Mina ni bakumina mu tabela lika ze shutana fa nto ye ñwi. Niteñi, ku na ni feela liketo ze taalu ze mu kona ku eza:

1. Mwa kona ku ñañelela feela muhupulo wa mina ku fitela bakumina ba lumelelana ni mina.

2. Mwa kona ku tuhelela feela kuli bakumina ba eze ka mo ba tabelela.

3. Bubeli bwa mina mwa kona ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana.

Mu kana mwa bulela kuli: ‘Kono ha ni tabelangi ku itoboha lika ze ñwi ka mulelo feela wa kuli lu fite fa ku lumelelana. Ha lu eza cwalo, ku bonahala inge kuli bubeli bwa luna ha lu na ku fumana ze lu bata!’

Mu be ni buikolwiso bwa kuli ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana, haki muinelo o ka tahisa kuli yo muñwi ni yo muñwi wa ku mina a si ke a ba ni tabo—konji haiba kuli ha mu ezi lika ka mukwa o swanela. Kono pili mu si ka nyakisisa kale mwa ku itobohela lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana, ku na ni lika li sikai ze mu tokwa ku ziba ka za buikoneli bwa butokwa bo.

Ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana ku tokwa ku swalisana. Pili mu si ka kena kale mwa linyalo, mwendi ne mu twaezi ku ikezezanga likatulo. Kono cwale lika ki kale li cinca, mina ni bakumina se mu tokwa ku nga linyalo ku ba la butokwa hahulu ku fita lika ze mu tabela ka butu. Ku fita ku nga taba yeo sina nto ye mi kutiseza mwa mulaho, mu nyakisise lika ze nde ze kona ku zwa mwateñi. Musali ya nyezwi ya bizwa Alexandra, u bulela kuli: “Batu ba babeli ha ba ngungahanya litoho, ba kona ku fumana tatululo ye nde ye fita ya kona ku fita ku yona mutu ha li a nosi.”

Ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana ku tokwa ku ba ni moya wa ku amuhela mibonelo ya ba bañwi. Muuna ya elezanga batu ka za manyalo, ya bizwa John M. Gottman, u bulela kuli: “Ha mu tokwi ku lumela lika kaufela ze ba bulela kamba ku lumela bakumina, kono mu swanela ku nyakisisanga mibonelo ya bona ha buniti. Haiba mu puta mazoho a mina ni ku nyunga toho ka ku hana (kamba nihaiba feela ku hanela mwa pilu), bakumina ha ba lika ku ikambota ni mina ka mwa ku tatululela butata bo buñwi, puisano ya mina ha ku na ko i ka ya.” *

Ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana ku tokwa buitomboli. Ha ku na ya kona ku tabela ku pila ni mutu ya nyalani ni yena ya lumela kuli za bata yena ki zona ze nde mi li lukela ku latelelwa. Kwa tusa hahulu batu ba ba nyalani ha ba bonisa moya wa buitomboli. Musali yo muñwi ya nyezwi, ya bizwa June, u bulela kuli: “Ka linako ze ñwi naa lumelanga  feela ze ba bata bo muunaa ka, ka mulelo wa kuli ni ba tabise, kono ni bona ba ezanga cwalo ka linako ze ñwi. Kona mo li swanela ku bela linyalo cwalo—li ama ku nahananga ze mu kona ku fa bakumina isi feela ze ba kona ku mi fa.”

Mu kalisange hande puisano ya mina. Mo i kalelo puisano ya mina hañata ki mona mo i ka felela. Haiba mu kala ka ku hanyauka, ku taata ku fita fa ku lumelelana ka kozo. Kacwalo, mu latelele kelezo ya Bibele ye li: “Mu apale . . . mukekecima, sishemo, buikokobezo, bunolo, ni pilu-telele.” (Makolose 3:12) Mikwa ye cwalo, i ka tusa mina ni bakumina ku tokolomoha ku kananisananga ni ku mi tusa ku fumananga mwa ku tatululela butata.—Sikuka sa Bibele: Makolose 4:6.

Mu batange lika ze mu lumelelana ku zona. Haiba buikatazo bwa mina bwa ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana bu tahisa feela likomano ze tuna, ku kona ku ba kuli mina ni bakumina mu isa hahulu pilu kwa lika ze mu sa lumelelani ku zona. Ku fita ku eza cwalo, mu bone kuli lika ze mu lumelelana ku zona ki lifi. Kuli mu fumane lika ze mu lumelelana ku zona, mu like muezezo wo:

Yo muñwi ni yo muñwi wa ku mina a ñole mikoloko ye mibeli. Mwa mukoloko wa pili, a ñole lika za ikutwa kuli ki zona za butokwa hahulu mwa taba ye mu sa lumelelani ku yona. Mwa mukoloko wa bubeli a ñole lika za ikutwa kuli wa kona ku itoboha zona kuli mu fite fa ku lumelelana. Hamulaho, mu nyakisise mikoloko yeo hamoho. Mwendi mu ka fumana kuli lika ze mu ikutwa ku ba za butokwa hahulu sibeli sa mina, ha li shutani hahulu. Haiba ki cwalo, ku itoboha lika ze ñwi kuli mu fite fa ku lumelelana, ha ku na ku ba taata hahulu. Nihaikaba kuli lika ze mu nga ku ba za butokwa za shutana hahulu, ku ñola lika kaufela fa pepa ku ka tusa mina ni bakumina ku utwisisa taba hande hahulu.

Mu swalisane kuli mu tatulule butata. Litaba ze ñwi, li kona ku tatululwa ka bunolo. Kono mwa litaba ze tuna hahulu, bo muuna ni musali ba kona ku tiisa silikani sa bona ka ku swalisana hamoho kuli ba fumane nzila ya ku tatulula ka yona butata, ya naa si ke a kona ku fumana yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona a nosi.—Sikuka sa Bibele: Muekelesia 4:9.

Mu itatele ku cinca mubonelo wa mina. Bibele i bulela kuli: “Yo muñwi ni yo muñwi wa mina a late musalaa hae ka mwa itatela; mi musali yena u swanela ku ba ni likute le lituna ku muunaa hae.” (Maefese 5:33) Lilato ni likute ha li boniswa, bubeli bwa batu ba ba nyalani ba ka itatela ku isa pilu kwa maikuto a yo muñwi—mi mane ba kona ku cinca nihaiba mo ne ba nahanela. Muuna ya nyezi ya bizwa Cameron, u bulela kuli: “Ku na ni lika ze ñwi ze mu sa koni ku tabela ku eza, kono—ka ku susuezwa ki bakumina—kwa nalule-lule mu fita fa ku li tabela.”—Sikuka sa Bibele: Genese 2:18.