dan. 2:44; Sin. 19:15, 19-21.
