Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Ene a di Bhakula mu Vondadi iâ—ku Ixi ia África

Ene a di Bhakula mu Vondadi iâ—ku Ixi ia África

PASCAL ua kudila mu sanzala ia jingadiama, mu ixi ia Costa do Marfim, maji muéne ua mesenene ku kala mvuama. Mukonda muéne ua uabhele o ufunu ua ku bhânga, muéne ua dibhuidisa: ‘Kuebhi ku nga-nda sanga o kididi ki ngi kuatekesa ku kala ni fuma, ni ku kala mvuama? Kioso kia tenesa 20 a mivu, ua mono kuila o kididi kiki, ku ixi ia Europa. Maji ka kexile ni madukumendu phala ku bhanga o njila, muéne ueji bokona mu ixi ia Europa, sé o madukumendu.

Ku muvu ua 1998, mu kitala kia 27, Pascal ua mateka kuenda o njila. Muéne ua bhixila mu ixi ia Ghana, iu ua bhitile mu ixi ia Togo, ni mu ixi ia Benim, mu kusuka-ko, ua bhixila mu mbanza ia Birni Nkonni, ku ixi ia Niger. Maji o kibhidi kia dikota kia kuenda o njila kieji mateka. Phala kuenda o njila ia kuia ku thunda, kua bhingile kuendela ku thandu dia kaminhá, phala ku zaúka o Kikangalakata kia kukuta kia Sahara. Kioso kieji bhixila ku Kalunga ka Mediterraneo, muéne ueji kuata baluku phala kuia ku ixi ia Europa. Kiene kia mesenene o ku bhanga​—maji kua moneka ima iiadi mu ixi ia Niger, ia mu fidisa.

Kia dianga, o kitadi kiê kiabhu. Kaiiadi, muéne ua di sange ni muboki ua katunda a mu ixana Noé, iu ua mateka ku mu longa o Bibidia. O ima ia kexile mu di longa ia mu tula ku muxima, muéne ua mateka ku lungulula o ibanzelu ia kexile na-iu. O vondadi iê ia ku kala mvuama ua i lungulula, phala ku bhanga o vondadi ia Nzambi. Ku mbeji ia Kaiiadi ku muvu ua 1999, Pascal a mu batizala. Phala kulondekesa o kisakidilu kiê kua Jihova, muéne ua kituka muboki ua thembu ioso, ku muvu ua 2001, mu ixi ia Niger—mu mbanza mua di longele o kidi. Kiebhi kia divu kia lungu ni kikalakalu kiê? Muéne uambe: “Nga mu bhanga o kima kia beta-kota ku muenhu uami!”

KUSANGULUKA DINGI KUAVULU KU MUENHU—MU ÁFRICA

Anne-Rakel

Kála kia bhitile ni Pascal, jiphange javulu a sange ku sanguluka dingi kuavulu ku muenhu, mu ku suua jimbambe mu nzumbi. Phala ku tena ku suua o jimbambe jiji, jiphange javulu a tundu ku Europa ai mu África phala ku kuatekesa mu ididi mua kambe aboki a Utuminu. Phange javulu, a soko 65, akua Europa—ala mu itala ia 17 ni 70 a mivu—ai mu ididi kala “aboki mu ididi mua bhindamena aboki” kala kiene mu ku a exana, mu jixi ja África, kála mu ixi ia Benim, Burkina Faso, Niger, ni Togo. * Ihi ia a bhangesa kuia mu ididi íii, ni ihi ia bhiti?

Anne-Rakel, mukua Dinamarka, uzuela: “O jitata jami exile akunji a jixi jengi ku ixi ia Senegal. Ithangana ioso a zuela ni kisangusangu kioso, o ukexilu ua akunji a jixi jengi, mukonda dia kiki, eme nga mesenene ué ku kala mukunji a jixi jengi.” Kua bhitile 15 kia mivu, kioso Anne-Rakel kia tenesa 20 a mivu, muéne uai ku ixi ia Togo, kuene kua mu sidivila mu kilunga kia dimi dia ijimbuete. Kiebhi o ku bhanga kiki, kia suínisa akuâ? Muéne uambe: “Mu ku bhita kithangana, o ndenge’ami ia muhatu, ni phang’ami ia diiala, a ngi kaiela ku ixi ia Togo.”

Albert-Fayette ni Aurele

Aurele, Phang’etu dikaza uala mu 70 a mivu mukua França, uambe: “Ku mivu itanu ia bhiti, kioso ki nga nhoha kiá ku salu, nga tokalele ku sola: se o ku nhoha mu França, mu ku kingila katé kiza o Palaízu, mba ku bandekesa o sidivisu iami ia ku boka.” Aurele ua solo ku bandekesa o ukunji ué. Kua bhiti kiá mivu itatu tundé muéne kiai mu tunga ni muhat’uê Albert-Fayette ku ixi ia Benim. Aurele uambe: “O ku di bhakula mu ku sidivila Jihova ku ixi íii, kiene o kima kia beta-kota ki tua bhange kiá ku muenhu uetu.” Muéne uambe dingi ni kuelela: “Mukonda dia kiki, o mbandu ku tua kexile mu kalakala ia zukamene ku palaia, ia kexile mu ngi bhangesa ku xinganeka o Palaízu.”

Clodomir ni muhat’ê Lysiane, akua França, ai mu tunga mu ixi ia Benim, kua bhiti kiá 16 dia mivu. Ku dimatekenu, akexile ni ngunzu ia makamba mâ ni jindandu jâ ku França, o dikaza dia kexile ni uôma ua ku kamba kuijidila o ukexilu ua ubhe. Maji ene ka tokalele ku kala ni uôma. Ene a sangulukile kiavulu. Clodomir uambe: “Mu 16 a mivu íii, etu tua tena ku kuatekesa muthu umoxi ku muvu mu ku xikana o kidi.”

Lysiane ni Clodomir kumoxi ni jiphange ja kuatekesa o kuijiia o kidi

Johanna ni Sébastien

Sébastien ni Johanna, dikaza dia tokala ku França, ai mu tunga mu ixi ia Benim, ku muvu ua 2010. Sébastien uambe: “Kuala ikalakalu iavulu mu kilunga, o ku sidivila kuku, kua difuangana ni ku tambula milongi mu ji xikola ja utuminu!” Kiebhi kiene mua tambulula ku athu mu ukunji? Johanna uambe: “O athu ala ni dinhota dia kuijiia o kidi. Né muéne se ki tua mu boka, o athu a tu ixana mu ikoka kioso ki tu bhita, phala ku tu bhanga ibhuidisu ia Bibidia, ni ku bhinga o madivulu metu.” Kiebhi o kuia mu ixi iéngi kia kuatekesa o ukaza uâ? Sébastien uambe: “Kiki kia suínisa o ukaza uetu. Kima kiambote ku kala ithangana ioso ni muhatu’mi mu ukunji.”

Eric ni muhatu’ê Katy, a mu sidivila mu sanzala mua tungu athu avulu, ku thunda dia ixi ia Benim. Kioso kia kexile hanji ku França, ku dikuinhi dia mivu ku dima, ene a matekene ku tanga o milongi ia mulangidi, ia lungu ni ku sidivila mu ididi mua bhindamena aboki a utuminu, ni kuzuela ni jiphange ala mu sidivisu ia thembu ioso. Kiki kia a bhangesa ku kala ni vondadi ia kuia mu ixi iéngi, ene ai ku muvu ua 2005. Ene a diuanene mu ku mona o ilunga ku kula kiavulu. Eric uambe: “Kua bhiti kiá mivu iiadi, o kibuka kietu mu mbanza ia Tanguiéta, kia kexile ni 9 dia aboki; lelu tuala tu 30. O kia Lumingu, 50 mba 80 a athu eza mu kiônge. Kisangusangu kia dikota, ku mona o kilunga ku kula!”

Katy ni Eric

O KUIJIIA O IBHIDI NI KU DI BHANA NA-IU

Benjamin

Ibhidi iahi ia di bhanene na-iu o “aboki mu ididi mua bhindamena aboki?” O phange ia Anne-Rakel, Benjamin, uala mu 33 a mivu. Ku muvu ua 2000, muéne uejidile phange ku Dinamarka, uexile mukunji ua ixi iéngi, ua sidivile mu ixi ia Togo. Benjamin u lembalala: “Kioso ki nga tangela o mukunji kuila, nga mesenene ku kala muboki ua thembu ioso, muéne uambe: ‘Eie u tena ku kala muboki ua thembu ioso mu ixi ia Togo.’” Benjamin ua xinganeka kiambote. Muéne uamba: “Mu kithangana kieniókio eme ki ngi kexile luua ni 20 a mivu, maji o jiphange jami jiiadi ja ahatu, akexile kiá mu sidivila mu ixi ia Togo. Mukonda dia kiki, ki ki ngi bhonzele kuia-ku.” Mu kiki-phe, muéne uai. Maji né kiki, kua kexile hanji kibhidi kia mukuá. Benjamin u jimbulula: “Ki ngejidile né ngó kizuelu kimoxi mu dimi dia Françês. O mbeji jisamanu ja dianga, kia ngi bhonzele kiavulu, mukonda ki ngi tenene kuzuela ni athu.” Mu ku bhita thembu muéne ua di tundu kiambote. Lelu Benjamin ua mu sidivila mu Betele ia Benim, mu kuambata o madivulu mu ilunga, ni ku kuatekesa o kibuka kia ji komputadolo.

Marie-Agnès ni Michel

Eric ni Katy, u tua tange ku dimatekenu, akexile mu sidivila mu kilunga kia dimi dia ixi iéngi ku França, ande dia kuia mu ixi ia Benim. Ihi ki i difuile ku África? Katy uambe: “Kia bhonzele ku sanga kididi kiambote kia ku kala. Tua bhitile mbeji javulu mu inzo ki i kexile ni mukengeji, né menha mu jiturnela.” Eric uambe dingi: “O jivizinhu ja kexile mu xika mimbu katé ku makolombolo. Eie kala, u kala ni muanhu, mukonda dia ima íii ni ku kala ni vondadi ia kuijidila o ukexilu uenhó.” Kiiadi kiá, a zuela: “O kisangusangu kia ku sidivila mu kididi ki muala luua aboki, ki beta-kota o ibhidi ndenge.”

Kua bhiti kiá mivu itanu tundé o dikaza Michel ni Marie-Agnès, a tokala ku França, ala mu kitala kia 50 a mivu, ai mu tunga ku ixi ia Benim. Ku dimatekenu akexile ni hele iavulu. Michel uambe: “O athu a sokesa o njila ietu ni muthu uendela ku ngoji ua mu sunga kadikalu—etu tua xikamene mu dikalu! Kiki kieji kuatesa uôma, sé ki uejiia kuila o muthu ua mu kuendela ku ngoji Jihova. Mukonda dia kiki, etu tuai, mukonda dia Jihova, tuai ué ni Jihova.”

KIEBHI KI U TENA KU DI PELEPALALA

O misoso ia jiphange, “aboki mu ididi mua bhindamena aboki,” ilondekesa o valolo ia ku di pelepalala phala ku bhanga kiki: Di pelepalale ande dia kuia. Di longe kuijidila. Popala o kitadi. Dielela kua Jihova.—Luka 14:28-30.

Sébastien, tua mu tange ku dimatekenu uamba: “Ande dia kuenda o njila, eme ni Johanna, tua popala kitadi, ki tu kexile mu zanga kitadi mu itonokenu, mba mu ima ki tu i mesenene.” Phala ku suluka mu kalakala mu ixi iéngi, ene a kalakala jimbeji ku muvu, ku ixi ia Europa, o jimbeji ja mukuá a kalakala kala aboki ku ixi ia Benim.

Marie-Thérèse

Marie-Thérèse, phange uala bhu kaxi ka 20 a jiphange akudi, “aboki mu ididi mua bhindamena aboki,” ku ixi ia África. Muéne uexile muendexi ia maximbombo ku ixi ia França; maji ku muvu ua 2006, muéne ua nhoha muvu umoxi ku salu, phala kuia mu boka thembu ioso ku ixi ia Niger. Mu ku bhita kithangana, muéne ua mono kuila o kikalakalu kiki, kiene o kima kia tokalele ku bhanga ku muenhu uê. Marie-Thérèse uambe: “Kioso ki nga vutuka ku França, nga zuela ni xefe iami kuila nga mesenene ku sosola o thembu i nga kexile mu bhanga ku salu, muéne ua xikina. Mu kiki, ku mbeji ia Kasambuadi, katé ku mbeji ia Kakuinhi, ngi kalakala ku salu iami ia kuendesa o maximbombo mu ixi ia França, ku mbeji ia Katutu, katé ku mbeji ia Kasamanu, ngi muboki ua thembu ioso ku ixi ia Niger.”

Saphira

Oso a ‘dianga kusota o Utuminu ua Nzambi,’ a tena ku dielela kuila, Jihova ua-nda ku a bhana, ‘o ima ia mukuá ia bhindamena.’ (Mat. 6:33) Mu kifika: Xinganeka ia bhiti ni Saphira, dikudi mukua França, uala mu 20 a mivu, muboki ua thembu ioso ku Benim. Ku muvu ua 2011, muéne ua vutuka ku França mu kalakala phala ku kala ni kitadi kia soko phala ku dikila o ibhindamu iê, ku muvu ua mukuá (ueji tenesa kiá mivu isamanu), mu ixi ia África. Saphira u zuela: “Kiexile o kizuua kiami kia suku-ko ku salu, kiexile kia Sesa, maji eme nga bhingile ngi kalakala dingi, dikuinhi dia izuua, phala ku tenesa o kitadi phala o muvu ueji kuíza. Nga tokalele ngó ku kala ku França semana jiiadi. Nga sambe kua Jihova, nga mu tangela o maka u nga kexile mu bhita nau. Mu ku bhita kithangana, saí ditenda dia ngi xindi, dia mesenene kuijiia se nga mesenene ku bhingana bhu kididi kia muthu mu semana jiiadi.” Kia Sekunda, Saphira uai ku salu phala ku mu longa ku mukalakadi ueji ku mu bhingana. Muéne uambe: “Nga sasumuka kioso ki nga mono kuila, o muthu uexile phang’etu, ua mesenene dikuinhi dia izuua, phala kuia mu Xikola ia Aboki a Thembu Ioso! O xefe iê, ka mesenene ku mueha sé ku sanga muthu ueji ku mu bhingana. Muéne ua sambe kua Jihova phala ku mu kuatekesa​—kala ki nga sambele ué.”

KIMA KI BHEKESA KISANGUSANGU

Saí jiphange a tokala mu jixi jéngi, a mu sidivila ku África mivu iavulu, kuene kiá kua tungu. A kamúkua akexile-ko ngó mivu, ia a vutuka ku jixi jâ. Maji né muene lelu, o “aboki mu ididi mua bhindamena aboki,” ene hanji mu katula mbote ia mivu ia bhitile ku jixi jiji. Ene a di longo o kisangusangu kijila mu ku sidivila Jihova.

^ kax. 6 O filiiale ku Benim, iene mu langa o ikalakalu ia jixi jiuana mua zuela o dimi dia Françês.