Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

O Bibidia ia Bedell i Kuatekesa o Athu Kutendela Kiambote o Bibidia

O Bibidia ia Bedell i Kuatekesa o Athu Kutendela Kiambote o Bibidia

KIOSO o mukua ngeleja ngana William Bedell mukua Inglaterra kiai ku ixi ia Irlanda ku muvu ua 1627, muéne ua sange-mu maka a dikota. Mu ixi ia Irlandala mua betele kukala ngeleja ia Katolika maji o ixi akexile mu i tumina kuala akua Inglaterra a tokalele mu ngeleja ia Prostante. O athu akua Prostante a lunguluile kiá o Bibidia mu madimi avulu mu kibatu kioso kia Europa. Maji ki bhuexile muthu ua mesenene kulungulula o Bibidia mu dimi dia Irlandês.

Bedell ua divu kia iibha mukonda dia kuila o athu akua Irlanda, “ka kexile mua bhana valolo mukonda dia kukamba kuijiia o dimi dia Kingileji.” Kienhiki, muéne ua banze kulungulula o Bibidia mu dimi dia Irlandês. Maji a mu zukutisa kiavulu benge-benge kuala akua Prostante. Mukonda diahi?

A MESENENE KUFIDISA O ATHU KUZUELA O DIMI DIA IRLANDÊS

Bedell ua mateka kudilonga o dimi dia Irlandês. Kioso muéne kia kituka o mutuameni ua xikola ia katunda Trinity College, mu mbanza ia Dublin, muéne ua suínisa o maxibulu kuzuela o dimi dia Irlandês, ua bhange ué kiki kioso kia mu solo kukala bispu mu mbanza ia Kilmore. Kioso o sobha ia muhatu ia Inglaterra, Elizabeth I ua bhange o xikola ia katunda Trinity College, muéne ua bhange o xikola íii phala kukala ni akunji a tena kulonga o mundu uê o njimbu ia Bibidia mu madimi mâ a uvualukilu. Bedell ua kuatekesa phala kiki kubhita.

Mu ngeleja mu mbanza ia Kilmore, athu avulu akexile mu zuela o dimi dia Irlandês. Kienhiki, Bedell ua mesenene kiavulu kukala ni akunji a zuela o dimi dia Irlandês. Muéne ua zuela ku jingana ja makota kála kia zuelele Poxolo Phaulu mu divulu dia 1 Kolindo 14:19, kuila: ‘Mu kilunga, nginda ngi zuela ngó izuelu itanu athu oso i evua ni kilunji, ni ngi longe akuetu, nguami kuzuela kuinhi dia midi dia izuelu mu mbimbi jengi,’ mba kuzuela mu dimi diéngi dia kambe kuijiia kiambote o athu.

Maji o jingana ja makota a bhange ioso phala ku mu fidisa kulungulula o Bibidia. O akua misoso ambe kuila, saí jingana ja makota ambele kuila o dimi dia Irlandês diexile “kiluezu phala o ixi,” a mukuá ambe kuila o dimi dia Irlandês “ki dieji kuatekesa kubheka mbote ku Nguvulu ia ixi.” Saí athu a monene kuila, o nguvulu ia Inglaterra ka mesenene kuila o athu a dilonga o dimi dia Irlandês. Mu kiki, akexile mu tuma o athu akua Irlanda kujimba o dimi diâ ni ifua iâ, phala kudilonga o Kingileji ni kukaiela o ifua ni maukexilu a akua Inglaterra.

O KIKALAKALU KIA BEDELL KIA KULUNGULULA O BIBIDIA

O itumu íii ia iibha, ki i fidisa Bedell kusuluka ni kikalakalu kiê. Ku dimatekenu dia 1630, muéne ua mateka o kulungulula o Bibidia ia Kingileji (Bibidia ia Rei James ia 1611) mu dimi dia Irlandês. Muéne ua mesenene kusoneka Bibidia i tena kukuatekesa athu avulu ku i tendela. Muéne ua divu kia iibha mukonda athu keji tena kutanga o Mikanda Ikola ni kusanga o njila ia muenhu mukonda o Bibidia ia kexile mu dimi dia kambele kuijiia ene.Nzuá 17:3.

Ki Bedell ngó ua kexile mu divua kiki. 30 a mivu ku dima, bispu ia mukua, William Daniel, uambele kuila kubhonza kiavulu muthu kudilonga o kidi kia Bibidia, “mu dimi dia kambe kuijiia kiambote.” Daniel ua lunguluile o Mikanda ia Ngeleku mu dimi dia Irlandês. Kienhiki, Bedell ua mateka ni kikalakalu kia dikota kia kulungulula o Mikanda ia Hebalaiku. O mbandu ia lungulula Bedell ni mbandu ia lungulula William Daniel, a i bundu kumoxi, lelu a ijiia kuila Bibidia ia Bedell. Kioso Bedell kia zubha o kulungulula o Bibidia, mu 300 ja mivu ia kaiela-ku, o athu akexile ngó ni Bibidia ienioió mu dimi dia Irlandês.

Bedell kuma uejidile kiambote o dimi dia Hebalaiku, ua bhingi mala aiadi a zuela kiambote o dimi dia Irlandês, phala ku mu kuatekesa kulungulula o Bibidia mu dimi dia Irlandês. Kioso kia kexile mu bhanga o kikalakalu, Bedell ni kikuatekesu kia mala aiadi, muéne ua tonginina o Bibidia velusu mu velusu phala ku mona se a i lunguluile muene kiambote. Phala ku a kuatekesa kubhanga o kikalakalu kiki, ene a kaiela o Bibidia a i lunguluile kuala o diiala mukua Suíça, ngana Giovanni Diodati, a kaiela ué o Septuaginta mu dimi dia Ngeleku, ni mikanda ia mukuá ia Bibidia mu dimi dia Hebalaiku.

O alunguludi a kaiela o milongi ia athu a lungulula o Bibidia Rei James, (athu iá Bedell ua ejidile kiambote) o alunguludi a soneka o dijina dia Nzambi mu Bibidia mu ididi ia tokala. Mu kifika, mu divulu dia Makatukilu 6:3, ene a te-mu o dijina dia Nzambi “Iehovah.” O Bibidia ia Bedell a i bhake mu Marsh’s Library, kididi kia kubhakela madivulu mu mbanza ia Dublin, ku ixi ia Irlanda.—Tanga o kaxa “Athu a Lembalala Bedell ni ku mu Ximana.”

ATHU A TAMBULA O BIBIDIA

Bedell ua zubha o kikalakalu kiê ku muvu ua 1640. Maji ka tenene kulondekesa o kikalakalu kiê ku athu mu kithangana kieniókio. Mukonda diahi? Kia dianga, mukonda akexile hanji ku mu zukutisa kiavulu. O jinguma a tangele makutu alungu ni muthu ua betele ku kuatekesa Bedell mu kulungulula o Bibidia, ene a bhangele kiki phala o athu ka xikine o kikalakalu kiê. O jinguma jiji, a tumu ku mu kuata ni ku mu ta mu kaleia. Kima kia mukuá, Bedell ua kexile mu kithangana kia bhonzo, akua Irlanda akexile mu luua ita ni unguvulu ua Inglaterra phala kua katula mu ixi iâ, kiki kia matekene ku muvu ua 1641. O akua Irlanda a langele Bedell mu kithangana kiofele né muene ni kuijiia kuila muéne uexile ué mukua Inglaterra. Ene a bhangele kiki mukonda Bedell ua a zolele kiavulu. Maji mu kubhita thembu, o masoladi abhukumuka, a kuata Bedell ia a mu te mu kaleia ka bolo. Kioso kia tundu mu kaleia, Bedell ua kuata uhaxi iu uafu ku muvu ua 1642. Muéne ka mono o Bibidia iê ku i bhana ku athu.

Mukanda uokulu ua Bedell, muvu ua 1640, ni Bibidia io londekese ku athu ku muvu ua 1685

O jinguma ja Bedell ja buika o dibhata diê dioso. Maji dikamba diê dia kazola, ua tenene kubhulula o mikanda ioso ia lunguluile kiá. Mu kubhita thembu, Narcissus Marsh, ua kituka ué arcebispu ia Armagh ni muthu ua beta-o-kota mu ngeleja ia Irlanda, ua tambula o mikanda. Ua tambula kikuatekesu kia ngijiie Robert Boyle, ku muvu ua 1685 muéne ua londekesa ku athu o Bibidia ia Bedell.

KIMA KIOFELE MAJI KIALA NI VALOLO

O Bibidia ia Bedell ka i ximana ku mundu uoso. Maji né kiki, iene ia kuatekesa o athu kutendela kiambote o Bibidia, benge-benge o athu a zuela o dimi dia Irlandês ni athu akua Escócia ni ibatu ia mukuá. Ene eji tena kiá kuijiia kiambote Nzambi mu ku tanga o Bibidia íii.Matesu 5:6.

“Kioso ki tua tange o Bibidia ia Bedell, etu tuevu o izuelu ia Nzambi mu dimi dietu dia uvualukilu. Kiki kia kuatekesa kiavulu eme ni muiji uami kuijiia o kidi ki sangulukisa kia Mikanda Ikola”

O Bibidia ia Bedell ia mu kuatekesa kiavulu o athu a mesena kuijiia o kidi mu izuua íii. Saí diiala u zuela o dimi dia Irlandês, ua di longo o kidi kia lungu ni Bibidia, uambe: “Kioso ki tua tange o Bibidia ia Bedell, etu tuevu o izuelu ia Nzambi mu dimi dietu dia uvualukilu. Kiki kia kuatekesa kiavulu eme ni muiji uami kuijiia o kidi ki sangulukisa kia Mikanda Ikola.”