MU NTANGU ya Bahebre ba ku mutoto wa kani, muvu wa môna mbo weri batikaka bu beri salaka bisaba (labourer) na bu beri kunaka; ntangu yo mbo yifwanakanaka lumbu ti na septembre/​octobre.

Mu zaba ntangu yafweti zingila ngonda yimosi, bantu basarila cycle ya ngonda yizingilaka bilumbu 29 peleko 30. Bayizi sarila ntangu (soleil) mu zaba ntangu yifweti zingila muvu. Kâ muvu wu bakontelaka mu cycle ya ngonda wa swaswana wubâka na wubakontelaka mu cycle ya ntangu. Buna bafweti delakasa mpila zo za zole za kontela ntangu. Mu lenda, bafweti yika bilumbu biakaka peleko bafweti yika ngonda yakaka, kampe, mbo beri bia yikaka ntete muvu wakaka wabatika. Mu mpila yo, calendrier mbo yeri delakanaka na ntangu yi beri kunaka peleko yi beri tiaka bima.

Kâ, mu ntangu ya Mose Nzambi watâ kwe kanda diandi ti muvu wa dibundu wafweti batika mu ngonda ya Abibe peleko Niza, yifwanakanaka lumbu ti na mars/avril. (Ndu. 12:2; 13:4) Malaki meri yôkaka mu ngonda yo meri tarilaka tisalu tia tia orge.​—Ndu. 23:15, 16.

Muntu wumosi wa mayela we na nkumbu Emil Schürer watâ ti ka weri’â musamu wa mpasi ko mu zaba ka mu ntia ntangu bafweti yika ngonda yakaka mu calendrier. Wavutu tâ ti: “Ntangu zazansoni malaki ma Pake, ma bafweti kembela mu ntangu ngonda yeri ya mukaka mu ngonda ya Niza (14 Niza), mafweti yôka ha manima ma tilumbu mu printemps mu ntangu tilumbu na mpimpa bizingilaka ntangu mosi. [. . .] Buna bu beri monaka ti Pake ku nsuka ya muvu yeri kwizaka, mbo yeri bwaka ntete printemps, Bayuda mbo beri yikaka ngonda ya 13 ntete Niza.”

Mbangi za Yehova mpe mbo zisarilaka mpila yo mu ntangu yi zidingaka mu zaba tilumbu (date) tifweti bâ Ndia ya Mfumu, yiyôkaka mu printemps, mpe yi delakanaka na tilumbu tia 14 Niza mu calendrier ya Bahebre. Bimvuka biabiansoni bia mu nza mbo bibakaka nsangu za tilumbu tio ntangu yayingi ntete tiatula. *

Kâ, ngano Bayuda bwe beri zabilaka ti ngonda yiwiri mpe yakaka yeka batika? Lumbu ti mu zaba wo, mbo tutalaka kwa mu calendrier ya mu papier peleko ye mu telefone’eto. Kâ mu ntangu ya Bibila, ka weri’â musamu wa fioti ko.

Mu ntangu ya delize, mbo beri tâka ti mu ngonda bilumbu 30 bie mô. (Mba. 7:11, 24; 8:3, 4) Ha manima kwe Bayuda, ntangu zazansoni ngonda ka yeri’â bâka kwa na bilumbu 30 ko. Mu calendrier ya Bahebre, ngonda mbo yeri batikaka mu ntangu yeri monekaka ngonda ya môna. Musamu wo mbo weri tulaka ha manima ma bilumbu 29 peleko 30 tûka mbatukulu ya ngonda ya yôka.

Lumbu timosi, Davide na Yonatane bayizi zonzela mbatukulu ya ngonda (mois) ya môna bu batâ ti: ‘Mbazi ngonda ya môna.’ (1 Sam. 20:5, 18) Buna, kampe mu mbandu ya 11 N.M.B., mbo beri tikubikilaka ngonda. Ngano Musi-Israele bwe weri zabilaka lumbu tieri batikaka ngonda ya môna? Mishnah, die buku dizonzelaka misiku na bikulu bia Bayuda mbo dizonzelaka musamu wo. Mbo ditâka ti ha manima ma ntangu ya kâla Bayuda ku bungamba ku Babilone, Sanedre (Nzo ya Mfundusu ya Yinene ya Bayuda) mbo yeri salaka tisalu tio. Mu ngonda za 7 zabâ malaki, bantu ba mu Sanedre mbo beri vukanaka mu tilumbu tia 30 tia ngonda. Bantu bo dema dieri nawu dia dinga mu zaba ka ntia lumbu ngonda ya môna yafweti batika. Ngano nti bieri babakisaka mu bonga nzengolo yo?

Babakala batûla ha mbuka za zangama zeri zungirilaka Yerusaleme beri talaka zulu dia mpimpa mu zaba ntangu yeri hezimaka ngonda ya môna. Bu beri monaka ngonda yo, mbo beri sarilaka manzangu mu hana nsangu kwe Sanedre. Mu ntangu bantu ba Sanedre beri monaka ti bimbangi biabingi bieri singasaka ti ngonda ya môna ya moneka, mbo beri tâka ti ngonda ya môna yibatikiri. Mbo nti bieri yôkaka mu ntangu matuti meri tikaka mpe meri saka ti bantu beri talaka zulu ka  bamonandi ngonda yo ya môna? Buna mbo beri tâka ti ngonda yi beri bilumbu 30 yeri, mpe ngonda ya môna mbo yaketi batika.

Mishnah mbo yitâka ti nzengolo ya Sanedre mbo beri ya zabikisaka mu tifwani tia tiya tu beri namisaka ha mongo wa miti mia olive, penepene na Yerusaleme. Mu ntangu zakaka za mfunu ku Israele, mbo beri sarilaka tiya mu mbuka zazîngi mu mwangasa nsangu. Ha manima, bayizi sarila bimwangisi bia nsangu. Bayuda ba ku Yerusaleme, ba ku Israele yayansoni na beri ku mbuka zakaka mbo beri bakaka nsangu za mbatukulu ya ngonda ya môna. Buna, babansoni mbo baketi kembela malaki mamansoni ma beri kembelaka mu muvu mu ntangu yimosi.

Kampe tablo ye mu kati mu yilendi kubakisa mu bakula tintwari tieri ha kati dia ngonda, malaki na bina (saisons) bia Bahebre.