ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ် တမၤဘၣ်ဃးအသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်လၢ ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ လံာ်စီဆှံအတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်အဃိလီၤ. ပတဟူးဂဲၤလၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်, ပတဟ့ၣ်တၢ်ဖးလၢ ထံကီၢ်ပၣ်တံၣ်တဖၣ် ဒီးပှၤလၢအဲၣ်ဒိးကဲခိၣ်ကဲနၢ်တဖၣ်ဘၣ်. ပတဂုာ်ကျဲးစၢးမၤန့ၢ် ပဒိၣ်အလီၢ်, ဒီးပတပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်ဂဲၤလိာ်တမံၤမံၤလၢ ကဆီတလဲ တၢ်ပၢတၢ်ပြးဘၣ်. ပနာ်လၢလံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး လၢပကမၤထွဲ ကျဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.

•   ပမၤထွဲယ့ၣ်ၡူး အဒိအတဲာ်လီၤ, အဝဲတတူၢ်လိာ်ဝဲ တၢ်ကပာ်ထီၣ်အီၤလၢ ပဒိၣ်အလီၢ်ဘၣ်. (ယိၤဟၣ် ၆:၁၅) ကစၢ်သိၣ်လိဝဲ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်ဒ်သိးအသု “တဘၣ်ဃးဘၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်” တဂ့ၤဒီးပာ်ဖျါဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်တကြၢး ပၣ်ဃုာ်လၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်အပူၤဘၣ်.—ယိၤဟၣ် ၁၇:၁၄, ၁၆; ၁၈:၃၆; မၢ်ကူး ၁၂:၁၃–၁၇.

•   ပတီဒီးယွၤအဘီအမုၢ်လၢ ယ့ၣ်ၡူးစံးတ့ၢ်ဝဲလၢ “ဘီမုၢ်အတၢ်သးခုအကစီၣ်အံၤ, ကဘၣ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤအီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါ” န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၁၄) ဒ်ပမ့ၢ်ပှၤလၢ အခၢၣ်စးယွၤအဘီအမုၢ် တဖၣ်အသိး, ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်မူဒါလၢ ပကဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါပှၤဂၤလၢ ဘီမုၢ်အံၤကဟဲအဂ့ၢ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ကီၢ်လၢပအိၣ်အပူၤ အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဘၣ်. ဒီးပတမၤဘၣ်ဃးပသးလၢ ထံကီၢ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ် အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဘၣ်လီၤ.—၂ ကရံၣ်သူး ၅:၂၀; အ့းဖ့းစူး ၆:၂၀.

•   ခီဖျိပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်အဃိ, ပတဲဘၣ် ပှၤလၢအဘၣ်အသးလၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြးမနုၤဂ့ၤဂ့ၤတဖၣ်လၢယွၤအဘီအမုၢ် တၢ်သးခုကစီၣ်အဂ့ၢ်လၢ တၢ်သဘျ့သ့လီၤ. ပနာ်လၢယွၤအဘီအမုၢ် ကမၤဟါမၢ်ကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဂုာ်ကျဲးစၢးပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ပတၢ်ကတိၤဒီး ပတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၅၆:၁၁.

•   ပဟးဆှဲး တၢ်လီၤမုၢ်လီၤဖးလၢ ဟဲအိၣ်ထီၣ်လၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်အဃိ, ပအိၣ်ဃူအိၣ်ဖိးဒ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ်တၢ်ကရၢကရိ တခါအသိးလီၤ. (ကလီးစဲ ၃:၁၄; ၁ ပ့းတရူး ၂:၁၇) မ့မ့ၢ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အမၤဘၣ်ထွဲအသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် မၤလီၤဖးအတၢ် အိၣ်ဖှိၣ်ဖိတဖၣ်လီၤ.—၁ ကရံၣ်သူး ၁:၁၀.

 ပယူးယီၣ်ပာ်ကဲ ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်. ပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်သနာ်က့, ပပာ်ကဲပဒိၣ်ပပှၢ်လၢ အန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်လီၤ. တၢ်အံၤလီၤပလိာ်ဒီး လံာ်စီဆှံအတၢ်မၤလိာ်လၢ တဲဝဲ “မ်ပှၤပာ်အသးလၢ တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဒိၣ်တဖၣ် အဖီလာ်ကိးအဂၤဒဲးတက့ၢ်” လီၤ. (ရိမ့ၤ ၁၃:၁) ပဒိကနၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ, ပဟ့ၣ်တၢ်ခိတၢ်သွဲ, ဒီးပတူၢ်လိာ် ပဒိၣ်ပပှၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်လၢ အမၤစၢၤတၢ်လၢ ထံဖိကီၢ်ဖိအဘျုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပတပၣ်ဃုာ်လၢ ပှၤလၢဂုာ်ကျဲးစၢး ထီဒါပဒိၣ်တဖၣ် အကျါဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ်, ပမၤထွဲလံာ်စီဆှံ အတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢ ပကဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ “စီၤပၤ, ဒီးကယဲၢ်ပှၤအိၣ်လၢ ပဒိၣ်အလီၢ်” အဂီၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်စံၣ်ညီၣ်တဲာ်တၢ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးပတၢ် ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်လၢ တၢ်သဘျ့အခါန့ၣ်လီၤ.​—၁ တံၤမသ့း ၂:၁, ၂.

 ပပာ်ကဲစ့ၢ်ကီး ပှၤဂၤအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကမၤအနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဆၢတဲာ် ဘၣ်ဃးဒီးထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ပတမၤတံာ်တာ် တၢ်ဃုထၢအမူး မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢအအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ် တၢ်ဖးတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်.

 ပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အသီဧါ. တမ့ၢ်ဘၣ်. ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ပၢတၢ်ပြး အတၢ်န့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤန့ၣ် တၢ်မၢဖိဒီးခရံာ်ဖိလၢ တၢယၤဖှိၣ်နံၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဝဲဒ်သိးဒီး ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်လီၤ. လံာ်တဘ့ၣ် (Beyond Good Intentions) ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ခရံာ်ဖိလၢ တၢယၤဖှိၣ်နံၣ်တဖၣ်န့ၣ် နာ်ဝဲလၢအဝဲသ့ၣ် အမူဒါအိၣ်လၢ ကဘၣ်ပာ်ကဲဝဲ ပဒိၣ်အတၢ်န့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤသနာ်က့, အဝဲသ့ၣ်တတူၢ်လိာ်ဝဲလၢ ကဘၣ်ပၣ်ဃုာ်လၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်အပူၤဘၣ်.” ဒ်န့ၣ်အသိး, လံာ်အဂၤတဘ့ၣ် (On the Road to Civilization) စံးဝဲလၢ ခရံာ်ဖိလၢ တၢယၤဖှိၣ်နံၣ်တဖၣ်န့ၣ် “တဟံးန့ၢ်ဝဲ ထံကီၢ်ပဒိၣ်အလီၢ်ဘၣ်.”

 ပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်အိၣ်လၢ ထံကီၢ်အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်ဧါ. တအိၣ်ဘၣ်. ပမ့ၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိလၢ အဲၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အဃိ ပဒိၣ်လၢအန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ် ပျံၤပှၤအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. ဆိကမိၣ်ကွၢ် National Academy of Sciences of Ukraine အတၢ်ပာ်ဖျါလၢ ၂၀၀၁ န့ၣ်တက့ၢ်. ပတမၤဘၣ်ဃးပသးဒီး ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ် တၢ်ပာ်ဖျါအံၤ တဲဝဲဒ်အံၤလီၤ– “မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ပှၤတနီၤနီၤတမ့ၢ်ကဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲ ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ် အတၢ်ဆၢတဲာ်အံၤဘၣ်. တၢ်န့ၣ်မ့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်ခီၣ်ထံးတမံၤလၢ တၢ်ကရၢကရိလၢ ပၢတၢ်ဖဲအသး ဒ်သိးဒီးနးစံၣ်ဒီးခီၣ်မၠူနံးအတၢ်ပၢ ပာ်တၢ်ကမၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အလိၤအဃိန့ၣ်လီၤ.” ဘၣ်ဆၣ်, လၢစိၣ်ဘံၣ်ယဲး အတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ အဖီလာ်ဒၣ်လဲာ်, ပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်န့ၣ် “မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိလၢ ဒိကနၣ်ဒံးတၢ်သိၣ်တၢ်သီလီၤ. လၢတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအလီၢ် ဒီးစဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မၤတၢ်တီတီလိၤလိၤ ဒီးတူၢ်ဆါအသးလီၤ. ဒီးတကဲထီၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်လၢ ခီၣ်မၠူနံးအတၢ်ပၢအဂီၢ် နီတမံၤဘၣ်.” ဒ်န့ၣ်အသိး, မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ, ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ် အတၢ်နာ်ဒီးအတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ် “တကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်လၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြး အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီးတၢ်ဃူတၢ်ဖိးလၢ ထံကီၢ်နီတဘ့ၣ်အပူၤဘၣ်” န့ၣ်တၢ်ပာ်ဖျါအံၤ မၤကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.